Το οροπέδιο, ο ποταμός και η θάλασσα ή η θάλασσα αναζητεί τον ποταμό της .
Μείωση ιζημάτων στα πλούμια των δέλτα
των ποταμών με μια σχετική αναφορά στο φράγμα του ποταμού Αποσελέμη στην Κρήτη που έχει σχεδόν ακυρωθεί σαν γεωφυσικό φαινόμενο-σχηματισμός από την κατασκευή του ταμιευτήρα του φράγματος.
Dr. rer.pol Nicolas Theodosakis (Οικονομολόγος-Γεωγράφος)
Ας θυμηθούμε την έναρξη της κινηματογραφικής ταινίας ‘The Memoires of a Geisha’, όπου ο τηλεθεατής βλέπει το νερό να κυλάει με μια βραδύτητα σε ένα ποτάμι ανάμεσα σε πέτρες και βότσαλα.
Το νερό! Φυσικά είναι δεδομένο για τον ανθρώπινο πολιτισμό, οπότεδεν του χαρίζουμε ούτε ένα δευτερόλεπτο σκέψη και 'τρυφερότητα'(γι αυτούς που μπορούν να κατανοήσουν το νόημα της οικειότητας με το νερό).
Και η εισαγωγή στο άρθρο δεν προτιμώ να είναι τίποτε άλλο από ότι το συμπέρασμα:
Πρέπει να αλλάξουμε την κουλτούρα του τρόπου με τον οποίο σκεφτόμαστε για το νερό. Είχαμε αυτή την πραγματικά προσανατολισμένη στον έλεγχο νοοτροπία, αλλά αυτό το είδος σκέψης μας προκαλεί προβλήματα. ... "Τώρα είναι πραγματικά θέμα να το φέρουμε αυτό, έτσι ώστε περισσότεροι άνθρωποι να καταλάβουν τι θέλει το νερό και πώς λειτουργεί πραγματικά το νερό και να μην προσανατολίζονται σε εφήμερους στόχους, όπως τους έχουν μάθει να κάνουν στη ζωή τους."
Η κυρίαρχη κουλτούρα βλέπει το νερό είτε ως εμπόρευμα είτε ως απειλή, γι' αυτό επιδιώκουμε να το ελέγξουμε. Αλλά ο τρόπος που σχετιζόμαστε με το νερό δεν είναι αναπόφευκτος. Σήμερα, οι «ντετέκτιβ του νερού» όπως κυνηγοί ρευμάτων φαντασμάτων, οικολόγοι, βιολόγοι, αρχιτέκτονες τοπίου, πολεοδόμοι, μηχανικοί περιβάλλοντος, σε όλο τον κόσμο εργάζονται από μια φιλοσοφία ριζωμένη στην περιέργεια, τον σεβασμό και την ταπεινότητα, παρά από μια πολύ κοινή αλαζονεία. Ξεκινούν με μια ριζοσπαστική ερώτηση: "Τι θέλει τελικά το νερό;"
Ο μοντέρνος και πλέον ήδη ο μεταμοντέρνος άνθρωπος έχει ξεχάσει ότι η αληθινή φύση του νερού είναι να ακολουθεί τους ρυθμούς της Γης, να διαστέλλεται και να υπο-χωρεί σε έναν αιώνιο χορό πάνω στη γη. Στην υγρή του κατάσταση, με επαρκή ποσότητα ή βαρύτητα, το νερό μπορεί να διασχίσει τη γη σε ορμητικά ποτάμια ή να πέσει σε καταρράκτες που προκαλούν δέος ή να βυθιστεί μέσω υπογείων σηράγγων στο έδαφος, βλέπε Χώνος στο οροπέδιο Λασιθίου. Αλλά έχει επίσης την τάση να παραμένει κάπου σε βαθμό που σοκάρει τους περισσότερους από εμάς, επειδή η συμβατική μας υποδομή έχει διαγράψει τόσες πολλές από τις αργές φάσεις του, αντί να περιορίζει το νερό και να το επιταχύνει. Οι αργές φάσεις είναι ιδιαίτερα επιρρεπείς στην ανθρωπογενή ενόχλησή μας, επειδή τείνουν να βρίσκονται στα πιο επίπεδα μέρη σε χαμηλά επίπεδα πεδιάδες και υψηλά οροπέδια - κάποτε πλημμυρικά πεδία και υγροβιότοποι – και όπου μας αρέσει να κατοικούμε.
Μυστικά ποτάμια, ρυάκια-φαντάσματα, κρυμμένα ρυάκια: η γνώση της ύπαρξής τους προκαλεί την έμφυτη έλξη μας για το μυστήριο και το πάθος μας για τους τόπους που ζούμε. Αυτά που μαθαίνουμε για το παρελθόν προκαλούν κατάπληξη επειδή το καθημερινό μας τοπίο έχει μεταμορφωθεί τόσο πολύ. Έχουμε αλλάξει δραματικά τις υδάτινες οδούς και εκτός πόλεων. Έχουμε ισιώσει τους μαιάνδρους των ποταμών για τη ναυσιπλοΐα, έχουμε ανοίξει τα ρυάκια για να επιταχύνουμε την απομάκρυνση του νερού, έχουμε αποξηράνει και γεμίσει υγροτόπους και λίμνες και έχουμε αποκλείσει τις πλημμυρικές εκτάσεις για να δημιουργήσουμε περισσότερη γεωργική γη ή ακίνητα για κτίρια.
