Περιβαλλοντική ρύπανση/κλιματική
αλλαγή και η εξατομίκευση του προβλήματος: Φύτεψε ένα δέντρο, αγόρασε ένα ποδήλατο, σώσε τον κόσμο;(Μέρος
Ι/ΙΙΙ)
Εξατομίκευση: φύτεψε ένα δένδρο,
αγόρασε ένα ποδήλατο, σώσε τον πλανήτη?
Michael F. Maniates- Individualization:
Plant a Tree, buy a Bike, Save the World? 2001.
«Όταν
η ευθύνη για περιβαλλοντικά προβλήματα εξατομικεύεται, υπάρχει λίγος χώρος για
να αναλογιστούμε τους θεσμούς, τη φύση και την άσκηση πολιτικής εξουσίας ή
κάποιους τρόπους συλλογικού ανασχηματισμού, αλλαγής της κατανομής του πλούτου,
της ισχύος και της επιρροής στην κοινωνία –, με άλλα λόγια, να «σκεφτούμε θεσμικά».
Ευτυχώς που υπάρχουν άνθρωποι που πραγματικά
ανησυχούν για τον ευνουχισμό του λεγόμενου απολιτικού πολίτη, και θα ξεκινήσουμε
αναφερόμενοι στον επίλογο του πρώτου μέρους:
Τίποτα δεν θα μπορούσε να
είναι πιο μακριά από την πραγματική αλήθεια, όταν το πρόβλημα στην αντιμετώπιση
της κρίσης δεν είναι τα ημίμετρα, αλλά η ψευδαίσθηση που προωθούν(!), ότι οι
λεγόμενες διακριτές, και λεπτές διορθώσεις
στη συμπεριφορά μας στην καθημερινότητα, ότι αυτές μπορούν να μας οδηγήσουν
προς μια καλύτερη ζωή που θα περιλαμβάνει μια "καλά συντηρημένη και διατηρημένη φύση" και πολλά άνετα
εμπορικά κέντρα (Mall)!
Μία από τις πιο επιτυχημένες ιστορίες για
τα παιδιά είναι αυτή του «Lorax», η ιστορία του Dr. Seuss για έναν κοντόφθαλμο
και άδηλο βιομήχανο που αποψιλώνει τεράστιες περιοχές από δέντρα Truffula για
να παράγει «Thneeds» για τις ακόρεστες
καταναλωτικές επιθυμίες.
Γιατί λοιπόν η εκπληκτική δημοτικότητα του
Lorax;
Το βιβλίο αφηγείται μια ανόητη τραγωδία –
αν μπορείς να την πεις ανόητη- που μπορεί να αντιστραφεί μόνο από μια νέα και ελπίζοντας, μια πιο αφυπνισμένη γενιά,
αλλα μας δίνει με ένα άνετο τρόπο να δούμε με ακρίβεια μια σειρά από εξαιρετικά
δυσάρεστες δυναμικές που είναι δύσκολο
να τις αντιμετωπίσουμε, όπως φαίνεται:
καταναλωτισμός,
η συγκέντρωση της οικονομικής δύναμης,
η απερίσκεπτη υποβάθμιση του περιβάλλοντος,
η φαινομενική ανικανότητα της επιστήμης (που εκπροσωπείται από τον ίδιο τον Lorax που εκθέτει το γεγονός) και
το αντικειμενικό γεγονός να επιβραδύνει τη βλάβη.
Η συστηματική υπονόμευση και
καταστροφή των περιβαλλοντικών συστημάτων που είναι θεμελιώδης για την
ανθρώπινη ευημερία είναι τρομακτικό πράγμα, αν και δεν είναι κάτι περισσότερο
από την αίσθηση της προσωπικής ανικανότητας του ατόμου μα αντιδράσει απέναντι μιας τέτοιας καταστροφής.
Υπάρχει όμως ένας άλλος λόγος, γιατί το βιβλίο
είναι τόσο αγαπητό. Τελειώνει η ιστορία με την υποχρέωση του «Once-ler» του
βιομήχανου, για τη φύτευση ενός δέντρου, που είναι και η ίδια με τη σημερινή
απάντηση στην περιβαλλοντική καταστροφή.
Μια τέτοια αντίδραση αντιλαμβάνεται μισό-συνειδητά
, για να μη πούμε καθόλου, την περιβαλλοντική υποβάθμιση ως προϊόν μεμονωμένων
αδυναμιών (η απληστία του Once-ler, για παράδειγμα), και που αντιμετωπίζεται
καλύτερα από δράσεις που είναι ατομικιστικές και συνήθως βασίζονται στον
καταναλωτισμό
(αγοράστε ένα δέντρο και φυτέψτε το!).
Η εκπαίδευση θεωρείται ότι είναι ένα
κρίσιμο εργαλείο – πιστεύεται, ότι οι έξυπνοι καταναλωτές θα κάνουν επιλογές,
που θα λαμβάνουν υπ’ όψη τους το κοινό καλό.
