Το Burnout μετα από 8 εβδομάδες περιορισμού
λόγω κορωναϊού.
Πως ξαφνικά μειώθηκε η ενέργειά μας στο ελάχιστο και γιατί.
Hartmut Rosa καθηγητής
γενικής και θεωρητικής κοινωνιολογίας
Interview: Elisabeth von Thadden
Η κοινωνική ενέργεια, λέει ο Hartmut Rosa, έχει να κάνει με τη συνεχή
δραστηριότητα στις τρέχουσες σύγχρονες κοινωνίες. Αφού επιβραδύνθηκε από την
πανδημία, οι άνθρωποι φαίνονται τώρα να είναι κουρασμένοι. © Christoph Soeder /
dpa
Τι είναι αυτό που σκέφτεστε τώρα;
Κατά τη διάρκεια αυτών των μηνών του COVid-19, παρατήρησα ότι δεν υπάρχει σαφής έννοια της
κοινωνικής ενέργειας, τουλάχιστον στην κοινωνιολογία. Και αυτό το σκέφτομαι
τώρα.
Πολλοί λένε ότι δεν διαθέτουν ενέργεια. Αισθάνονται ότι ένα είδος ωιδίου(μήκυτας)
καλύπτει την ικανότητα αντίληψης τους, είναι απεριόριστα κουρασμένοι και
υποτονικοί. Έχουν την εντύπωση ότι δεν μπορούν πλέον να κάνουν ό, τι πρέπει
πραγματικά να κάνουν ή τι θα ήθελαν να κάνουν.
Και αναρωτιέμαι: Τι είδους ενέργεια είναι αυτή; Η ψυχολογία μπορεί να πει
ότι αυτή η ενέργεια μοιάζει με την έννοια του Λίμπιντο του Σίγκμουντ Φρόιντ.
Αλλά αυτό που παρατηρώ δεν είναι μόνο κάτι ατομικό ή ζήτημα προσωπικών βιωμάτων.
Είναι αναμφίβολα κοινωνικό, αυτό το ωίδιο καλύπτει την κοινωνία στο σύνολό της.
Και επειδή δεν υπάρχουν σαφείς όροι, έννοιες, θεωρίες και με βλέπω μπροστά σε πολλές
αναπάντητες ερωτήσεις, άρχισα να το σκέφτομαι και να το διερευνώ.
Υπάρχουν ενδείξεις ότι στα διαφορετικά πεδία της καθημερινότητας θα ήθελα να συνδυάσω
διάφορα. Μεμονωμένα, κάποιος θα μιλούσε για έλλειψη ενέργειας κίνησης ή κινήτρου,
και αυτό θυμίζει ορισμένα συμπτώματα εξάντλησης που στερούνται οποιασδήποτε
μορφής ενέργειας: εμφανίζονται επίσης και σωματικά, μπορεί απλά να γίνει
αδύνατο να ανεβεί κάποιος τις σκάλες ...
Επιπλέον, υπάρχουν ήδη προσεγγίσεις στην επιστημονική έρευνα για να
σκεφτούμε την κοινωνική ενέργεια: Στο έργο του, ο Αμερικανός κοινωνιολόγος
Randall Collins, για παράδειγμα, προσφέρει την έννοια της συναισθηματικής
ενέργειας, η οποία αναπτύσσεται στα πλαίσια κοινωνικών καταστάσεων μεταξύ
ανθρώπων και στη συνέχεια κατανέμεται και μέσα και μεταξύ των κοινωνικών ομάδων
διαφορετικά, δηλ. χαρακτηρίζει μια κοινωνία. Ομοίως, ο λογοτεχνικός Stephen
Greenblatt πρότεινε μια έννοια της λεγόμενης ‘κυκλοφορίας της κοινωνικής
ενέργειας’, όπως βλέπει στα έργα του Σαίξπηρ. Ο Γάλλος φιλόσοφος Tristan Garcia
μιλά για το γεγονός ότι η εντατική ζωή είναι το πρότυπο στις σύγχρονες
κοινωνίες, η ένταση είναι μια βασική έννοια της νεωτερικότητας, αναμφίβολα έχει
να κάνει με τη μετατροπή ενέργειας. Ο Γάλλος εθνολόγος Λεβ-Στράους μίλησε για
κρύες και ζεστές κοινωνίες που αναπτύσσουν πολύ διαφορετικούς ενεργειακούς
μετασχηματισμούς.