Αλλά όταν το νερό παραμένει στη γη, τότε είναι που συμβαίνει η μαγεία, καθώς το νερό ανακυκλώνεται στο υπέδαφος και παρέχει βιότοπο και τροφή για πολλές μορφές ζωής, συμπεριλαμβανομένων και ημών. Σε αυτή τη βραδύτητα, το νερό δημιουργεί τις κρίσιμες, πολύπλοκες σχέσεις του με τη ζωή στα τοπικά οικοσυστήματα. Το κλειδί για μεγαλύτερη ανθεκτικότητα, λένε οι ντετέκτιβ νερού, είναι να βρούμε τρόπους να αφήσουμε το νερό να είναι νερό, να ανακτήσουμε χώρο για να αλληλεπιδράσεις με τη γη σε κάποια προσέγγιση των φυσικών προτύπων[i].
Και εδώ με ταπεινότητα ρωτάμε και εμείς ίσως οι τελευταίοι των φαντασιόπληκτων κυνηγών
του νερού ή στη συγκεκριμένη περίπτωση του συντάξαντος γραφικοί του νερού, ...όπως και θα μας χαρακτηρίσουν, να θέσουμε θέμα
με την διαχείριση του νερού,
Το οροπέδιο Λασιθίου και ο ποταμός Αποσελέμης
Δεν θα μιλήσουμε αν γέμισε ή όχι φέτος ο ταμιευτήρας, καθώς τα τελυταια 3 χρόνια ήμασταν παγκοσμίως και υπό την επίδραση του El Nina. Δεν είναι αυτό το ζητούμενο διότι με τις κλιματικές συνθήκες που θα επικρατήσουν τις επόμενες δεκαετίας και τη συμπεριφορά του άπληστου ανθρωπόκαινου(αν και είναι πλεονασμός) business as usual θα έχουμε 2-3 χρόνια pic και τα υπόλοιπα θα διαβάζομαι τα γνωστά άρθρα και θα κλαίγεται ο κόσμος τυ τουρισμού.
Το οροπέδιο με τις βροχοπτώσεις και τις χιονοπτώσεις πλημμυρίζει μερικές φορές τη δεκαετία υπό κανονικές συνθήκες όχι υπό συνθήκες ανθρωπογενούς κλιματικής μεταβολής, αυξημένων ηλιακών κύκλων, εκρήξεις ηφαιστείων ala Tonga, κλιματικά φαινόμενα El Ninο και μείωση των εκπομπών του διοξειδίου του θείου στη ναυτιλία από το 2021. Αυτά τα ενίοτε πλημμυρικά, νερά ήθελαν οι υδραυλικοί μηχανικοί να ‘κλέψουν’ από τον βιότοπο οροπέδιο και κατ’ επέκταση και από τον ποταμό Αποσελέμη να τα οδηγήσουν μέσω της καταβόθρας Χώνος διαμέσου μιας τεχνητής σήραγγας στο ταμιευτήρα του φράγματος Αποσελέμη κατάντη του οροπεδίου.
Η κοπή δασών και δένδρων από λαγκάδες, η υπερβόσκηση λειμώνων και το όργωμα του εδάφους μεταβάλλουν άμεσα το ατμοσφαιρικό νερό. Η εξατμισοδιαπνοή από το έδαφος και τα φυτά είναι η πηγή του 10% έως 80% της βροχής πάνω από τις ηπείρους, που ποικίλλει ανάλογα με την τοποθεσία. Το πρόβλημα της απομάκρυνσης των πλημμυρικών νερών του οροπεδίου πρέπει ήδη να έχει εμφανιστεί στους κατοίκους του οροπεδίου και ιδιαίτερα σε αυτούς που ασχολούνται στην γεωργική οικονομία.
Το νερό φαίνεται εύπλαστο, συνεργάσιμο, πρόθυμο να ρέει όπου το κατευθύνουμε. Όμως, καθώς η ανάπτυξή μας επεκτείνεται και καθώς το κλίμα αλλάζει, το νερό πλημμυρίζει όλο και περισσότερο τις πόλεις ή βυθίζεται σε απρόσιτα βάθη κάτω από τα αγροκτήματα, καθιστώντας γενικά τη ζωή -τη δική μας και άλλων ειδών- επισφαλή.
