Προς τους νέους και όχι μονο: Φεουδαρχία version 4.0 (I/II) Hello Guys, no paradise for anyone!

Φεουδαρχία version 4.0 (μέρος I/II)

Hello Guys, no paradise for anyone. Τι σχέση έχει η Google, η Amazon και Co με την χρηματοοικονομική κρίση και γιατί η ψηφιοποίηση δεν θα μας και δεν θα σας οδηγήσει σε έναν μετά-καπιταλιστικό παράδεισο!!!

Αναδημοσίευση 09.09.2022 THS 01042018 Ανάγνωση σε 4 ‘

 

Η οικονομική εκτόξευση των "Big Tech" – η επιχειρηματική επιτυχία των εταιρειών με platforms που απαιτούν και χρησιμοποιούν πάρα πολλά προσωπικά δεδομένα και που συνήθως έχουν έδρα στη βόρεια Αμερική, συνέβη σε μια συγκεκριμένη και παράξενη χρονική στιγμή. Οι περισσότεροι παρατηρητές δεν κατάλαβαν ότι αυτή, η σαν ενός κομήτη εκτόξευση των συγκεκριμένων ομίλων εν μέρει συναντιέται χρονικά με την τελευταία ανάκαμψη της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης.
Αυτό δεν είναι σύμπτωση. Η άνοδος των Big Tech στην πραγματικότητα οφείλεται εν μέρει στο γεγονός ότι πολλές από αυτές τις πλατφόρμες βοήθησαν όλους εκείνους που είχαν πληγεί από την κρίση συγχρόνως - θεσμοί ή πολίτες να βρουν το εισόδημά τους από νέες πηγές εσόδων και να μειώσουν αποτελεσματικά τα έξοδά τους. Παράλληλα, η επέκταση των Big Tech γιορτάσθηκε από την παγκόσμια ελίτ σαν τον τομέα της τεχνολογίας που όχι μόνο θα οδηγήσει την παγκόσμια οικονομία εκτός κρίσης, αλλά θα επιτρέψει επίσης και μια ομαλή μετάβαση σε ένα διαφορετικό οικονομικό μοντέλο χωρίς την παρασιτισμό ενός προσανατολισμού σε κέρδος και μόνο, που βλέπουμε σήμερα. Η άνοδος των Big Tech, ως εκ τούτου δεν θεωρείται ένα σύμπτωμα της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, μιας πιο χαλαρή αντιμονοπωλιακής νομοθεσίας ή ιδιωτικοποίησης των κρατικών λειτουργιών, αλλά θεωρείται σαν πρώτο, ως μια λύση για όλα αυτά τα προβλήματα. Σύμφωνα με τα πιο φιλόδοξα οράματα, θα οδηγήσει ακόμα και στην παραγωγή ενός νέου πολιτικού και οικονομικού status quo, ενός είδους New Deal.
Τέτοιες βαθιά ριζωμένες ελπίδες μιας δομικά μετασχηματιστικής ψηφιακής επανάστασης βρίσκονται εν των μεταξύ σε όλο το πολιτικό φάσμα. Δεδομένου ότι υπάρχουν 

α) στην αριστερά, εκείνοι , όπως ο Βρετανός δημοσιογράφος Paul Mason, ο οποίος θεωρεί, ότι η ψηφιοποίηση δεν δίνει στους πολίτες μόνο ένα νέο είδος πολιτικής και κοσμοπολίτικης ταυτότητας, αλλά επίσης μπορεί να τους βοηθήσει να δημιουργήσουν και να προωθήσουν νέες μορφές ευέλικτων, αποκεντρωμένων οικονομικών μοντέλων, και έτσι να επιτρέψει σε ένα λίγο έως πολύ απροσδιόριστο μελλοντικό σοσιαλιστικό πολιτικό μοντέλο να αποφύγει τις παγίδες της οικονομίας κεντρικού σχεδιασμού(πρώην ανατολικό μπλοκ). 