Αρκετές δυνάμεις προωθούν αυτήν τη
διαδικασία εξατομίκευσης της ευθύνης, συμπεριλαμβανομένων του
· ιστορικού main stream της γενικότερης οικολογίας,
· των βασικών αρχών του φιλελευθερισμού,
· της δυναμικής ικανότητας του καπιταλισμού
να εμπορεύεται τη διαφωνία, και
· της σχετικά πρόσφατης αύξησης των παγκόσμιων
περιβαλλοντικών απειλών για την ανθρώπινη ευημερία.
Το αποτέλεσμα είναι ο περιορισμός της
συλλογικής μας ικανότητας να φανταζόμαστε και να επιδιώκουμε μια ποικιλία
παραγωγικών αντιδράσεων στα περιβαλλοντικά προβλήματα που έχουμε μπροστά μας.
Όταν η ευθύνη για
περιβαλλοντικά προβλήματα εξατομικεύεται, δεν
υπάρχει περιθώριο να αναλογιστούμε για τους θεσμούς μας, τη φύση(τρόπους) και
την άσκηση της υπάρχουσας πολιτικής εξουσίας ή τρόπους συλλογικών κοινωνικών
μετασχηματισμών, της κατανομής εξουσίας και της επιρροής στην κοινωνία. με άλλα
λόγια να «σκεφτούμε θεσμικά».
Συνάντηση νέων γυναικών ακτιβιστών με την πρόεδρο της ΕΕΕ, Ιούλιος 2020.
Όλα ανθηρά κορίτσια !
Αντ' αυτού, στο σοβαρό έργο αντιμετώπισης
των απειλητικών κοινωνικό-περιβαλλοντικών διαδικασιών, τα άτομα ενεργούν μόνα
τους συνήθως ως καταναλωτές.
Η αντιμετώπιση της κατανάλωσης απαιτεί από
τα άτομα να κατανοήσουν τον εαυτό τους όχι πρωταρχικά ως καταναλωτές αλλά
περισσότερο ως πολίτες,
σε μια συμμετοχική
δημοκρατία, που συνεργάζονται για να αλλάξουν την ευρύτερη πολιτική και
μεγαλύτερους κοινωνικούς θεσμούς. Απαιτεί επίσης τη σύνδεση των καταναλωτικών
δεδομένων και διερεύνησης με πολιτικά φορτισμένα ζητήματα που προκαλούν μια
νεωτερική δυναμική της πολιτικής φαντασίας.
Τι κάνουμε λοιπόν στη
πραγματικότητα?
Εξατομικεύουμε την ευθύνη όταν
αγωνιζόμαστε για «χαρτί ή πλαστικό»,
γνωρίζοντας κατά κάποιον τρόπο ότι κανένα από τα δυο δεν είναι σωστό.
Σκεφτόμαστε δυνατά με τον γείτονα πίσω από το φράχτη
ή σε πηγαδάκια για το αν θα πρέπει να αγοράσουμε το νέο αυτοκίνητο υβριδικού κινητήρα Honda ή Toyota τώρα ή να
περιμένουμε λίγα χρόνια μέχρι να λυθούν τα υπάρχοντα προβλήματα της τεχνολογίας,
ενώ πραγματικά αυτό που επιθυμούμε είναι καθαρό, αποδοτικό και αποτελεσματικό
μέσο μαζικής μεταφοράς του είδους που διαβάζαμε στα μυθιστορήματα επιστημονικής
δράσης όταν ήμασταν νέοι - αλλά για τα οποία δεν μπορούμε να τα επιλέξουμε για
αγορά, για λόγους ριζωμένους στην εξουσία και την πολιτική, αφού δεν είναι
ακόμα προς πώληση κάποια, αλλα και φυικά λόγω οικονομικής δυσπραγίας.
Έτσι, σκεφτόμαστε για τα «ενεργειακά αυτοκόλλητα» στις εξαιρετικά
αποδοτικές συσκευές των ψυγείων, λιπασματοποιούμε
επιμελώς τα απορρίμματα της κουζίνας μας, προσπαθούμε να αγνοήσουμε το υψηλό
αρχικό κόστος και να αγοράσουμε μερικούς λαμπτήρες LED χαμηλής ενεργειακής κατανάλωσης, χωρίς να γνωρίζουμε από
τι υλικά κατασκευάζονται αυτοί οι LED λαμπτήρες, και δ ε ν π ί ν ο υ μ ε
καφέ σε χάρτινα one way ποτηράκια, χωρίς να σκεφτούμε ότι δεν εκεί το πρόβλημα αλλά στην
αλλαγή της συνήθειας να πίνουμε τους καφέδες μας παντού…
Διαβάζουμε με ενθουσιασμό αναφορές στα
περιοδικά και στις εφημερίδες αλλα και στα ΚΜΕ&Π (κοινωνικά μέσα ενημέρωσης
και παραπληροφόρησης) σχετικά με τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της
ανακύκλωσης ενώ πίνουμε τον 3ο και 4ο καφέ μας -( ο Blogger) που αν πίναμε 2 μόνο θα
γλυτώναμε την αποψίλωση μερικών εκταρίων δάσους στη Δυτική Αφρική με σκοπό την
καλλιέργεια καφέ. Συγχρόνως πάνω στην απόλαυση του καφέ μας, μελετάμε
προσεκτικά τα πλεονεκτήματα της μιας ή της άλλης περιβαλλοντικής ομάδας και πλησίον σε ποια πολιτική κατεύθυνση
βρίσκεται αυτή, ώστε να αποφασίσουμε ίσως π
ο υ θ α δ ώ σ ο υ μ ε μ ι α δ
ω ρ ε ά, και φυσικά να
διαχωρίσουμε τις συσκευασίες στην ανακύκλωση.