Οι πλημμύρες και οι ξηρασίες αυξάνονται σε σοβαρότητα και συχνότητα λόγω της κλιματικής αλλαγής, αλλά και επειδή έχουμε αφαιρέσει τόσο πολύ χώρο από το νερό με τις αναπτυξιακές μας αποφάσεις, συμπεριλαμβανομένης της αστικής επέκτασης, της βιομηχανικής γεωργίας και των τσιμεντένιων υποδομών που έχουν σχεδιαστεί για τον έλεγχο του νερού. Έχουμε γεμίσει το 87% των υγροτόπων του κόσμου, έχουμε επέμβει στα δύο τρίτα των μεγαλύτερων ποταμών και έχουμε διπλασιάσει την πλακόστρωτη επιφάνεια των πόλεών μας από το 1992.
Παράλληλα τα προβλήματα με το νερό – ακραίες και συχνές πλημμύρες και ξηρασίες – είναι ένα από τα πρώτα εμφανή σημάδια της κλιματικής αλλαγής.
Τα πράγματα γίνονται ολοένα χειρότερα. Καθώς τα συστήματα ελέγχου μας αποτυγχάνουν, είμαστε αναγκασμένοι να αναλογιστούμε μια αιώνια αλήθεια όμως: το νερό πάντα κερδίζει.
Η άνθηση σε μια εποχή ξηρασίας και κατακλυσμού ξεκινά θέτοντας ένα επαναστατικό ερώτημα: Τι θέλει το νερό; Οι περισσότερες σύγχρονες εξελίξεις έχουν διαγράψει τις αργές φάσεις του νερού - υγρότοποι, πλημμυρικές περιοχές, λιβάδια μεγάλου υψομέτρου και δάση - που μαλακώνουν τις κορυφές των πλημμυρών, αποθηκεύουν νερό για ξηρασίες και διατηρούν τα φυσικά συστήματα υγιή. Αυτό που θέλει το νερό, λένε οι ντετέκτιβ νερού που διερευνούν αυτό το ερώτημα, είναι ένα είδος μη-μηχανικής που ανακτά αυτούς τους αργούς κύκλους, προσφέροντάς μας μεγαλύτερη ανθεκτικότητα.
Κρήτη: ο ποταμός Αποσελέμης σε μερικές γραμμές
Πηγές Αποσελέμη: Ο ποταμός τροφοδοτείται με τα πλημμυρικά νερά του οροπεδίου μέσω της καταβόθρας του Χώνου και τα επιφανειακά νερά της λεκάνης απορροής κατά την περίοδο των βροχών αν υπάρχουν.
Εκβολές Αποσελέμη:Βρίσκεται στο νομό Ηρακλείου 3 km BA της Κοινότητας Γουβών. Είναι παράκτιο μονίμως κατακλυσμένο έλος αλμυρού –υφάλμυρου νερού, έχει εμβαδόν 100 στρέμματα.
 |
Το δέλτα του ποταμού Αποσελέμη. |
Γνωρίσματα: Η παροχή του ποταμού στην εκβολή εμφανίζει μικρές τιμές καθ’ όλη την διάρκεια του έτους κυρίως λόγω αντλήσεων ανάντη. Η κατασκευή του φράγματος Αποσελέμη σήμαινε την υποβάθμιση και την καταστροφή του . Μπροστά από την εκβολή σχηματίζονταν παλιά λουρονησίδες, ενώ σήμερα υπάρχει μπάζωμα από σκουπίδια σε μεγάλη έκταση.
Δεν είναι περιττό να αναφέρουμε ότι ο ποταμός τροφοδοτούσε με νερό τα περβόλια των αγροτών στη λαγκάδα, εκεί που βρίσκεται σήμερα το φράγμα και η οποία αποψιλώθηκε από περίπου 60.000 δένδρα το 2001.
Βλάστηση ήταν: Αλοφυτική – ημιαλοφυτική βλάστηση, καλαμώνες, θαμώνες.
Σχετικά με το θεσμικό πλαίσιο αναφέρουμε το εξής σύμφωνα με το πόρισμά του συνηγόρου του πολίτη από το 2016:
· Η περιοχή των εκβολών του Αποσελέμη ποταμού έχει κηρυχθεί Καταφύγιο Άγριας Ζωής με την υπ’ αριθμ. 1456/2001 απόφαση του Γενικού Γραμματέα της Περιφέρειας Κρήτης. Τα όρια του ΚΑΖ τροποποιήθηκαν και αποτυπώθηκαν ψηφιακά με την υπ’ αριθμ. 8520/30.10.2015 απόφαση του Γενικού Γραμματέα της ποκεντρωμένης.
· Οι εκβολές του Αποσελέμη έχουν καταγραφεί ως υγρότοπος από το ΕΚΒΥ με κωδικό GR431395000.
· Ο υγρότοπος προστατεύεται ως Περιοχή Ειδικής Προστασίας στο ΣΧΟΟΑΠ του πρώην ∆ήμου Γουβών (ΦΕΚ 60/ΑΑΠ/2010).
· Όλη η περιοχή είναι χαρακτηρισμένο Τοπίο Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους (ΦΕΚ 666/Β/1970).