Στη συνέχεια, υπάρχουν κοινές μεταφορές που παρατηρώ στην καθημερινή ζωή:
Κάποιος μιλά για την επαναστατική ενέργεια, την πολιτική δυναμική και επίσης
ότι μερικοί άνθρωποι σφρίγουν από ενέργεια, ενώ άλλοι είναι εξαντλημένοι. Είναι
σημαντικό για μένα να συνδυάσουμε αυτές τις συμβουλές σε μια εννοιολογικά
βιώσιμη κοινωνιολογική έννοια.
Κοινωνική ενέργεια στις σύγχρονες κοινωνίες, τι σχέση εχει με
τους μήνες του Κορωναιού;
Στην πραγματικότητα, στις τρέχουσες σύγχρονες κοινωνίες, η κοινωνική
ενέργεια έχει να κάνει με τη συνεχή δραστηριότητα, αλλά αυτό δεν πρέπει να μας
εξαπατάει, γιατί ακόμη και οι παθητικές δραστηριότητες όπως ο διαλογισμός ή η
ακρόαση απαιτούν ενέργεια. Το μοτίβο των δυτικών κοινωνιών με ορυκτά καύσιμα,
στις οποίες η ενέργεια των λευκών ανδρών καθορίζει το ρυθμό τώρα και τρεις αιώνες, είναι αναμφισβήτητα ισχυρό και η
Κορώνα θέτει ένα νέο ερώτημα προς εμάς: από πού προέρχεται πραγματικά όλη
αυτή η κοινωνική ενέργεια;
Μπορεί να μην είναι τυχαίο ότι ο Αφρικανός ιστορικός Achille Mbembe
σκέφτεται σήμερα για το πώς διαφέρουν οι ιδέες της ενέργειας της ζωής στους
πολιτισμούς της Αφρικής.
Η ιδιαιτερότητα μιας κοινωνίας ή ενός πολιτισμού σύμφωνα με το
τι κατανοεί κάτι σαν ενέργεια;
Θα μπορούσε ίσως να διαφοροποιηθούν οι πολιτισμοί βάσει των ενεργειακών
τους εννοιών, αν κάποιος σκεφτεί, για παράδειγμα, τον ταντρικό όρο Kundalini ή
την ελληνική έννοια της ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ. Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να γίνετε εσωτερικός
για να σκεφτείτε την κοινωνική ενέργεια. Καθιστά μόνο σαφές ότι είναι στην
πραγματικότητα ένα ας το πούμε σκάνδαλο που δεν έχουμε μια κοινωνιολογική
έννοια της ενέργειας.
Εν πάση περιπτώσει, η εστίαση στις δυτικές κοινωνίες είναι πολύ στενή, και όμως οι ιδιοσυγκρασίες τους δείχνουν προς το παρόν κάτι συγκεκριμένο: μου φαίνεται ότι το shut down στο πλανήτη λόγω Corona virus μας δείχνει πόσο η κοινωνία μας με την υπερκινητικότητα της είναι φορτισμένη με ενέργεια. Σχεδόν όλοι ήταν σε μόνιμη κίνηση, επαγγελματικά, ιδιωτικά, σε διακοπές. Ο ενεργειακός κύκλος εργασιών της παγκόσμιας σχέσης μας ήταν μόνο για αυτόν τον λόγο γιγάντιος. Εάν η παρατήρησή μου είναι σωστή που πολλοί τώρα αισθάνονται ότι έχουν χάσει την ενέργειά τους λόγω της τάσης απομόνωσης, αυτό επιβεβαιώνει μόνο την υπόθεση ότι η πηγή που παράγει την κινητική ενέργεια της νεωτερικότητας δεν βρίσκεται στο άτομο, αλλά στην κοινωνία. Ergo θα πρέπει να αναζητηθούν οι αλληλεπιδράσεις!
