Οι άνδρες που καίνε τον πλανήτη
Θερμοκρασίες ρεκόρ, ακραία καιρικά φαινόμενα, εξαφάνιση ειδών – όσοι δεν κλείνουν πρόθυμα τα μάτια τους σε αυτά γνωρίζουν εδώ και πολύ καιρό: η ανθρωπότητα βρίσκεται σε ένα σταυροδρόμι. Στο τέλος ενός δρόμου, στρωμένου με απληστία, καταστροφή του περιβάλλοντος και κυνισμό, η άβυσσος ανοίγεται ήδη σε κοινή θέα.
Αλλά ο δρόμος μακριά από την άβυσσο φαίνεται να είναι γεμάτος εμπόδια - και δεν είναι τυχαίο ότι είναι εκεί. Επειδή τοποθετήθηκαν σκόπιμα εκεί, από εκείνους που έχουν αποκομίσει ιλιγγιώδη κέρδη εδώ και δεκαετίες από την εξόρυξη, πώληση και καύση ορυκτών καυσίμων.
Αυτοί οι άνθρωποι έχουν πολλά κοινά: την περιφρόνησή τους για τις δημοκρατικές αξίες, τα ανθρώπινα δικαιώματα – και το φύλο τους.
Είναι γεγονός. Είτε πρόκειται για τον Βλαντιμίρ Πούτιν, τον Ντόναλντ Τραμπ, τον Ρούπερτ Μέρντοχ ή τον Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν, το βιβλίο μου είναι γεμάτο από ανθρώπους που έχουν προσωπική ευθύνη για το γεγονός ότι η κλιματική κρίση, όπως ήδη τη βιώνουμε, υπάρχει – και για το γεγονός ότι δεν γίνονται αρκετά γι' αυτήν. Και αυτοί είναι σχεδόν αποκλειστικά άνδρες.
-Αλλά αυτοί οι άνδρες δεν μπορούν να το κάνουν μόνοι τους...
Φυσικά και όχι. Αλλά αυτοί οι άνθρωποι υποστηρίζονται δυσανάλογα και εκλέγονται από τους άνδρες. Αυτό είναι ιδιαίτερα εμφανές στις "Ηνωμένες Πολιτείες. Όταν ρωτήθηκε αν η κλιματική κρίση αποτελεί πρόβλημα, υπάρχει διαφορά 10% μεταξύ της έγκρισης των ανδρών και των γυναικών. Αυτό έχει να κάνει και με το γεγονός ότι ο πλούτος που έχει δημιουργηθεί από τα ορυκτά καύσιμα τα τελευταία 150 χρόνια, από τον οποίο επωφελούμαστε όλοι εξαρχής, έχει οδηγήσει και σε αύξηση των προνομίων – τα οποία, ωστόσο, κατέληξαν κυρίως στους άνδρες. Ταυτόχρονα, έχει αποδειχθεί ότι οι γυναίκες σε όλο τον κόσμο υποφέρουν σε μεγάλο βαθμό από ακραίες καιρικές καταστροφές που σχετίζονται με το κλίμα και την εξάπλωση ασθενειών. Συμπερασματικά είναι ότι οι άνδρες είναι πολύ πιο πιθανό να είναι οι δράστες και οι γυναίκες τα θύματα.
-Τι άλλο κρύβεται πίσω από αυτό;
Ένα κεφάλαιο του
βιβλίου μου αφορά τη λεγόμενη πετρο-αρρενωπότητα. Αυτός ο όρος προέρχεται από
την Αμερικανίδα πολιτική επιστήμονα Cara Daggett, αλλά τώρα είναι
επίσης κοινός μεταξύ των ψυχαναλυτών στις ΗΠΑ. Υπάρχουν επίσης εμπειρικές
ψυχολογικές μελέτες που δείχνουν σαφώς μια συσχέτιση μεταξύ του ανδρικού φύλου
και των ριζοσπαστικών στάσεων της αγοράς και των κοινωνικών δαρβινιστικών
στάσεων, ειδικά στις ΗΠΑ.
Αυτό συμβαδίζει επίσης με την προθυμία να ψηφίσουμε κόμματα που είναι άκρα δεξιά,
αρνούνται την κλιματική κρίση και αντιτίθενται πολιτικά στην καταπολέμησή της.