· Στην ευρύτερη περιοχή του δέλτα έχουν εντοπισθεί αρχαιολογικές θέσεις μινωικών εγκαταστάσεων, οι οποίες έχουν μερικώς ανασκαφεί.
 |
|
Το δέλτα του ποταμού Αποσελέμη Οκτώβριος 2023, φωτογραφία Γ. Βαιλάκης |
Εκκρεμεί η έγκριση της Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης από τη ∆/νση Βιοποικιλότητας, Εδάφους και ∆ιαχείρισης Αποβλήτων.
Εκκρεμεί η οριοθέτηση της κοίτης του ποταμού συμπεριλαμβανομένου και του τμήματος των εκβολών του
Εκκρεμεί ο καθορισμός του αιγιαλού – παλαιού αιγιαλού, καθώς και η καταγραφή των ελωδών εκτάσεων από την Περιφερειακή ∆/νση Δημόσιας Περιουσίας Κρήτης.
Το τελικό πόρισμα: Περιβαλλοντική υποβάθμιση και αυθαίρετες κατασκευές.
 |  |
| Ο ταμιευτήρας του φράγματος 19.11.2023 άδειος, μετά από 3 έτη La Nina και έπεται μάλλον ισχυρό El Nino |
Η ΑΝΤΙΘΕΣΗ ΤΗΣ ΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ
Βλέπουμε και από τις εκκρεμείς υποθέσεις που αναφέρει ο συνήγορος του πολίτη για τον ποταμό Αποσελέμη η αντιμετώπιση του νερού φέρνει μαζί της σχεδόν μόνο μια υποβάθμιση περιβάλλοντος τελικά, που αντίκτυπο έχει όπως βλέπουμε και σήμερα και στον ανθρωποκεντρικό τρόπο κατανόησης του περιβάλλοντος και της αντιμετώπισής του με όλες τις μεταβολές που του έχουν γίνει.
Σε αντίθεση με την κυρίαρχη μηχανική προσέγγιση, στην οποία το νερό θεωρείται αναγωγικά ως μια φυσική ποσότητα που μπορεί να αποσπαστεί από τα οικολογικά περιβάλλοντα και να ανακατευτεί και να χρησιμοποιηθεί κατά βούληση όπως π.χ από τα φράγματα, από μέρος της επιστημονικής κοινότητας υποστηρίζεται ότι οι φυσικές ροές νερού είναι άρρηκτα ενσωματωμένες στις οικολογικές σχέσεις.
Εκείνοι που ευνοούν τη μηχανική προσέγγιση στοχεύουν φιλόδοξα στον πλήρη έλεγχο του νερού και τη μέγιστη εξαγωγή του μέσω γκρίζων υποδομών - φράγματα, ψηλά θαλάσσια τείχη, αναχώματα, φράγματα, φράγματα, κανάλια με επένδυση από σκυρόδεμα και τα παρόμοια.
Ένα έργο σαν το φράγμα του Αποσελέμη διαταράσσει την ικανότητα του νερού να θρέφει τα οικοσυστήματα μέσω της εκταμίευσης ιζημάτων και της μεταφοράς θρεπτικών ουσιών σε μια σειρά χλωρίδας και πανίδας.
Σε έναν ρυθμό που πάλλεται μέσα από εποχές, ο ποταμός μεταφέρει ιζήματα και θρεπτικά συστατικά από το ηπειρωτικό εσωτερικό στη θάλασσα, μια σημαντική ανταλλαγή πόρων από τη γη στη θάλασσα. Περισσότερα από 6.000 ποτάμια σε όλο τον κόσμο προσφέρουν γλυκό νερό στους ωκεανούς, παρέχοντας θρεπτικά συστατικά, συμπεριλαμβανομένου του αζώτου και του φωσφόρου, που τροφοδοτούν το φυτοπλαγκτόν, δημιουργώντας μια άνθιση ζωής που με τη σειρά της τροφοδοτεί σταδιακά μεγαλύτερα πλάσματα. Μπορούν ακόμη και να επηρεάσουν τα ωκεάνια ρεύματα με τρόπους που οι ερευνητές μόλις αρχίζουν να καταλαβαίνουν. Αλλά σήμερα, στα ποτάμια σε όλο τον κόσμο, οι άνθρωποι αλλάζουν αυτό το κρίσιμο φαινόμενο.
