Επιστήμη και πολιτική στα πλαίσια του φαινόμενου του θερμοκηπίου - Ο Stefan Rahmstorf επιχειρεί να ξετυλίξει μια μπερδεμένη συζήτηση
Τα τελευταία χρόνια, η συζήτηση για το φαινόμενο του θερμοκηπίου συνίστατο στα εξής δύο στενά συνυφασμένα μέρη. Η πρώτη είναι η επιστημονική πλευρά, η οποία ασχολείται με ερωτήσεις όπως πόσο γρήγορα και κατά πόσο θα θερμανθεί η Γη; Συμβαίνει ήδη η αύξηση της θερμοκρασίας; Ποιες θα είναι οι επιπτώσεις της; Το δεύτερο, Η πολιτική πλευρά της συζήτησης αφορά ουσιαστικά ένα ερώτημα: Τι πρέπει να γίνει γι 'αυτό;
Μερικοί άνθρωποι φαίνεται να πιστεύουν ότι η επιστήμη πρέπει να παρέχει τα γεγονότα και ότι η συζήτηση σχετικά με τις συνέπειες πρέπει να αφεθεί στην πολιτική αρένα.
Αλλά η ζωή δεν είναι τόσο απλή. Οι επιστήμονες πρέπει να εξηγήσουν τη σημασία των αποτελεσμάτων τους στο ευρύ κοινό και στους υπεύθυνους λήψης αποφάσεων, και σε αυτό περίπτωση η σημασία είναι άκρως πολιτική. Δεν αρκεί απλώς να δημοσιεύονται τεχνικά έγγραφα, ελπίζοντας ότι οι πολιτικοί θα καταλάβουν μόνοι τους τι σημαίνουν όλα αυτά. Αν μερικοί επιστήμονες δεν είχαν πηδήξει πάνω κάτω προτρέποντας για δράση, τίποτα δεν θα είχε γίνει για να αντιμετωπιστεί η απειλή του θερμοκηπίου.
Ωστόσο, στην επιστημονική κοινότητα αυτού του είδους η συμπεριφορά εξακολουθεί να αποδοκιμάζεται με την οποία δεν συμφωνούν.
Ένα πρόβλημα με την επιστήμη του θερμοκηπίου είναι ότι υπάρχουν ελάχιστα αδιάσειστα γεγονότα.
Οι περισσότερες δηλώσεις έχουν στατιστικό χαρακτήρα. Για παράδειγμα, δεν μπορούμε να πούμε ότι μια συγκεκριμένη καταιγίδα προκλήθηκε από το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Μπορούμε μόνο να πούμε ότι ο μέσος αριθμός και η ένταση των καταιγίδων αναμένεται να αυξηθούν σε έναν θερμότερο κόσμο. Ακόμη και ο υπολογισμός μιας φαινομενικά απλής παραμέτρου όπως η παγκόσμια μέση θερμοκρασία είναι ένα στατιστικό πρόβλημα γεμάτο με δυσκολίες. Οι προβλέψεις για το πώς μπορεί να είναι το κλίμα στο μέλλον βασίζονται αναγκαστικά σε υπολογιστικά μοντέλα, αφού δεν μπορούμε να κάνουμε πειράματα σε στην πραγματική Γη. Μπορούμε να πούμε ότι τα υπολογιστικά μοντέλα αντιπροσωπεύουν την κατάσταση του σε γνώσεις, αλλά δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι δεν έχουμε χάσει κάποια επίδραση.
