Το σπιράλ της ανασφάλειας
Λέγεται ότι ο Βλαντιμίρ Πούτιν είναι αιχμάλωτος των ιστορικών του μύθων. Αλλά αυτό ισχύει και για τις χώρες της Δύσης.
Jakob Augstein
Η Γερμανία είχε κάποτε μια καγκελάριο που φημιζόταν για το ότι ξεκινούσε και σκεφτόταν τα πράγματα "από το τέλος". Για τον διάδοχό της, φαίνεται ότι ο δρόμος είναι ο στόχος ‘και τίποτε άλλο’. Αυτό ταιριάζει σε μια εποχή που η πολιτική συχνά μοιάζει με τη συνέχιση του Twitter με άλλα μέσα. Η Ρωσία έχει εξαπολύσει εγκληματικό πόλεμο κατά της Ουκρανίας. Η Δύση αποφάσισε να απαντήσει με στρατιωτική υποστήριξη και πρωτοφανείς κυρώσεις, ‘που ακόμα δεν έχουν αρχίσει να ισχύει τελικά για τους ολιγαρχες’. Όποιος παίρνει θέση με αυτόν τον τρόπο καθιστά τον εαυτό του μέρος της σύγκρουσης, παρεμβαίνει ο ίδιος στον πόλεμο - και έτσι φέρει επίσης ευθύνη για την πορεία και το τέλος του πολέμου. Υπάρχουν πολλές εικασίες σχετικά με τους πολεμικούς στόχους του Βλαντιμίρ Πούτιν. Αλλά η Δύση θα πρέπει επίσης να είναι σαφής σχετικά με τους δικούς της στόχους.
Έχει, λοιπόν, ο καγκελάριος Όλαφ Σολτς μια ιδέα για το πώς πρέπει να τελειώσει αυτός ο πόλεμος και τι πρέπει να συμβεί μετά;
Αηδία για τον επιτιθέμενο και οίκτος για τα θύματα: αυτά είναι τα δύο ισχυρά συναισθήματα που διαμορφώνουν σήμερα τη δημόσια δράση και σκέψη. Ακόμη και αν είναι δύσκολο υπό αυτές τις συνθήκες, πρέπει να σημειωθεί: η απάντηση της Δύσης στον πόλεμο του Πούτιν ήταν μια επιλογή, όχι μια αναγκαιότητα. Η Ουκρανία δεν είναι μέλος του ΝΑΤΟ, ωστόσο η Δύση αντιλαμβάνεται την επίθεση εναντίον της χώρας αυτής ως επίθεση εναντίον της ίδιας - και αντιδρά ανάλογα.
Όταν ο Πούτιν αποκάλεσε τις οικονομικές κυρώσεις κατά της Ρωσίας "πράξη πολέμου", και δεν επρόκειτο για ρητορική υπερβολή. Ο πόλεμος έχει πάψει προ πολλού να διεξάγεται μόνο με βόμβες. Η ιδέα του τι συνιστά μέσο πολέμου έχει αλλάξει. Ακόμη και οι λεγόμενες κυβερνοεπιθέσεις δεν χρειάζεται να απαιτούν θύματα σε ανθρώπινες ζωές και σωματικές ακεραιότητες για να χαρακτηριστούν ως πράξη πολέμου. Πόσο περισσότερο πρέπει να ισχύει αυτό για τα οικονομικά μέτρα που θα κάνουν τη ζωή των ανθρώπων σε κάθε γωνιά της Ρωσίας ακόμη πιο δύσκολη;
Πρόκειται για ένα παράδοξο: όπως γνωρίζουμε, η σύγκρουση για την Ουκρανία πυροδοτήθηκε, μεταξύ άλλων, από το αν η χώρα θα γίνει μια μέρα δεκτή στο ΝΑΤΟ. Τώρα ανακαλύπτουμε: η προστασία του άρθρου 5 παρέχεται και σε μη μέλη σε επιλεγμένες περιπτώσεις.