Σε αυτές τις ομάδες, τα ορυκτά καύσιμα ή, πιο συγκεκριμένα, οι κινητήρες
εσωτερικής καύσης θεωρούνται ως ένα πραγματικό σημάδι ταυτότητας.
Στην
πραγματικότητα, είναι πολύ απλό: υπάρχει μια μικρή ομάδα κρατών, εταιρειών και
ατόμων στον κόσμο των οποίων το επιχειρηματικό μοντέλο και ο πλούτος βασίζονται
κυρίως ή αποκλειστικά στα ορυκτά καύσιμα. Υπάρχουν, φυσικά, χώρες όπως η
Σαουδική Αραβία, το Κατάρ και η Ρωσία, αλλά και μικρότερες όπως το
Αζερμπαϊτζάν, το οποίο δεν έχετε καν στη λίστα σας στην αρχή. Οι περισσότερες
από αυτές είναι απολυταρχίες ή δικτατορίες - με εξαίρεση τις ΗΠΑ, οι οποίες
είναι ένας τεράστιος εξαγωγέας πετρελαίου και φυσικού αερίου, ειδικά επειδή το fracking έχει αυξηθεί σε μεγάλη κλίμακα τα
τελευταία 20 χρόνια. Αυτά τα κράτη και οι συνδεδεμένες εταιρείες που
εκμεταλλεύονται τους πόρους είναι τα μόνα που έχουν υπαρξιακό συμφέρον να
διασφαλίσουν ότι τα ορυκτά καύσιμα θα συνεχίσουν να καίγονται.
Επιπλέον, υπάρχει μια άλλη ομάδα που δεν εξαρτάται από τα ορυκτα
κάυσιμα για την ύπαρξή της, αλλά έχει έντονο ενδιαφέρον για αυτά. Δηλαδή,
εκείνοι που έχουν επενδύσει δισεκατομμύρια και δισεκατομμύρια σε αυτό το
επιχειρηματικό μοντέλο, δηλαδή οι τράπεζες, οι εταιρείες ιδιωτικών επενδυτικών
κεφαλαίων και οι κρατικοί φορείς που εμπλέκονται σε αυτό, για παράδειγμα μέσω
συνταξιοδοτικών ταμείων. Αυτοί οι παίκτες κάθονται στη λεγόμενη «φούσκα
άνθρακα», δηλαδή μια φούσκα που απειλεί να σκάσει όταν κανείς δεν χρειάζεται
πλέον ορυκτά καύσιμα. Εάν συμβεί αυτό, άλλα τμήματα των χρηματοπιστωτικών
αγορών που δεν σχετίζονται άμεσα με αυτό θα σκοντάψουν επίσης. Το αποτέλεσμα θα
ήταν μια παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση. Αυτό είναι ένα μεγάλο θέμα για το
οποίο κανείς δεν τολμά πραγματικά να μιλήσει αυτή τη στιγμή.
-Ποιες συνέπειες θα είχε η "ψυχρή αποτοξίνωση" στην πραγματική οικονομία γύρω μας;
Όλοι οι άλλοι
τομείς εκτός από αυτούς που μόλις αναφέρθηκαν, είτε πρόκειται για τη βιομηχανία
logistics, τους παρόχους
χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, τη βιοτεχνία ή ακόμα και εμάς ως ιδιώτες που
θερμαίνουμε τα σπίτια μας, θα μπορούσαν θεωρητικά να συνεχίσουν όπως πριν,
ακόμη και χωρίς ορυκτά καύσιμα. Επειδή στο τέλος της ημέρας, όλα όσα συμβαίνουν
εδώ μπορούν να γίνουν χωρίς αυτά. Οι απαραίτητες λύσεις και τεχνολογίες
υπάρχουν ήδη: μπορούμε να εγκαταστήσουμε αντλίες θερμότητας αντί για συστήματα
θέρμανσης φυσικού αερίου, να κινούμε ηλεκτρικά αυτοκίνητα αντί για κινητήρες
εσωτερικής καύσης και να παράγουμε ηλεκτρική ενέργεια με ήλιο και άνεμο αντί
για σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής με καύση άνθρακα. Κατ 'αρχήν, είμαστε εδώ και
καιρό σε θέση να αντικαταστήσουμε πλήρως τα ορυκτά καύσιμα, με λίγες
εξαιρέσεις.