Στο concept του λεγόμενου αργού νερού, η κύρια εστίαση είναι στην αποκατάσταση της κεντρικής σημασίας των οικολογιών των υγροτόπων - έλη, βάλτοι, εκβολές ποταμών, λασπώδεις εκτάσεις, μαγκρόβια, λιμνοθάλασσες και τυρφώνες. Η Gies [iii]εξηγεί ότι η οικολογία των υγροτόπων, τόσο ως μεταφορά όσο και ως πρακτική, μπορεί να μας βοηθήσει να απομακρυνθούμε από την αποθήκευση νερού σε δεξαμενές που δημιουργούνται από μεγάλα φράγματα και αντ 'αυτού να επικεντρωθούμε στην εμβάθυνση των δυνατοτήτων για υπόγεια αποθήκευση νερού. Η επιβράδυνση του νερού σε ρυθμό που του επιτρέπει να απορροφά το υπέδαφος θα επεκτείνει σταθερά τις φυσικές ικανότητες των υπόγειων δεξαμενών να συσσωρεύουν νερό. Όταν συμβαίνει αυτό, όπως επισημαίνει ο Gies, οι υπόγειες αποθήκες νερού δημιουργούν οικολογική ανθεκτικότητα μέσα σε μια ζώνη: μπορούν να διαθέσουν νερό κατά τη διάρκεια μιας περιόδου ξηρασίας και μπορούν να απορροφήσουν υπερβολικές ροές κατά τη διάρκεια ενός ακραίου πλημμυρικού γεγονότος.
Αλλά το να βρούμε πώς να μετατρέψουμε τα οικοσυστήματα των υγροτόπων σε φυσικές υποδομές για τη διατήρηση του νερού είναι μια περίπλοκη και προκλητική προσπάθεια, αλλά χρειάζεται προσπάθεια, δεν παραμένουμε σε αυτά που γνωρίζουμε, γιια να μη χάσουμε ρυθμός από την ταχύτητα π ου έχουμε.
Η θάλασσα αναζητεί τον ποταμό της .
Μελέτη τεκμηριώνει τη
δραματική μείωση της παροχής ιζημάτων στις ακτές του παγκόσμιου βορρά και που
βρήκε το αντίθετο πρόβλημα στον παγκόσμιο νότο(βλέπε γράφημα).
Οι ακτές στη Νότια Αμερική, την Αφρική και την Ωκεανία λαμβάνουν τώρα 36% περισσότερα ιζήματα από ότι πριν από τέσσερις δεκαετίες, κυρίως λόγω της απορροής και της διάβρωσης που προκαλείται από την αποψίλωση των δασών για να ανοίξει ο δρόμος για το φοινικέλαιο, τη σόγια, το ζαχαροκάλαμο και την εξόρυξη ορυκτών
Τα φράγματα συνέχισαν να μειώνουν τις ροές αιωρούμενων ιζημάτων από το 1984, αν και αυτό το φαινόμενο ήταν έντονα περιφερειακό, επικεντρωμένο εκεί όπου η συνεχιζόμενη κατασκευή φραγμάτων έχει συμβεί στην Ευρασία και την Ασία. Από το 1984, περίπου τα δύο τρίτα (68%) των ποταμών με σημαντικές τάσεις έχουν μειωθεί σημαντικά (36% όλων των ποταμών), σε σύγκριση με αυξήσεις στο ένα τρίτο περίπου (32%) των ποταμών με σημαντικές τάσεις (17% όλων των ποταμών). Μειώσεις από το 1984 σημειώθηκαν κυρίως στην Ασία (-34 ± 7%) και στην Ευρώπη / Ευρασία (-19 ± 12%) (Σχήματα 2Α και 4Β), όπου η κατασκευή φραγμάτων σε σημαντικούς μη φραγμένους ποταμούς φτάνει και οι παραπόταμοι συνεχίστηκαν μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 2000 (Σχήμα επόμενο)
(Α) Μεταβολές στη ροή αιωρούμενων ιζημάτων για κάθε ποταμό, όπως προσδιορίστηκαν με το μη παραμετρικό τεστ τάσεων Mann-Kendall. (Β) Η διακύμανση των τάσεων της ροής των ιζημάτων κατά πλάτος, με το στατιστικό Mann-Kendall Tau κατά μέσο όρο για κάθε ποταμό εντός διαστημάτων γεωγραφικού πλάτους 3°, δείχνει μια παγκόσμια απόκλιση, με σημαντικές αυξήσεις νότια των 20° Β και μειώσεις βόρεια των 20° Β. (Γ) Οι μεταβολές στην SSC κανονικοποιημένες με την περίοδο 1984-1990 (SSC*=συγκέντρωση αιωρούμενων ιζημάτων), με την αφαίρεση της περιόδου της έκρηξης του Pinatubo(1991) δείχνουν μια μείωση 7,5 ± 3,5% για τους βόρειους ποταμούς και μια αύξηση 41 ± 7% για τους νότιους ποταμούς, η οποία πιθανώς οφείλεται στις επιταχυνόμενες εντατικές αλλαγές στις χρήσεις γης. (D) Οι μεταβολές της βροχόπτωσης κανονικοποιημένες με βάση την περίοδο 1984-1990 (Precip*) δεν παρουσιάζουν σημαντική σχέση με τις τάσεις της SSC*. (Ε) Οι μεταβολές της θερμοκρασίας σε σχέση με τη βασική περίοδο 1984-1990 δείχνουν ταχύτερη αύξηση της θερμοκρασίας στις βόρειες λεκάνες απορροής, αντικρούοντας την υπόθεση ότι η αύξηση της SSC για τις νότιες λεκάνες απορροής είναι αποτέλεσμα της αυξημένης θερμοκρασίας. Οι γκρίζες ζώνες στα (C) και (D) υποδεικνύουν το τυπικό σφάλμα της εκτίμησης για κάθε έτος. Η γκρίζα σκίαση στα (C) έως (Ε) υποδεικνύει έτη κατά τα οποία η έκρηξη του όρους Pinatubo επηρέασε το περιφερειακό κλίμα και τις δορυφορικές μετρήσεις ορισμένων ποταμών, ιδίως την ανοδική έξαρση της SSC* για τους βόρειους ποταμούς.