Πάντα οι άλλοι είναι αυτοί που κάνουν πόλεμο. Πρόκειται για μια ευρέως διαδεδομένη παρανόηση στη Δύση, η οποία φαίνεται και στην υποδοχή της ρωσικής επίθεσης. Οι Γερμανοί χρειάστηκαν χρόνια για να παραδεχτούν στον εαυτό τους ότι διεξήγαγαν πόλεμο στο Αφγανιστάν. Τώρα αποφεύγουν να συνειδητοποιήσουν ότι μπήκαν στον πόλεμο κατά της Ρωσίας μαζί με την Ουκρανία. Αλλά σε θέματα πολέμου, η καταστολή και η λήθη κυριαρχούν. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο αγνοούμε και πάλι τα διδάγματα που μπορούν να αντληθούν από το Βιετνάμ και το Αφγανιστάν: Είναι πολύ πιο εύκολο να ξεκινήσεις ή να διεξάγεις έναν πόλεμο από το να τον τερματίσεις. Αυτό ισχύει για τον Πούτιν. Αλλά αυτό ισχύει και για εμάς.
Για παράδειγμα, μπορεί να είναι δύσκολο να περιορίσουμε όλο αυτόν τον ενθουσιασμό για το στρατιωτικοποίηση και τον ηρωισμό, ο οποίος ξεχύθηκε από το δίκτυο στην πραγματικότητα και οδηγεί τώρα τους μύλους μιας νέας πολιτικής. Εξάλλου, το σενάριο των καρδιών μας - άνευ όρων απόσυρση των ρωσικών στρατευμάτων, αποκατάσταση του status quo ante, αποζημιώσεις από τον επιτιθέμενο - είναι το μόνο που σίγουρα δεν θα συμβεί. Επιτιθέμενος μόνος του, ο Πούτιν εξασφάλισε ότι η Ουκρανία και η Δύση θα αναγκαστούν να του κάνουν οποιαδήποτε παραχώρηση που μέχρι τότε δήλωναν ότι αποκλείεται. Ίσως η Ουκρανία θα πρέπει να εγκαταλείψει την Κριμαία- ίσως θα πρέπει να δεσμευτεί ότι δεν θα ενταχθεί ποτέ στο ΝΑΤΟ- ίσως θα πρέπει να συμφωνήσει σε αποστρατιωτικοποίηση υπό την εποπτεία του ΟΑΣΕ.
Και τότε, για παράδειγμα, η Γερμανίδα καγκελάριος θα πρέπει να εξηγήσει στο κοινό, το οποίο έχει συνηθίσει να αποκαλεί τον Πούτιν στην ίδια αναπνοή με τον Χίτλερ, ότι αυτές οι συμφωνίες είναι ό,τι καλύτερο μπορεί να επιτευχθεί για την Ουκρανία και ότι, παρεμπιπτόντως, οι οικονομικές σχέσεις με τη Ρωσία θα ομαλοποιηθούν και πάλι και, αναγκαστικά, θα πρέπει επίσης να επαναληφθούν οι συνομιλίες με τον Ρώσο πρόεδρο. Ή μήπως ο Σολτς θέλει να "ακυρώσει" τον Πούτιν για πάντα;
Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει ιστορία. Δεν έπεσε από τον ουρανό και δεν αναδύθηκε από την κόλαση. Το 2008, η σύνοδος κορυφής του ΝΑΤΟ στο Βουκουρέστι έληξε με την υπόσχεση προς την Ουκρανία και τη Γεωργία να γίνουν δεκτές και οι δύο στην αμυντική συμμαχία της Δύσης. Σε απάντηση, η Ρωσία εισέβαλε στη Γεωργία την ίδια χρονιά. Το 2014, η ΕΕ προσέφερε στην Ουκρανία συμφωνία σύνδεσης και η φιλορωσική κυβέρνηση (που είχε εκλεγεί τελικά) καθαιρέθηκε. Η Ρωσία απάντησε με την κατάληψη της Κριμαίας. Αυτό που η Ρωσία και η Δύση έθεσαν τότε σε κίνηση είναι αυτό που οι πολιτικοί επιστήμονες αποκαλούν "σπιράλ ανασφάλειας". Συμβαίνει όταν μια χώρα επιλέγει μια συγκεκριμένη πολιτική για να προωθήσει τα δικά της συμφέροντα ασφαλείας και στην πορεία παραβιάζει τα συμφέροντα μιας άλλης χώρας - η οποία αντιδρά ανάλογα, και πάει λέγοντας.
Η έξοδος από ένα τέτοιο σπιράλ είναι δύσκολη. Το πρώτο βήμα είναι να αναγνωρίσει κανείς τη δική του εμπλοκή. Λέγεται ότι ο Πούτιν είναι αιχμάλωτος των ιστορικών του μύθων. Αλλά αυτό ισχύει και για τις χώρες της Δύσης. Ο μύθος τους είναι ο μύθος της άμεμπτης προσωπικότητάς τους.