Αυτές περιλαμβάνουν επί του παρόντος, για παράδειγμα, τη χημική βιομηχανία, όπου οι υδρογονάνθρακες από ορυκτά καύσιμα χρησιμοποιούνται για την παραγωγή πλαστικών. Είναι επίσης σχετικά δύσκολο να παραχθεί τσιμέντο, όπου υπάρχουν ήδη εναλλακτικές λύσεις, αλλά δεν έχουν ακόμη αναπτυχθεί πλήρως.
-Αλλά γιατί νιώθουμε ότι συμβαίνουν τόσο λίγα, όταν οι εξαιρέσεις μπορούν να μετρηθούν στο ένα χέρι;
Η λέξη-κλειδί
είναι η παραπληροφόρηση: ο κύκλος των ανθρώπων που περιγράφηκε στην αρχή κάνει
επί του παρόντος ό, τι μπορεί για να πείσει τις άλλες βιομηχανίες που θα
μπορούσαν να λειτουργήσουν χωρίς ορυκτά καύσιμα να βγουν όσο το δυνατόν
αργότερα ή, ιδανικά, καθόλου. Μετά από όλα, θέλουν να συνεχίσουν να πωλούν τα
προϊόντα τους.
Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν συνειδητοποιούν πόσα χρήματα διακυβεύονται εδώ. Οι
μεγάλες πετρελαϊκές εταιρείες και πετροκράτη κερδίζουν κατά μέσο όρο 3
δισεκατομμύρια δολάρια την ημέρα από το 1970, 365 ημέρες το χρόνο, για 50
χρόνια. Και μιλάμε για κέρδος, όχι για έσοδα. Τα περισσότερα από αυτά
οφείλονται στα τελευταία 20 χρόνια. Αυτό σημαίνει επίσης ότι δεδομένου ότι το
κοινό γνωρίζει ότι υπάρχει κλιματική κρίση, αυτά τα κράτη και οι εταιρείες
έχουν κερδίσει ακόμη περισσότερα χρήματα από πριν. Αυτή είναι η
κατάσταση.
-Είναι προφανές ότι κέρδη αυτού του μεγέθους μετατρέπονται πάντα σε πολιτική εξουσία. Πού πηγαίνουν τα δισεκατομμύρια;
Ένα όχι αμελητέο μέρος αυτού έχει επενδυθεί στρατηγικά, ακόμη και αν αυτό το μερίδιο είναι φυσικά εξαιρετικά μικρό ενόψει των γιγαντιαίων κερδών. Στρατηγική εδώ σημαίνει, για παράδειγμα, εκστρατείες παραπληροφόρησης, τις οποίες βλέπουμε από τη δεκαετία του 1980, αλλά και ανάπτυξη παγκόσμιων δομών για την τροφοδότηση αυτής της παραπληροφόρησης στην πολιτική, την κοινωνία και τις ενώσεις σε κάθε ευκαιρία.
-Δομές όπως το Atlas Network, ένα διεθνές δίκτυο δεξαμενών σκέψης που διαδίδουν ριζοσπαστικές και ελευθεριακές ιδέες;
Ναι, αυτό είναι
ένα πολύ καλό παράδειγμα. Οργανώσεις όπως αυτές, υπό το πρόσχημα του
φιλελευθερισμού, έχουν αναλάβει την υπόθεση της διάδοσης του λόγου της
θεραπευτικής δύναμης της ιερής αγοράς στον κόσμο. Στην πραγματικότητα, αυτές οι
δραστηριότητες διαδραματίζουν τεράστιο ρόλο στην καθυστέρηση ή την πρόληψη
οποιασδήποτε ρύθμισης κατά των ορυκτών καυσίμων - σε όλο τον κόσμο.
Πρόκειται για ένα παγκόσμιο δίκτυο ατόμων και οργανισμών που έχουν εμπλακεί
στην άρνηση της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής εδώ και δεκαετίες.