Στη συνέχεια,
β) υπάρχουν και εκείνοι στο πολιτικό κέντρο - ένα τμήμα στο οποίο ανήκουν και πολλές περιβαλλοντικές ομάδες σήμερα - οι οποίοι, όπως στις ΗΠΑ ο κοινωνιολόγος και οικονομολόγος Jeremy Rifkin, αισθάνονται ότι θα πρέπει να δημιουργηθεί μέσα από το Ίντερνετ των πραγμάτων, αγαθά και υπηρεσίες των οποίων το οριακό κόστος(Marginal Cost) θα είναι μηδέν, αλλάζοντας έτσι τα οικονομικά θεμέλια του εμπορίου και της διαχείρισης των βασικών αρχών των συμβάσεων και στο τέλος θα μας οδηγήσουν σε ένα μέλλον αποκεντρωμένο, ανθρώπινο και φιλικό προς το περιβάλλον. Και τέλος, υπάρχουν και
c) εκείνοι οι μετα-πολιτικοί φιλελεύθεροι που πιστεύουν, όπως ο επικεφαλής μηχανικός Ray Kurzweil της Google, ότι οι ψηφιακές τεχνολογίες επιδρούν σε πολλούς σε στασιμότητα βρισκόμενους οικονομικούς τομείς, από την εκπαίδευση έως την υγειονομική περίθαλψη και δημιουργούν με αυτόν τον τρόπο όχι μόνο νέα επιχειρηματικά μοντέλα, αλλά επαναπροσδιορίζουν και τις παλιές υπηρεσίες και θεσμούς, όπως το κοινωνικό κράτος.


Ιδιωτικοποιημένη ευημερία
 

Θα θεωρηθεί ως σωστή η θέση εδώ, αφενός, ότι η άνοδος των Big Tech, στήριξε τη συνέχεια μιας παγκόσμιας οικονομίας χωρίς να προκαλέσει αλλαγές πολιτικής σε ολόκληρο το σύστημα, αλλά είναι πολύ πιο πιθανό από την άλλη πλευρά και μακροπρόθεσμα, η επιτυχία των εταιρειών Bic-Tech να πολλαπλασιάζει απλά τις αντιφάσεις του υπάρχοντος συστήματος και πολλά από τα στοιχεία του και τις μορφές των αλληλοεπιδράσεων και πρακτικών του να οργανώνονται πλέον περισσότερο συγκεντρωτικά και έντονα ιεραρχικά.  

 
Επιπλέον είναι δεδομένο, ότι από την προσδοκία ενός οικονομικού μοντέλου που θα στηρίζεται σε τεράστιες ποσότητες δεδομένων και στοιχείων θα προκύψει μια διαφορετική οικονομική λογική. Παρόλο που δεν είναι αυτό παράλογο, υπάρχουν βάσιμοι λόγοι να πιστεύουμε ότι η συστηματική μετάβαση/μετάλλαξη θα οδηγήσει σε ένα σύστημα, το οποίο θα πρέπει να υπόκειται όχι απαραίτητα στη λογική της συσσώρευσης του κεφαλαίου, αλλά ούτε κατ' ανάγκη θα πρέπει να τείνει προς την κατεύθυνση μιας μετά-καπιταλιστικής κοινωνικής ισότητας à la Nirvana.                     

    
Η ραγδαία αύξηση των ψηφιακών platforms έχει δημιουργήσει ένα ευρέως αόρατο ιδιωτικοποιημένο παράλληλο κράτος πρόνοιας, μέσω του οποίου πολλές από τις καθημερινές μας δραστηριότητες συγχρηματοδοτούνται από μεγάλες εταιρείες τεχνολογίας- Big Tech- (που ενδιαφέρονται για τα δεδομένα μας) με μαζικές οικονομικές ενισχύσεις ή όπως στην περίπτωση των μικρότερων επιχειρήσεων και των Start-ups, μέσω χρηματοοικονομικών επενδυτών, που ελπίζουν ότι μπορούν να αγοράσουν μακροπρόθεσμη εξουσία με βραχυπρόθεσμες απώλειες. Το παράδειγμα της εταιρείας Uber με τις γνωστές χαμηλές τιμές είναι σχετικό εδώ: Οι χρεώσεις των επιβατών στον τιμολογιακό κατάλογο της εταιρείας είναι συχνά τόσο χαμηλές που δεν θα είναι αρκετά υψηλές υπο άλλες συνθήκες για να συνεχίσει να προσφέρει τις υπηρεσίες της. Οι επενδυτές UBER, από τη κυβέρνηση της Σαουδικής Αραβίας μέχρι την Goldman Sachs φυσικά μπορούν και αντισταθμίζουν τις ζημίες. 