Και τώρα ένας ολοένα και αυξανόμενος
αριθμός από εμάς αντιμετωπίζουμε τηλεφωνικά ευκαιριακούς παρόχους πράσινης
ενέργειας που μας παροτρύνουν να «σώσουμε τον πλανήτη» αγοράζοντας την «πράσινη
ηλεκτρική ενέργεια» τους - ενώ κάνουν λίγα για να αυξήσουν πραγματικά την
ποσότητα ηλεκτρικής ενέργειας που παράγεται από ανανεώσιμες πηγές. Η Γερμανία
π.χ. θα κλείσει τα εργοστάσια παραγωγής
ενέργεια με λιγνίτη και κάρβουνο το 2038, λαμβάνοντας οι εταιρίες παραγωγής
ενέργειας από ορυκτά καύσιμα (κάρβουνο) 50
Δις ευρώ αποζημίωση!!!!! Εδώ στην
Ελλάδα 10 χρόνια νωρίτερα, χωρίς αποζημίωση, καθώς δημόσια επιχείρηση ειναι η
παραγωγή ενέργειας.
Δεν είναι τυχαίο ότι καθώς η συλλογική
αντίληψή μας για περιβαλλοντικά προβλήματα έχει παγκοσμιοποιηθεί, ο επικρατούμενος τρόπος διαμόρφωσης και
αντιμετώπισης περιβαλλοντικών προβλημάτων έχει γίνει πιο εξατομικευμένος, όπως γίνεται και σε πολλους άλλους άξονες της καθημερινότητας μας.
Στο τέλος όμως, η εξατομίκευση της
ευθύνης δεν λειτουργεί - δεν μπορείτε να φυτέψετε ένα δέντρο για να σώσετε τον
κόσμο - και καθώς οι πολίτες σαν πολίτες και όχι σαν καταναλωτές, θα αργήσουν να ανακαλύψουν αυτό το γεγονός
δηλαδή του πολιτειακού πολίτη,, θα αυξηθεί μόνο ο κυνισμός τους για τον
κοινωνικό μετασχηματισμό: "Τι εννοείτε, μετά από δεκαπέντε χρόνια πλυσίματος
από αυτά τα βρώμικα βάζα και την ανακύκλωσή τους, τα περιβαλλοντικά προβλήματα
εξακολουθούν να επιδεινώνονται - λοιπόν, ποιό είναι το νόημα τους; "
Η εξατομίκευση μας δείχνει ότι
οποιαδήποτε ενέργεια πέρα από το ιδιωτικό και το καταναλωτικό είναι άσχετη,
απομονώνει τους ανθρώπους από τις ενδυναμωτικές εμπειρίες και τα πολιτικά
μαθήματα της συλλογικής πάλης για κοινωνικές αλλαγές και ενισχύει τους
διαβρωτικούς μύθους σχετικά με τις δυσκολίες της δημόσιας ζωής.
Η εξατομίκευση της ευθύνης, ζητά από τα
άτομα να φανταστούν τους εαυτούς τους πρώτα ως καταναλωτές και δεύτερον σαν πολίτες.
Η αντιμετώπιση του προβλήματος της
κατανάλωσης, επιπλέον, σημαίνει συμμετοχή σε συζήτηση τόσο σε πλάτος όσο και
βαθιά, σχετικά με τον καταναλωτισμό, την επάρκεια και την λιτότητα και τρόπους
για την ενίσχυση της ικανότητας για αυτοσυγκράτηση.
Η εξατομίκευση είναι τόσο σύμπτωμα όσο
και πηγή εξασθένησης των δυνατοτήτων των πολιτών να συμμετέχουν ουσιαστικά σε
διαδικασίες κοινωνικής αλλαγής. Για να αντιμετωπιστεί η κατανάλωση, σε όλη την
πολυπλοκότητά της, πρέπει να αμφισβητηθούν οι δυνάμεις που την εξατομικεύουν συστηματικά την ευθύνη για την
υποβάθμιση του περιβάλλοντος.
Fazit
Τίποτα δεν θα μπορούσε να είναι πιο
μακριά από την πραγματική αλήθεια, όταν το πρόβλημα στη αντιμετώπιση της
κρίσης δεν είναι τα μισά μέτρα, αλλά η ψευδαίσθηση που προωθούν, ότι οι λεγόμενες
διακριτές, λεπτές διορθώσεις στη
συμπεριφορά μας, ότι αυτές μπορούν να μας οδηγήσουν πρoς μια καλύτερη ζωή που
θα περιλαμβάνει μια "καλά συντηρημένη και διατηρημένη φύση" και πολλά άνετα
εμπορικά κέντρα!