Παρ' όλα αυτά, τα συνδυασμένα στοιχεία από τα μοντέλα, τις μελέτες του κλίματος από το μακρινό παρελθόν και από πρόσφατες παρατηρήσεις αποτελούν ισχυρές ενδείξεις ότι η σημαντική υπερθέρμανση του πλανήτη θα προκύψει από τον τρόπο με τον οποίο η βιομηχανική μας κοινωνία αλλάζει τη σύνθεση της ατμόσφαιρας. Η χαμηλή επιστημονική ποιότητα των επιχειρημάτων που προβάλλουν οι «διαφωνούντες», οι οποίοι απορρίπτουν κάθε κίνδυνο υπερθέρμανσης του πλανήτη, επιβεβαιώνει ότι τα στοιχεία για την υπερθέρμανση του πλανήτη πρέπει να είναι πράγματι ισχυρά. Και μια συζήτηση για το αν η πιθανότητα μιας σοβαρής κλιματικής καταστροφής είναι 50% ή 80% είναι στην πραγματικότητα αρκετά άσκοπη. Φανταστείτε να σχεδιάζετε τις διακοπές σας και να σας λένε ότι, δυστυχώς, το αεροπλάνο σας έχει μεγάλες πιθανότητες να συντριβεί. Θα μπαίνατε στον κόπο να μάθετε αν οι πιθανότητες είναι 50% ή 80%, ή θα προτιμούσατε να πάτε με τρένο, ακόμη και αν αυτό θα σήμαινε ένα πιο αργό και λιγότερο άνετο ταξίδι;
Μερικές φορές ξεχνάμε ότι οι αβεβαιότητες στην παγκόσμια θέρμανση μπορεί να είναι αμφίδρομες.Οι επιπτώσεις θα μπορούσαν επίσης να είναι πιο σοβαρές από ό,τι προβλέπουν τα μοντέλα, και μπορεί να βρεθούμε μπροστά σε πιο δυσάρεστες εκπλήξεις, όπως το άνοιγμα της τρύπας του όζοντος στην Ανταρκτική, το οποίο κανείς δεν προέβλεψε.
Ο καλύτερος τρόπος αντιμετώπισης της αβεβαιότητας και των διαφορετικών κρίσεων είναι μια συζήτηση και η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Αλλαγή του Κλίματος (IPCC) έχει προσφέρει ένα πραγματικά διεθνές φόρουμ γι' αυτό, βοηθώντας να αποσαφηνιστεί τι γνωρίζουμε και τι δεν γνωρίζουμε.Η πιο πρόσφατη έκθεσή της επιβεβαιώνει τις προηγούμενες εκτιμήσεις ότι ο πλανήτης μας μπορεί να θερμανθεί κατά 2 έως 4 βαθμούς Κελσίου τον επόμενο αιώνα.Το αξιοσημείωτο στην IPCC είναι η συναίνεση στην οποία κατέληξαν επιστήμονες από πολλές χώρες, όχι το γεγονός ότι υπάρχουν μερικοί που διαφωνούν.
Ακόμα πιο αξιοσημείωτο, ίσως, είναι το γεγονός ότι οι πολιτικοί αρχίζουν να το λαμβάνουν υπόψη τους. Πέρυσι συγκεντρώθηκε στο Ρίο η µεγαλύτερη ίσως συλλογή αρχηγών κρατών στην ιστορία για να υπογράψουν τη σύµβαση για το κλίµα.
Υποψιάζομαι ότι μόλις πριν από 10 χρόνια λίγοι επιστήμονες θα είχαν φανταστεί ότι τα γραφήματα και οι εκτυπώσεις τους στον υπολογιστή θα μπορούσαν να έχουν τέτοιο πολιτικό αντίκτυπο.
Τώρα που πολλά
κυβερνητικά κράτη εξετάζουν σοβαρά μέτρα για την καταπολέμηση της υπερθέρμανσης
του πλανήτη, μια διαφορετική κατηγορία υπολογιστικών μοντέλων έχει εισέλθει
στην αρένα: το οικονομικό μοντέλο. Επί του παρόντος, χρησιμοποιούνται κυρίως
από εκείνους που αντιτίθενται σε οποιαδήποτε μείωση των εκπομπών αερίων
θερμοκηπίου. Μπορούν να συμβάλουν στη συγκάλυψη μιας πολιτικής δήλωσης με
πολύπλοκους όρους και έτσι να της δώσουν ένα ορισμένο δαχτυλίδι αξιοπιστίας. Αν
κάποιος διαβάσει τα ψιλά γράμματα, ωστόσο, είναι αξιοσημείωτο ότι τα
περισσότερα από αυτά τα μοντέλα υποθέτουν ότι το κόστος μιας αύξησης της
θερμοκρασίας κατά 3 βαθμούς Κελσίου θα ήταν μόνο 1 ή 2 τοις εκατό της σημερινής
ακαθάριστης παγκόσμιας παραγωγής.
Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι αυτά τα μοντέλα φαίνεται πάντα να δείχνουν ότι είναι καλύτερο να μην κάνουμε απολύτως τίποτα για την υπερθέρμανση του πλανήτη και να συνεχίσουμε να αυξάνουμε τη ρύπανση της ατμόσφαιρας. (Στην ορολογία του οικονομολόγου, αυτό ονομάζεται «μονοπάτι βέλτιστων εκπομπών»).
Αυτό έχει να
κάνει με τον ιδιόμορφο τρόπο με τον οποίο οι οικονομολόγοι μετρούν τον πλούτο:
η υποβάθμιση του περιβάλλοντος μπορεί πραγματικά να ενισχύσει την οικονομική
ανάπτυξη. Κάθε φορά που συμβαίνει ένα ατύχημα με πετρελαιοφόρο, το ΑΕΠ
αυξάνεται. Ορισμένοι μοντελιστές του κλίματος έχουν δυσαρεστηθεί με αυτό και
εργάζονται για μια πιο ολοκληρωμένη προσέγγιση.
Μια ομάδα στο
Ινστιτούτο Μετεωρολογίας Max Planck στο Αμβούργο έχει ήδη κάνει τα πρώτα
βήματα προς την παραγωγή ενός μοντέλου του «Παγκόσμιου Περιβάλλοντος και του
Ανθρώπου». Αυτό θα περιλαμβάνει υπομοντέλα του φυσικού κλιματικού συστήματος,
των φυσικών οικοσυστημάτων, των γεωργικών και οικονομικών συστημάτων. Ο στόχος
ενός τέτοιου μοντέλου θα ήταν να βρεθεί η καλύτερη πολιτική στρατηγική για τη
μεγιστοποίηση μιας «παγκόσμιας λειτουργίας ευημερίας».
Η ουσία έγκειται στο πώς θα οριστεί η παγκόσμια ευημερία και από ποιον.
Τα συμβατικά οικονομικά μοντέλα αποφεύγουν να αντιμετωπίσουν την πολυπλοκότητα αυτού του ζητήματος λαμβάνοντας απλώς υπόψη τις υλικές αξίες των εμπορεύσιμων προϊόντων. Στους υπολογισμούς τους, ποια είναι η αξία των φυτικών και ζωικών ειδών που απειλούνται με εξαφάνιση μέσω της θέρμανσης της Γης; Και ποια είναι η αξία της ζωής μιας φτωχής οικογένειας αγρότη στο Μπαγκλαντές, η οποία δεν ενεργεί ως καταναλωτής στην παγκόσμια αγορά και της οποίας η ύπαρξη μπορεί να καταστραφεί από την αύξηση των κυκλώνων; Και πώς θα μπορούσε αυτό το «κόστος» να συγκριθεί με το «κόστος» μιας ευρωπαϊκής οικογένειας που δεν αγοράζει δεύτερο αυτοκίνητο, εμποδίζοντας έτσι την οικονομική ανάπτυξη; (Θα μπορούσαν να πάρουν το ποδήλατο αντ 'αυτού, και να το απολαύσουν, με αρνητικές συνέπειες για την ανάπτυξη στον κλάδο της υγείας.) Η παγκόσμια λειτουργία ευημερίας προσπαθεί τουλάχιστον να ξεπεράσει αυτή την κοντόφθαλμη στάση, αλλά τα προβλήματα του ορισμού της αρκετά αυστηρά ώστε να είναι χρήσιμα για μοντελοποίηση θα είναι τρομερά.