Εδώ, είναι σαφές ότι η σχέση της ξαφνικής ανάπτυξης του μεγέθους των platforms Big-Tech με την παγκόσμια οικονομική κρίση, ούτε βέβαιη είναι αλλά ούτε και είναι άμεση: Η συνεχιζόμενη κρίση όχι μόνο αυξάνει τη ζήτηση για φθηνότερες υπηρεσίες και ευκαιρίες (υπό συνήθως επισφαλείς συνθήκες εργασίας των εργαζομένων), αλλά φροντίζει επίσης, κυρίως λόγω των χαμηλότερων αποδόσεων στους παραδοσιακούς επενδυτικούς τομείς (όπως τα επιχειρηματικά μερίσματα και τα κρατικά ομόλογα), για την ανακατανομή των μεγάλων ποσοτήτων του παγκόσμιου κεφαλαίου στα χέρια των State fonds και θεσμικών επενδυτών που βρίσκονται συνεχώς να ψάχνουν για την καλύτερη απόδοση των επενδύσεων τους επενδύοντας σε οικονομικά υποσχόμενες πλατφόρμες τεχνολογίας.
Ένα δυσάρεστο αλλά μετά βίας αναφερόμενο γεγονός από τους περισσότερους υποστηρικτές της ψηφιακής οικονομίας, είναι ότι η αγορά, παρά την πληθώρα των νέων start-Ups και τη μαζική στήριξη που λαμβάνουν από επενδυτές, μεταξύ των πέντε μεγάλων εταιρειών - η Apple, Google, Facebook, Microsoft και η Amazon -, και που το μοιράζονται αυτές οι πέντε υποστηρίζεται το ένα και το μοναδικό επιχειρηματικό μοντέλο: Δηλαδή να αγοραστεί η start-Up από μία από αυτές τις εταιρείες. Οι νεοσύστατες επιχειρήσεις, ως εκ τούτου δεν χρειάζεται να ασχοληθούν ιδιαίτερα έντονα με την παραγωγή εσόδων τους και την κερδοφορία τους. Είναι αρκετά επαρκής δηλαδή φτάνει, εάν σχεδιάζουν τις υπηρεσίες τους με τέτοιο τρόπο, ώστε να συνάδουν με τις στρατηγικές επέκτασης των φορέων, όπως η Google ή το Facebook, οι οποίες είναι διαθέσιμες μετά την απόκτηση των νέων αυτών επιχειρήσεων και με τα στοιχεία που έχουν αποκτήσει, να βρεθεί η πιθανότητα να ενταχθούν στα μεγάλα τους Data Imperia. H απόκτηση του Whatsapp από την εταιρεία FB η οποία απασχολούσε μόνο μερικές δεκάδες ανθρώπους κατά τη στιγμή της πώλησής της, είναι ένα σημείο και μέτρο σύγκρισης για τις συναλλαγές αυτές.

Πολλοί επενδυτές θα προτιμούσαν να έβλεπαν, παραδόξως, τις Start-ups επιχειρήσεις να ακολουθούντο αντίθετο από το δικό τους επιχειρηματικό τους μοντέλο. Η ιδέα , ότι οι υπηρεσίες που θα προσφέρονται από αυτές τις Start- ups θα είναι συνδεδεμένες με κόστος και θα πρέπει να αντιμετωπίζονται όπως κάθε άλλη κανονική επιχείρηση, βρίσκει την τεχνική της αντιστοιχία στην εκτεταμένη και ταχέως αναπτυσσόμενη sensors και payment υποδομή που βρίσκεται πίσω από το Ίντερνετ των αγαθών και την τεχνολογία των smart cities.
Με αυτή την τεχνολογία καθιστάς δυνατή τόσο την αναγνώριση των χρηστών όσο και τη χρήση ορισμένων υπηρεσιών και υποδομών και έτσι χρεώνονται οι χρήστες ανάλογα. Είναι πολύ πιθανό ότι το μοντέλο «freemium» να ήταν μόνο ένα προσωρινό, πολύ πρώιμο στάδιο της ψηφιακής μετατροπής(digital transformation). Τελικά, μια οικονομία με πανταχού χρεώσεις και επιβολή τελών, η οποία εξαρτάται από το μέγεθος της πραγματικής χρήσης και τις τρέχουσες τιμές της αγοράς για τη χρήση του υλικού, αντιστοιχεί πολύ περισσότερο σε πολλές άλλες διαφορετικές εξελίξεις στο χρηματοπιστωτικό σύστημα του σύγχρονου καπιταλισμού.