 |
| ∆ρ. Γιώργος Συλαίος |
Κατά την τελευταία δεκαετία, ο Κόλπος του Μεξικού και η Καραϊβική Θάλασσα γνώρισαν μια ενοχλητική σχεδόν έκρηξη φυκιών σαργασούμ. Η ερευνήτρια Bracco πιστεύει ότι τελικά θα αποδειχθεί ότι σχετίζεται με την απορροή που προκαλείται από την αποψίλωση των δασών, φέρνοντας περίσσεια ιζημάτων στο πλούμιο του ποταμού Αμαζονίου.
Τα πλούμια αποτελούν τους κύριους παράγοντες σύνδεσης του χερσαίου και του ωκεάνιου περιβάλλοντος καθώς μεταφέρουν σημαντικές ποσότητες οργανικών και
ανόργανων διαλυμένων και σωματιδιακών ενώσεων του αζώτου, του φωσφόρου και του άνθρακα, μεταβάλλοντας έτσι το κύκλο των στοιχείων αυτών στη παράκτια ζώνη.
Αυτά τα ασήμαντα δεδομένα για τους περισσότερους, θα βρεθούν ίσως και στην δικιά τους γενιά μπροστά τους με όποια μορφή και αν αποφασίσει η φύση και το κλίμα.
Τι πρέπει να συμβεί ή να έχει συμβεί ήδη στις τοπικές κοινωνίες. Εάν οι πόλεις σκοπεύουν να αντλήσουν από τις πηγές του αργού νερού, τότε οι κάτοικοι των πόλεων θα πρέπει να βρουν τρόπους να συνυπάρξουν με μια σειρά άγριων αμφιβίων, ερπετών και διαφόρων υδρόβιων και ημιυδρόβιων ειδών - ένα δίκτυο βιολογικής ποικιλότητας που θα είναι ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση των οικολογιών των υγροτόπων. Δεύτερον, ο διάλογος μεταξύ της γνώσης των ντόπιων και της σύγχρονης επιστήμης θα είναι απαραίτητος για την υλοποίηση έργων αποκατάστασης υγροτόπων. Και τρίτον, τα σύνολα δεξιοτήτων του σύγχρονου μηχανικού που προσανατολίζεται προς μεγάλες υποδομές θα πρέπει να αφαιρεθούν και να τοποθετηθούν σε ένα φάσμα γνώσεων και εμπειριών άλλων, συμπεριλαμβανομένων βιολόγων φυτών, ζωολόγων, ντετέκτιβ νερού που παρακολουθούν αρχαία μονοπάτια υπεδάφους, βιολόγοι ψαριών, υδρολόγοι, οικολόγοι ρευμάτων, κοινοτικοί διοργανωτές, μη κυβερνητικές οργανώσεις, σχεδιαστές τοπίου και φυσικού συστήματος, και ιστορικοί περιβάλλοντος.
Το αργό νερό δεν μπορεί απλά να περιοριστεί μόνο στον ρόλο του για την αποθήκευση νερού. Αντίθετα, η βιωσιμότητά του εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το βαθμό στον οποίο οι οικολογίες των υγροτόπων γεννούν και διατηρούν πυκνές ρυθμίσεις υποστηρικτικής και αμοιβαία επωφελούς χλωρίδας και πανίδας.
Σε πολλά μέρη, ο μεγάλος ένοχος είναι το φράγμα: ένας τοίχος από σκυρόδεμα και πέτρα που διχοτομεί ένα ποτάμι, εκτρέποντας την ενέργεια και το νερό του για ανθρώπινη χρήση. Υπάρχουν 58.000 «μεγάλα φράγματα» - 60 μέτρα ύψος και ψηλότερα - σε όλο τον κόσμο, με άλλα 3.700 προγραμματισμένα, κυρίως σε χώρες χαμηλότερου εισοδήματος στην Ασία και τη Νότια Αμερική. Στην περίπτωση τη δική μας στην Κρήτη είναι το φράγμα Αποσελέμη.