Μια άλλη πολύχρωμη πτυχή της συζήτησης για το φαινόμενο του θερμοκηπίου, όπου η επιστήμη είναι σημαντική, είναι το θέμα της γεωμηχανικής. Πρέπει να παρεμβαίνουμε σκόπιμα στο κλιματικό σύστημα για να αντιμετωπίσουμε την υπερθέρμανση του πλανήτη; Οι προτάσεις περιλαμβάνουν τη λίπανση των ωκεανών ώστε να αυξηθεί η πρόσληψη διοξειδίου του άνθρακα μέσω της βιολογικής αντλίας, τη θωράκιση της Γης από τον Ήλιο με κάτοπτρα από αλουμινόχαρτο που βρίσκονται σε τροχιά στο διάστημα και την αύξηση της ανακλαστικότητας της Γης (το λεγόμενο "albedo") με την απόρριψη μεγάλων ποσοτήτων διοξειδίου του θείου στη στρατόσφαιρα.
Οι υποστηρικτές υποστηρίζουν ότι αυτές οι επιλογές θα ήταν φθηνότερες από τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Ορισμένοι όμως αναγνωρίζουν επίσης τα ενοχλητικά, νομικά και ηθικά ζητήματα που θα δημιουργούσαν τέτοιες ενέργειες. Ποιος θα ήταν υπεύθυνος σε περίπτωση απρόβλεπτων παρενεργειών; Η διοχέτευση SO2 στη στρατόσφαιρα θα μπορούσε να βαθύνει την τρύπα του όζοντος. Οι ηλιακές ασπίδες στο διάστημα θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για τη χειραγώγηση του καιρού ή ακόμη και ως όπλο. Η λίπανση των ωκεανών θα μπορούσε να οδηγήσει σε τοξικές ανθίσεις φυκών.
Είναι απίθανο ότι ο κόσμος θα καταλήξει ποτέ σε συναίνεση για να προχωρήσει...με οποιοδήποτε σχέδιο γεωμηχανικής, εκτός από τις "φυσικές θεραπείες", όπως η φύτευση δασών. Υπάρχει όμως ο κίνδυνος οι πολιτικοί να εκμεταλλευτούν την προοπτική μιας φτηνής τεχνικής λύσης ως δικαιολογία για να αποφύγουν την αντιμετώπιση της βασικής αιτίας του προβλήματος του θερμοκηπίου - την υπερκατανάλωση και τη σπατάλη ενέργειας.
Ο Jim Lovelock, πατέρας της θεωρίας της «Γαίας», έχει επινοήσει τον όρο «γεωφυσιολογία» για μια επιστήμη που ασχολείται με την υγεία της Γης – ένα είδος πλανητικής ιατρικής. Αν θεωρήσουμε τον πλανήτη μας ως Γαία, έναν πολύπλοκο ζωντανό οργανισμό, η γεωφυσιολογία είναι σίγουρα μια πιο κατάλληλη έννοια από τη γεωμηχανική.
Μπορεί να μάθουμε κάτι από την ιατρική. Εάν ένας ασθενής αρρωστήσει από έναν ανθυγιεινό τρόπο ζωής, τότε η συνταγογράφηση φαρμάκων ή η εκτέλεση μιας επέμβασης μπορεί να δώσει προσωρινή ανακούφιση, αλλά μόνο μια αλλαγή από την επιβλαβή συμπεριφορά προσφέρει έναν τρόπο θεραπείας του προβλήματος μακροπρόθεσμα. Δεν έχουμε την πολυτέλεια να δοκιμάσουμε επικίνδυνες επεμβάσεις με άγνωστες παρενέργειες. Έχουμε μόνο μία Γη.
Ο Stefan Rahmstorf εδρεύει στο Ινστιτούτο Oceanogtaphy στο Πανεπιστήμιο του Κιέλου το 1993. Σήμερα βρίκεται στο Potsdam-Institut für Klimafolgenforschung.