Εκατομμύρια εκμεταλλευόμενοι χρήστες
 

Αλλά τι γίνεται με τις εταιρείες Google, το Facebook και τις υπόλοιπες? Αυτές σίγουρα δεν θα εγκαταλείψουν τα υπάρχοντα επιχειρηματικά τους μοντέλα. Λέτε να πρέπει να θεωρήσουμε, ότι η περίοδος του «τζάμπα πολιτισμού» με τα πολλά πλεονεκτήματά του - όπως ο επικεφαλής οικονομολόγος Hal Varian της Alphabet, συνοψίζει, ότι αυτός ο πολιτισμός μεταδίδεται μέσω της τεχνολογίας στους φτωχούς, που διατίθεται, αλλά και στην ωφέλεια που έχει από αυτή η ανώτερη και μεσαία τάξη με διαφορετικό τρόπο βεβαίως, για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα - να μπορεί να συνεχιστεί για λίγο?
 

Εδώ θα πρέπει να αναρωτηθεί και να διερευνήσει κανείς. Πρώτον, οι δωρεάν παροχές που ορισμένοι θεωρούν λανθασμένα σαν ένα νέο είδος κοινωνικής παροχής, είναι πολύ στενά συνδεδεμένες με ένα πολύ συγκεκριμένο επιχειρηματικό μοντέλο των Big Five. Στην περίπτωση της Alphabet και του Facebook, το ζητούμενο γι’ αυτούς είναι να πωλήσουν διαφημιστικές ευκαιρίες ενώ στη Microsoft και στην Amazon πωλούν λογισμικό, υλικό ή άλλα προϊόντα τους. Στην περίπτωση της Amazonη αποδίδεται η λεγόμενη «κοινωνική πρόνοια» όχι στην παροχή τόσο πολλών δωρεάν υπηρεσιών αλλά πολύ φθηνών υπηρεσιών: Λόγω του μεγέθους τους, είναι σε θέση να προσφέρουν προϊόντα σε πολύ χαμηλότερες τιμές από τους ανταγωνιστές τους, όπως έδειξε το δρόμο και η Wal-Mart.
 

Αυτά τα υπάρχοντα επιχειρηματικά μοντέλα εξακολουθούν να υφίστανται και είναι πιθανό να υπάρχουν για λίγο ακόμα. Παρόλα αυτά, λίγοι αμφισβητούν τις θεμελιώδεις αλλαγές που έλαβαν χώρα κατά την τελευταία δεκαετία, χάρη στην εντυπωσιακή πρόοδο σε ένα συγκεκριμένο τομέα της τεχνητής νοημοσύνης: η μηχανική εκμάθηση. Μεγάλες εταιρείες τεχνολογίας έχουν κατ' αρχήν καταφέρει να αναπτύξουν τη δυνατότητα και τρόπους για να εξαγάγουν τεράστιες ποσότητες δεδομένων, που συχνά προκύπτουν από τις δραστηριότητες που η αρχική τους επιχείρηση αγγίζει μόνο στα περιθώρια της σημερινής λειτουργίας τους, και δεύτερον χρησιμοποιούν εκατομμύρια χρήστες χωρίς να το γνωρίζουν για την εξάσκηση των συστημάτων τους για πιο έξυπνες και αυτόνομες λειτουργίες. Από την Alphabet τα αυτοκινούμενα αυτοκίνητα είναι ένα καλό παράδειγμα: Χάρη στην πρόοδο της τεχνολογίας χαρτογράφησης και τη διαθεσιμότητα των εξαιρετικά λεπτομερών πληροφοριών σχετικά με τις γεωγραφικές τοποθεσίες, τα αυτοκίνητα μπορούν εύκολα να καθορίσουν τη δική τους θέση και για τον υπολογισμό των διαδρομών. Λόγω της ικανότητας να αναγνωρίζει αντικείμενα - τα οποία θα μπορούσαν να αποκτήσουν το λογισμικό από την Alphabet, επειδή πολλοί χρήστες βοήθησαν την εταιρεία να μπορεί να διακρίνει το software της τις γάτες από τα σκυλιά - ένα αυτοκίνητο μπορεί πλέον να αντιδράσει επαρκώς όταν συναντά ορισμένα αντικείμενα.
 