Η κλιματική αλλαγή απέχει πολύ από την σκέψη ότι ο μοναδικός παράγοντα αύξησης της ξηρασίας και των πλημμυρών είναι αυτός. Οι άνθρωποι ναι μεν αρχίζουν και αναγνωρίζουν ότι η κλιματική αλλαγή που προκαλείται από τον άνθρωπο είναι πραγματική, αλλά σε ορισμένους κύκλους έχει γίνει αυτό μόνο σε σχέση με τις εκπομπές ορυκτών καυσίμων, όταν ένας σημαντικός παράγοντας είναι οι αναπτυξιακές μας επιλογές και ο βαθμός στον οποίο έχουμε καταστρέψει τα οικοσυστήματα. Αυτό συμβαίνει επειδή με την αστική εξάπλωση, τη βιομηχανική γεωργία, την υλοτομία και τον ελεγχόμενο τρόπο με τον οποίο προσπαθούμε να διαχειριστούμε το νερό, έχουμε αλλάξει δραματικά τον κύκλο του νερού.
Έχουμε γεμίσει ή αποστραγγίσει έως και το 87% των υγροτόπων του κόσμου. Έχουμε φράξει και εκτρέψει τα δύο τρίτα των μεγάλων ποταμών του κόσμου. Η έκταση των πόλεων έχει διπλασιαστεί μόλις από το 1992, καλύπτοντας τη γη με πεζοδρόμια.
Και όταν έχεις πεζοδρόμια, το νερό δεν μπορεί να βυθιστεί. Έτσι πρώτα πλημμυρίζει, μετά προσπαθούμε να απαλλαγούμε γρήγορα από το νερό. Τότε δεν θα το έχουμε για αργότερα, και υποφέρουμε από λειψυδρία μετά.
«Πολλές από τις βλάβες που προκαλούνται από τα φράγματα είναι καλά τεκμηριωμένες.
Εμποδίζουν τη διέλευση των ψαριών και λιμοκτονούν τους αλιείς επιβίωσης, μεταβάλλουν ριζικά τα φυσικά καθεστώτα των ποταμών και τον κύκλο ζωής των υδρόβιων πλασμάτων, και πλημμυρικά δάση, υγρότοποι, χωριά και ιστορικούς χώρους. (Είναι επίσης λιγότερο φιλικά προς το κλίμα και λιγότερο αξιόπιστα από ό,τι πιστεύεται ευρέως.) Τώρα οι επιστήμονες περιγράφουν μια άλλη επίπτωση που έχει λάβει σχετικά λίγη προσοχή, αλλά φαίνεται να είναι επίσης βαθιά: Φράγματα μπλοκάρουν ιζήματα των ποταμών που μεταφέρουν στην θάλασσα.
Εκτιμάται για τον θάνατο δυο φορτηγών αυτοκινήτων ψαριών, ότι σε κάποια σημεία σχηματίστηκαν μικρές λιμνούλες οι οποίες λόγω της ζέστης με την άνοδο της θερμοκρασίας άρχισαν να εξατμίζουν το νερό τους με αποτέλεσμα να μην μπορούν τα ψάρια να ζήσουν μέσα σε αυτές. Ο ίδιος τονίζει ότι το φαινόμενο αυτό έχει ξανασυμβεί, και κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει την επαναληπτικότητα του(!)
Και όταν έχεις πεζοδρόμιο, το νερό δεν μπορεί να βυθιστεί. Έτσι πρώτα πλημμυρίζει, τότε προσπαθούμε να απαλλαγούμε γρήγορα από το νερό. Τότε δεν το έχουμε για αργότερα, και υποφέρουμε από λειψυδρία.
 |
| Η στεφάνη του Αποσελέμη Οκτώβριος 2023, φωτογραφία Γ. Βαιλάκης |
Ταμιευτήρας Αποσελέμη Απρίλιο2 2024, ca. 7,5 Mio κυβικά από τα 27 Μio χωρητικότητα, φωτογραφία Ν Θεοδοσάκης
Συμπέρασμα
Πρέπει να αλλάξουμε την κουλτούρα του τρόπου με τον οποίο σκεφτόμαστε για το νερό. Είχαμε αυτή την πραγματικά προσανατολισμένη στον έλεγχο νοοτροπία, αλλά αυτό το είδος σκέψης μας προκαλεί προβλήματα. Σημαντικό εδώ να αναφερθεί είναι τι μπορούν να κάνουν οι κοινότητες με τους γείτονές τους για να προστατευτούν από τις πλημμύρες και την ξηρασία δημιουργώντας χώρο για νερό. Τώρα είναι πραγματικά θέμα να το φέρουμε αυτό, έτσι ώστε περισσότεροι άνθρωποι να καταλάβουν τι θέλει το νερό και πώς λειτουργεί πραγματικά το νερό και να μην προσανατολίζονται σε εφήμερους στόχους, όπως τους έχουν μάθει να κάνουν στη ζωή τους.
[i] Η ζωή Hyporheic
Σε ένα υγιές ρεύμα, συμβαίνουν πολλά. Τα σαρκοφάγα ψάρια τρώνε καρκινοειδή, σκουλήκια και υδρόβια έντομα. Στη διάμεση ζώνη μεταξύ των βράχων στον πυθμένα του ρέματος ζουν ακόμη μικρότερα πλάσματα που ονομάζονται μειοπανίδα, μήκους μικρότερου από ένα χιλιοστό. Η ομάδα τους περιλαμβάνει χαρακτήρες όπως νηματώδη, κωπήποδα (κάτι σαν μικροσκοπικές γαρίδες), rotifers και βραδύπορα (γνωστά και ως αρκούδες νερού).