Χρηματοδοτούνται κυρίως από πετρελαϊκές εταιρείες όπως η αμερικανική εταιρεία Exxon ή υπερ-πλούσιοι βιομήχανοι όπως ο Charles Koch, ο οποίος έχει επενδύσει εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια για να επηρεάσει
την πολιτική των ΗΠΑ - και έτσι συνέβαλε σημαντικά στο γεγονός ότι το
Ρεπουμπλικανικό Κόμμα εκεί είναι τώρα τόσο διαλυμένο όσο μπορούσαμε να
παρατηρήσουμε εδώ και αρκετό καιρό.
-Πώς επηρεάζουν όλα αυτά τη Γερμανία;
Εδώ στη Γερμανία, για παράδειγμα, το μέλος του FDP της Bundestag Frank Schäffler, ο οποίος μέχρι σήμερα αμφιβάλλει ανοιχτά ότι η κλιματική κρίση προκαλείται από τον άνθρωπο, διευθύνει το Ινστιτούτο Προμηθέας, το οποίο είναι επίσης μέλος του προαναφερθέντος δικτύου Atlas. Πρόκειται για μια λεγόμενη «ανεξάρτητη δεξαμενή σκέψης» που χρηματοδοτείται από ανθρώπους των οποίων τα ονόματα ο κ. Schäffler δεν αποκαλύπτει. Προσωπικά, θεωρώ γελοίο το γεγονός ότι στη Γερμανία είναι δυνατόν ένας εκλεγμένος βουλευτής να είναι διευθύνων σύμβουλος ενός τέτοιου οργανισμού, η χρηματοδότηση του οποίου βρίσκεται στο σκοτάδι. Το Ινστιτούτο Προμηθέας είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα του πόσο έντονα οι δομές του λόμπι των ορυκτών καυσίμων έχουν επίσης επίδραση σε αυτή τη χώρα και τορπιλίζουν την προστασία του κλίματος.
-Πώς λειτουργεί ακριβώς;
Η περσινή
συζήτηση σχετικά με τον νόμο για τη θέρμανση αποτελεί παράδειγμα του τρόπου με
τον οποίο λειτουργεί αυτός: Αρχικά, υπάρχει μόνο ένα νομοσχέδιο που έχει
διαρρεύσει στην εφημερίδα Bild σε αυτό το πρώιμο στάδιο, από όποιον κι αν είναι – και με μια περιστροφή
που υπερβαίνει κατά πολύ αυτό που πραγματικά περιέχει. Υπάρχει ένα ψέμα από την
αρχή. «Θέλουν να βγάλουν τη θέρμανση από το υπόγειο», δεν το είπαν κατά τα άλλα.
Επομένως, υπάρχει ένα τεράστιο μπρος-πίσω σχετικά με το πώς πρέπει τώρα να
αλλάξει αυτός ο νόμος.
Στο τέλος, καταλήγει ενώπιον της επιτροπής συνασπισμού και μαλακώνει, αλλά
τουλάχιστον υπάρχει συμφωνία: υπάρχουν ορισμένοι περιορισμοί και μεγαλύτερες
μεταβατικές περίοδοι. Ακολουθεί ένα συνέδριο του κόμματος FDP, και εδώ ο Frank Schäffler εισέρχεται
στη σκηνή με τους 30 «θερμούς αντάρτες» του και καταφέρνει να διασφαλίσει ότι η
ηγεσία του κόμματος πρέπει να αποσύρει τη δέσμευσή της.
Έτσι, αυτό το άτομο και οι υποστηρικτές του ήταν απίστευτα ισχυροί εκείνη τη
στιγμή, προς το συμφέρον μιας πολύ συγκεκριμένης βιομηχανίας, η οποία απέδειξε
για άλλη μια φορά την επιρροή της στη Γερμανία. Δηλαδή, το διεθνές λόμπι
φυσικού αερίου. Πρόκειται για τεράστιο σκάνδαλο. Κατά την άποψή μου, υπάρχουν
πολλά που συνδυάζονται σε αυτήν την περίπτωση και στο πρόσωπο του Frank Schäffler, ακόμη και αν
είναι μόνο ένα παράδειγμα από τα πολλά.