Η Amazon, το Facebook και η Microsoft, για να μην αναφέρουμε την Alphabet, έχουν επενδύσει όλοι σε εξελίξεις στον τομέα και βρίσκονται ήδη στη παραγωγή. Οι εφαρμογές των τεχνολογιών αυτών είναι μακριά από σημερινά και του παρελθόντος τετριμμένα, όπως η συνεργασία της Alphabet με το Βρετανικό Εθνικό Σύστημα Υγείας: Με την βοήθεια της Τεχνιτής Νοημοσύνης (ΤΝ) την οποία έχει δοκιμάσει ακόμα και μέσα από την απόκτηση των Deep mind έγινε μια άλλη αναπτυξιακή έκρηξη, του Alphabet λογισμικού, για παράδειγμα, στην αναγνώριση νεφρικής ασθένειας σε πρώιμο στάδιο. Και με όσο περισσότερα δεδομένα τροφοδοτούνται οι εφαρμογές, τόσο καλύτερες είναι αυτές οι προβλέψεις. Από την εκπαίδευση έως την ασφάλιση, από τον ενεργειακό τομέα έως τον τραπεζικό τομέα: ολόκληρες βιομηχανίες και κοινωνικές περιοχές μετασχηματίζονται με τεχνητή νοημοσύνη. Και δεδομένου ότι τα πιο πρόσφατα τεχνολογικά βήματα στην έρευνα της ΤΝ βασίζονται στην εξαγωγή τεράστιων ποσοτήτων προσωπικών δεδομένων από τη μία πλευρά και από την άλλη στη χρήση εκατομμυρίων χρηστών, και επι πλέον έχουν διδάξει στο σύστημα κατά τη διάρκεια της λειτουργίας του και μέσω άλλων δραστηριότητες να γίνει πιο έξυπνο, γίνεται φανερό ότι οι μόνοι παίκτες οι οποίοι μπορούν να κυριαρχήσουν στη διαχείριση αυτών των μετασχηματισμών, είναι εταιρείες υψηλής τεχνολογίας. Το νέο μοντέλο είναι σαφές: Οι εταιρείες αυτές είναι εκείνες οι οποίες σήμερα ιδιοποιούνται την πιο πολύτιμη υπηρεσία και τον σημαντικό πόρο ανάπτυξης - την τεχνητή νοημοσύνη -, ενώ η υπόλοιπη κοινωνία και η οικονομία πρέπει να βρει τρόπους να ενσωματώσει αυτή την τεχνολογία στις δραστηριότητές της και όλοι μαζί μετά να συμμορφώνονται με τους όρους, που παρέχουν οι εταιρείες από τις οποίες και θα εξαρτώνται.

Για μια εταιρεία όπως την Alphabet , αυτό ανοίγει νέα επιχειρηματικά μοντέλα. Η δήλωση ότι η Alphabet ασχολείται και με τις μηχανές αναζήτησης ή με τη διαφήμιση δεν είναι επομένως εντελώς σωστή. Στην πραγματικότητα, δραστηριοποιείται στον τομέα της πρόβλεψης των πληροφοριών - και έχει πολλούς άλλους τρόπους για να πληρωθεί, που δεν έχουν καμία σχέση με τη διαφήμιση και δεν χρειάζονται λέξεις-κλειδιά για να βρούμε πού υπάρχουν αντίστοιχες απαντήσεις των ερωτήσεων μας για την πληροφόρησή μας. Η αλήθεια είναι ότι η Alphabet έχει συγκεντρώσει τόσα πολλά στοιχεία για εμάς ώστε ο Όμιλος γνωρίζει ανά πάσα στιγμή ποιες πληροφορίες χρειαζόμαστε, τώρα. Είναι η ικανότητα του Ομίλου να αξιοποιεί αυτές τις πληροφορίες μέσω της χρήσης της ΤΝ, καθιστώντας τον αδιαμφισβήτητο ηγέτη στον τομέα του.
 

Ο Ευγένιος Μόροζοφ είναι δημοσιογράφος. Αυτό το κείμενο είναι μια συντομευμένη εκδοχή της συμβολής του στον τόμο Reclaim Autonomy. Αυτοδύναμος στην ψηφιακή παγκόσμια τάξη (Suhrkamp 2017, 200 σελίδες), επιμέλεια του Jakob Augstein. Το βιβλίο θα δημοσιευθεί στις 12 Δεκεμβρίου.
Μετάφραση: Frank Lachmann/Μετάφραση του γερμανικού κειμένου επιμέλεια: Dr. Nicolas Theodosakis