Κάτω από αυτό είναι η υπορεϊκή ζώνη. Μερικά από τα μικροσκοπικά πλάσματα σκάβουν μικροσκοπικές σήραγγες για τον εαυτό τους μεταξύ της υπορεϊκής ζώνης και της επιφάνειας, διατηρώντας το έδαφος αεριζόμενο, επιτρέποντας στο νερό να διεισδύσει. Με τη σειρά του, αυτό το κινούμενο νερό υποστηρίζει τη ζωή, συμπεριλαμβανομένης της ωοτοκίας σολομού. Οι ενήλικες βάζουν τα αυγά στις ανώτερες περιοχές του υπορεϊκού, σε μέρη όπου το upwelling παρέχει υψηλότερα επίπεδα οξυγόνου στο αναπτυσσόμενο τηγάνι.
Στη συνέχεια, υπάρχουν τα μικρόβια, μικροσκοπικοί μηχανικοί οικοσυστημάτων. Μεταβολίζουν ανόργανη ύλη σε τροφή για φυτά και σκουλήκια. Τροφοδοτούν άλλους οργανισμούς που ζουν υπόγεια όπου δεν υπάρχει φως για φωτοσύνθεση. Μετακινούν οργανική ύλη και θρεπτικά συστατικά μεταξύ της υπορεϊκής ζώνης και των επιφανειακών ιζημάτων και διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο στους κύκλους του αζώτου, του φωσφόρου και του άνθρακα.
Η προσέγγιση του «πεδίου των ονείρων» - η θεωρία ότι η αποκατάσταση του φυσικού σχήματος ενός ρέματος μπορεί να ενθαρρύνει τα εκτοπισμένα φυτά και ζώα να επιστρέψουν - βασίζεται σε πλάσματα που μεταναστεύουν από υγιή ανάντη ενδιαιτήματα. Αλλά σε πολλές αστικές περιοχές, τα κεφαλόβρυσα θάβονται κάτω από ένα χώρο στάθμευσης ή σε σωλήνες που κόβουν το νερό από την υπορεϊκή ζώνη. Και το χαλίκι και η άμμος που εγκατέστησε η ομάδα στην κοίτη του ρέματος για να δημιουργήσει μια νέα ζώνη ήταν αποστειρωμένα. Οι άνθρωποι που εργάζονταν στο έργο συνειδητοποίησαν ότι ίσως χρειαστεί να κάνουν ένα άλλο πρωτοποριακό βήμα: να δώσουν στην κατασκευασμένη υπορεϊκή ζώνη τους ένα βιολογικό ξεκίνημα, παρόμοιο με τη χορήγηση προβιοτικών ή ακόμα και μια μεταμόσχευση κοπράνων - για να αποκαταστήσουν τα βιώματα του εντέρου.
Η μικροβιολόγος της Εθνικής Υπηρεσίας Ωκεανών και Ατμόσφαιρας (NOAA), και η οικολόγος των ρευμάτων Sarah Morley, επίσης με τη NOAA, εμβολίασαν την τροποποιημένη υπορεϊκή ζώνη με άγρια μικρόβια και ασπόνδυλα που συγκέντρωσαν σε μικρά καλάθια τοποθετημένα στην υγιέστερη λεκάνη απορροής του ποταμού Cedar River κοντά. Πήραν μερικά καλάθια πίσω στο εργαστήριο για να τεκμηριώσουν τα αιχμαλωτισμένα είδη και έθαψαν τα άλλα στις αποκατεστημένες υπορεϊκές ζώνες του Thornton Creek.
Ασπόνδυλα και μικρόβια αποίκισαν γρήγορα τις περιοχές. Αλλά παρόλο που ο αριθμός των ατόμων ήταν υψηλός, η βιοποικιλότητα φαινόταν να είναι σχετικά χαμηλή. Σύμφωνα με το έγγραφο του διδύμου του 2021 στο Water, μερικά από τα νέα είδη πολλαπλασιάστηκαν, αλλά τα περισσότερα από τα άλλα είδη ήταν παρόμοια με αυτά σε μη αποκατεστημένα τμήματα του κολπίσκου. Και όμως, στα έντερα κάποιας πέστροφας, ο Lynch βρήκε υδρόβια έντομα που δεν είχαν δει στο Thornton Creek για τουλάχιστον 20 χρόνια. «Τα ψάρια είναι καλύτερα στη δειγματοληψία από εμάς», λέει. Οι Rhodes και Morley διεξάγουν τώρα μια άλλη μελέτη με πιο ευαίσθητη παρακολούθηση.
[ii] «Το αργό νερό”[Erica Gies]