-Ποιος άλλος θα κατονομαστεί;
Δυστυχώς, το FDP δεν είναι το μόνο κόμμα. Το SPD έχει συνδεθεί με τον εαυτό του και τη Γερμανία με το ρωσικό φυσικό αέριο με εξαιρετικά προβληματικό τρόπο στο παρελθόν, ξεκινώντας από τον Gerhard Schroeder, τον Sigmar Gabriel και τη Manuela Schwesig. Στα 16 χρόνια διακυβέρνησης υπό την Άνγκελα Μέρκελ, το CDU/CSU βοήθησε σε αυτό και ταυτόχρονα εξασφάλισε ότι η επέκταση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας καταπνίγηκε ενεργά – ο Πέτερ Αλτμάιερ έχει μάλιστα πανηγυρίσει δημοσίως που αυτό λειτούργησε τόσο καλά. Και τελευταίο αλλά εξίσου σημαντικό, υπάρχουν ορισμένοι άνθρωποι στην Χριστιανοδημοκρατική Ένωση που έχουν λάβει πολλά χρήματα από το πετροκράτος του Αζερμπαϊτζάν, γεγονός που οδήγησε σε συνεχιζόμενες ποινικές διαδικασίες.
-Ευτυχώς, παρ' όλη την παραπληροφόρηση και την άσκηση πίεσης, δεν ισχύει ότι δεν υπάρχει καμία πρόοδος στη μετάβαση από τα ορυκτά καύσιμα. Τι μπορεί να γίνει για να επιβραδύνουμε αυτά τα φρεναρίσματα;
Επί του παρόντος,
το κύριο ερώτημα είναι: Πόσο καιρό μπορούν αυτές οι ομάδες να καθυστερήσουν το
αναπόφευκτο; Αυτός είναι ο αγώνας που δίνουμε τώρα. Για να επιτύχει αυτό,
ειδικά εμείς οι επαγγελματίες των μέσων ενημέρωσης πρέπει να αντιταχθούμε
επίμονα στην παραπληροφόρηση και να δείξουμε τι είναι δυνατό. Όταν ρωτάω τους
ανθρώπους, "Πόση από την προστιθέμενη ικανότητα για την παγκόσμια παραγωγή
ενέργειας ήταν ήδη ανανεώσιμη το 2021;", οι άνθρωποι απαντούν πολλά, αλλά
ποτέ 80% - που είναι η σωστή απάντηση.
Ή το ερώτημα: "Ποιο ποσοστό της ηλεκτρικής μας ενέργειας προήλθε πρόσφατα
από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας;" Η απάντηση είναι: πάνω από 60%, στη μέση
του χειμώνα. Ή πόσο γρήγορα μειώνονται οι τιμές των συστημάτων αποθήκευσης
μπαταριών. Όλα αυτά είναι εξωφρενικά καλά νέα, αλλά φτάνουν σε πολύ λίγους
ανθρώπους. Είναι η έκφραση μιας αλλαγής σε όλα τα μέτωπα που είναι εντελώς
προκαθορισμένη και απολύτως αναπόφευκτη. Εξάλλου, οι ανανεώσιμες πηγές
ενέργειας είναι ο φθηνότερος τρόπος παραγωγής ενέργειας - και γίνεται όλο και
φθηνότερος.
-Και δεν αρέσει σε όλους αυτό ...
Αυτός είναι
επίσης ο λόγος για τον οποίο η ατμόσφαιρα στις συζητήσεις είναι τόσο επιθετική
αυτή τη στιγμή: επειδή υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που συνειδητοποιούν τώρα ότι
όλα αυτά τα ψέματα δεν ήταν αρκετά για να κρατήσουν χαμηλά αυτόν τον εξαιρετικά
ισχυρό ανταγωνισμό.
Στην πραγματικότητα, όλοι εκείνοι των οποίων τα κέρδη εξαρτώνται από τα ορυκτά
καύσιμα γνωρίζουν ότι βασικά έχουν ήδη χάσει.