Γιγαντιαίος κύκλος ενέργειας; Μείωση των εκπομπών
CO2;
Όπως είναι γνωστό, μειώθηκαν επίσης απότομα τους μήνες της Κορώνας, αλλά με
ενδιαφέρει η ευρύτερη έννοια που ασχολείται με την κοινωνική ενέργεια, η οποία
καθορίζει την παγκόσμια σχέση μας και μας έχει κάνει εξαιρετικά κινητικούς
ανθρώπους.
Και όπως και η χωρική μας σχέση, η σχέση μας με το χρόνο έχει επίσης
αλλάξει: μια μέρα είναι όπως η άλλη αυτή τη στιγμή, οι μήνες δεν έχουν δομή και
κατεύθυνση, δεν υπάρχουν ούτε διακοπές που μπορούν να προγραμματιστούν ούτε
μέλλον που μπορεί να προγραμματιστεί, και βασικά ο χρόνος είναι έχει γίνει μια
άμορφη μάζα, στην οποία επίσης ξαφνικά αυτοεπιβάλεται η αδιαφορία. Ακριβώς αυτή
η υποτονική εμπειρία της Κορώνας είναι που προφανώς μας στερεί πολλές από αυτές
την ενέργεια: Αυτό είναι που θεωρώ ενδιαφέρον.
Ο δικός μας κόσμος μπορεί να έχει γίνει μικρός, αλλά
ταυτόχρονα η παγκόσμια κοινωνία στο σύνολό της είναι τόσο αντιληπτή και πιο
εστιασμένη από ποτέ
Στην πραγματικότητα, η συσσωρευμένη προσοχή ή η προσοχή που δίνουν οκτώ
δισεκατομμύρια άνθρωποι στον ιό είναι ιστορικά μοναδική. Αυτό είναι παράξενο:
Ενώ πολλά άτομα αισθάνονται αυτό το ωίδιο, που θέλει να υπονομεύσει τη δική τους
αυτο-αποτελεσματικότητα, οι πολιτικές δυναμικές είναι πολύ ενεργειακά
φορτισμένες και δραστικές απέναντι στον ιό, ο οποίος παραλύει την κοινωνική μας
ενέργεια και κατά του οποίου δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα, τουλάχιστον αν δεν
είμαστε ιολόγοι ερευνητές. Ίσως αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο πολλοί
αντιδρούν τόσο έντονα στο θάνατο του Τζορτζ Φλόιντ στη Μινεάπολη: Οι διαμαρτυρίες
μας επιτρέπουν να ξεδιπλώσουμε την κοινωνική ενέργεια που μας κάνει να νιώθουμε
ότι ζούμε ως κοινωνίες.
Η κοινωνία είχε αναμφισβήτητα μια
πολιτική εμπειρία αυτοαποτελεσματικότητας με τα μέτρα που έπρεπε να παρθούν.
Και δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι λεγόμενες συστημικές σχετιζόμενες ομάδες ένοιωσαν
αυτήν την εμπειρία ιδιαίτερα έντονα. Αλλά για τη συντριπτική πλειονότητα των
ανθρώπων, ισχύουν τα ακόλουθα: Πάνω απ' όλα, μείωσαν τις καμπύλες λόγω απομάκρυνσης
από πράγματα που υπό άλλες συνθήκες θα έκαναν αλλα τελικά δεν έκαναν. Δεν αισθανθήκαμε σχεδόν καθόλου, ότι
παράγουμε νέα κοινωνική ενέργεια μέσω αλληλεπιδράσεων, μέσω κοινής δράσης, μέσω
κοινωνικών σχέσεων, μέσω κινητικότητας και δραστηριότητας. Το βραδινό
χειροκρότημα και το ράψιμο μιας μάσκας δεν ήταν αρκετά. Και μάλλον αυτό μπορεί
να είναι τόσο κουραστικό στην εποχή της Κορώνας.
Και τελικά τίθεται το ερώτημα: πώς παράγει μια
κοινωνία την κοινωνική της ενέργεια.
Ο Hartmut Rosa είναι καθηγητής
γενικής και θεωρητικής κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Friedrich Schiller
της Ιένας.