-Έτσι, το μεγάλο ερώτημα της εποχής μας είναι πόσο καιρό οι άνθρωποι που καίνε τον κόσμο μπορούν να καθυστερήσουν το αναπόφευκτο για να συνεχίσουν να αρμέγουν την αγελάδα τους. Ποια είναι η πολιτική επιλογής για να αποφευχθεί αυτό;
Και εδώ, είναι
σημαντικό να θυμόμαστε ορισμένα σημαντικά στοιχεία: Σύμφωνα με το Διεθνές
Νομισματικό Ταμείο, οι κρατικές επιδοτήσεις για ορυκτά καύσιμα ανήλθαν συνολικά
σε 7 τρισεκατομμύρια δολάρια παγκοσμίως το 2022. Από αυτά, τα 1,3 τρισεκατομμύρια
είναι οι λεγόμενες ρητές επιδοτήσεις, όπως οι φορολογικές ελαφρύνσεις. Με άλλα
λόγια, ένα απίστευτο χρηματικό ποσό που δεν συλλέγεται ή δεν δαπανάται ρητά για
να καταστήσει τα ορυκτά καύσιμα τεχνητά φθηνότερα και τα επιχειρηματικά μοντέλα
σε αυτόν τον τομέα πιο ελκυστικά.
Οι συντάκτες αυτής της μελέτης λένε μάλιστα ότι οι ποσότητες αυτές είναι
υπερβολικά χαμηλές, καθώς δεν λαμβάνεται επαρκώς υπόψη πόσο πρόσθετο κόστος
παρακολούθησης προκαλεί το εκπεμπόμενο CO2. Έτσι, ουσιαστικά πληρώνουμε τις εταιρείες για να κάνουμε σταδιακά τον
πλανήτη μας ακατοίκητο! Αν το σκεφτείτε μέχρι τέλους, πρέπει να πείτε: Έχουμε επιδοτήσει κάθε ακραία καιρική καταστροφή που
είχαμε να βιώσουμε τα τελευταία χρόνια με τα χρήματα των φορολογουμένων μας. Οι
άνθρωποι πρέπει να καταλάβουν πόσο παράλογο είναι το όλο θέμα.
Γεγονότα όπως αυτά είναι επίσης ο λόγος για τακτικές αντιπερισπασμού, όπως το ατομικό αποτύπωμα CO2, οι οποίες χρησιμοποιούνται
πάντα για να προτείνουν «Αλλά είναι δικό σας λάθος!» για να τους εμποδίσουν να
αντιμετωπίσουν τις συστημικές αιτίες. Και αυτό πρέπει να σταματήσει με κάθε
κόστος.
Τώρα, σύμφωνα με
τις δημόσιες σχέσεις τους, πολλές εταιρείες θέλουν να γίνουν οι ίδιες μέρος της
λύσης και ορκίζονται να αλλάξουν. Η ExxonMobil, για παράδειγμα, θέλει να μειώσει τις εκπομπές
της στο καθαρό μηδέν έως το 2050, σύμφωνα με τη δική της έκθεση "Advancing Climate Solutions".
-Κατά τη γνώμη σας, μπορούν οι ίδιες οι εταιρείες να αποτελέσουν μέρος της
λύσης με την πάροδο του χρόνου και να ακολουθήσουν την πορεία του
μετασχηματισμού, όπως θα ήθελαν να πιστέψουμε;
Δεν μπορείτε να
ομαδοποιήσετε όλες τις εταιρείες μαζί. Η Exxon, ο σημερινός διευθύνων σύμβουλος δήλωσε σε
συνέντευξή του ότι η εταιρεία του δεν ενδιαφέρεται καθόλου να επενδύσει σε
ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Παράθεση: "Θα μείνουμε αγκυροβολημένοι όπου
ξέρουμε το δρόμο μας." Και είναι σε αυτό το αγκυροβόλιο που η Exxon θα πρέπει να βυθιστεί, αυτό είναι αρκετά
σαφές. Εάν δεν θέλουν να αλλάξουν το επιχειρηματικό
τους μοντέλο, πρέπει να χρεοκοπήσουν.
Δεν θα υπάρχει πλέον διπλωματία. Διότι όσο υπάρχουν ακόμα κάποια χρήματα που
πρέπει να κερδιθούν εδώ, δεν θα σταματήσουν. Και αν λένε το αντίθετο, τότε δεν
μπορείτε να τους πιστέψετε. Το παρελθόν το έχει αποδείξει επαρκώς: δεν πρέπει
να πιστέψουμε αυτήν τη βιομηχανία, η οποία εν γνώσει της, στρατηγικά και με
γιγαντιαίους οικονομικούς πόρους έλεγε ψέματα στον κόσμο για περισσότερα από 40
χρόνια. Και αυτό είναι το πιο σημαντικό μήνυμα από όλα.
