Περιβαλλοντική προστασία ή κλιματική αλλαγή και η ατομικιστική θεώρηση του
προβλήματος της ρύπανσης:
Όσο πάει και γινόμαστε πιο στενόμυαλοι (Μέρος ΙΙ/ΙΙΙ)
Ενώ παρατηρούμε μία άνοδο των παγκόσμιων περιβαλλοντικών προβλημάτων,
συγχρόνως βλέπουμε και την οικοδόμηση
μιας ατομικιστικής σχεδόν ναρκισσιστικής πολιτικής γύρω από αυτά.
Η αποπολιτικοποίηση της περιβαλλοντικής υποβάθμισης βρίσκεται σε πλήρη
εξέλιξη σε διάφορα μέτωπα της κοινωνικής ζωής και δείχνει μια μικρή ένδειξη
μείωσης σε επίπεδο ατόμου.
Πώς θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν αυτές οι δυνάμεις;
Πώς μπορεί να ξεπεραστεί η πολιτική της εξατομίκευσης;
Πώς θα μπορούσε να διευρυνθεί η περιβαλλοντική φαντασία μας, να καταλάβουμε
πως λειτουργεί το περιβάλλον και να μη μένουμε στα συμπτώματα των ενεργειών
μας;
Ποια είναι η αλήθεια του πρίσματος
θεώρησης για τη περιβαλλοντική υποβάθμιση που λέγεται Factors of the Human
Impact on the Environment (IPAT ). [environmental Impact= Population x Affluence x Technology].
(IPAT )[environmental Impact= Population x Affluence x Technology].
Η εξίσωση της επίδρασης των ανθρωπογενών παραγόντων στο περιβάλλον=
Πληθυσμός x Ευμάρεια x Τεχνολογία, κάτι
ανάλογο με την εξίσωση Κaya.
Εάν παρατηρήσουμε το πως προβάλλονται όλοι οι θεσμοί και οι υπηρεσίες σε
εθνικό αλλά και σε ευρωπαϊκό και
παγκόσμιο επίπεδο αναφορικά με το περιβάλλον στη δημόσια σφαίρα, θα δούμε ότι
συνήθως έχουν συγκεκριμένα μέτρα και δράσεις, για να κάνουν- όπως πιστεύουν
εκείνοι, ελκυστικότερη την αναδρομή στη περιβαλλοντική συνείδηση του ατόμου.
Τι λένε λοιπόν συνήθως, και αναφερόμαστε
σαν παράδειγμα στα εξής?
1.
Ανακυκλώστε τις εφημερίδες, το γυαλί, το πλαστικό και το αλουμίνιο.
2.
Εξοικονομήστε ενέργεια
και χρησιμοποιήστε ενεργειακό φωτισμό, μη καταναλώνετε πολύ νερό παρόλο που το
ιδιωτικοποιούν.
3.
Διατηρείτε τα ελαστικά
του αυτοκινήτου σας σε καλή κατάσταση
για να βελτιώσετε αποδοτικότητα χιλιόμετρα ανά λτρ. καυσίμου και να
επεκτείνετε τη διάρκεια ζωής των ελαστικών
4.
Φυτέψτε ένα δένδρο.
5.
Οργανώστε στη γειτονιά σας ένα πρόγραμμα
ανακύκλωσης χριστουγεννιάτικων δέντρων.
6.
Κάντε ένα Pocket park
εσείς οι καταναλωτές.
7.
Βρείτε μια εναλλακτική λύση στα
χημικά φυτοφάρμακα για το γρασσίδι σας.
8.
Αγοράστε μόνο τόνο με το
εμπορικό σήμα της ένδειξης "ασφαλή για τα δελφίνια".
9.
Οργανώστε μια κοινοτική
ομάδα για να καθαρίσετε ένα τοπικό ρέμα,
δρόμους, πάρκα ή παραλία, και
10.
γίνετε μέλος
σε μια περιβαλλοντική οργάνωση.
Σε τέτοιες φρασεολογίες και δράσεις δεν υπάρχει μέσα το κοινό όραμα για να σώσεις τον πλανήτη Γη.
Τώρα τελευταία βλέπεις σε άρθρα και τάχα μου – όπως τις ονομάζουν
αυτοί, μόνο πολιτικές, να
αναφέρονται στο να αποφεύγουμε να
αγοράζουμε συγκεκριμένα προϊόντα.
Από ποιους παράγοντες βι-άζεται η φαντασία μας για μια συλλογική προστασία
του περιβάλλοντος ?
Σε ένα πείραμα στα πλαίσια ενός μαθήματος σε ένα Πανεπιστήμιο στην Αμερική [Montague, Peter. 1996. Review: More Straight Talk. Rachel’s
Environmental and Health Weekly. December 19, number 525. Available at http://www.rachel.org] ρωτήθηκαν 45 φοιτητές αντίστοιχου μαθήματος
αναφορικά με το περιβάλλον, για τις λύσεις που προτείνουν για το θέμα ενέργεια,
νερό γεωργία κλπ. Οι τέσσερεις πιο κοινές λύσεις που έδωσαν οι φοιτητές για την αντιμετώπιση της περιβαλλοντικής υποβάθμισης
ήταν:
Πρώτον να μετακινείσαι με
ποδήλατο, τρίτο στη κατάταξη ήταν η ανακύκλωση, δεύτερο στη
κατάταξη ήταν «φύτεψε ένα δένδρο» και η top δράση πάλι, « φύτεψε ένα δένδρο». Σαν
top δράση δεν έδωσαν κάτι άλλο, δεν είχαν κάτι διαφορετικό στη φαντασία
τους.
Τελευταία ακούγεται η πρόταση, ότι η παιδεία από νεαρή ηλικία θα πρέπει να
παίξει ένα σοβαρό ρόλο για την αλλαγή της συνείδησης όσο αφορά το περιβάλλον
και τον τρόπο με τον οποίο το εκμεταλλευόμαστε, γιατί είναι αργά πλέον να
αλλάξεις στους «ενήλικες» τις λεγόμενες συνήθειές τους. Εδώ δεν γνωρίζουμε αν η
επιστήμη θα μας επιβεβαιώσει ότι έχουμε το χρόνο να περιμένουμε μερικές γενιές
για να αλλάξει η παιδεία την ευαισθησία της κοινής περιβαλλοντικής συνείδησης,
η καλύτερα να φτιάξει μια νέα συνείδηση, την
συλλογική περιβαλλοντική συνείδηση.
Ακόμα και σήμερα οι δάσκαλοι στο σχολείο, -η πλειονότητα- μεταδίδουν
γνώσεις εξατομικευμένης εγρήγορσης για τη προστασία του περιβάλλοντος, δηλαδή,
αγόραζε οικολογικά, ανακύκλωνε κλπ.
Όμως αυτό που επιδιώκει η πολιτική και η κοινωνία, προπάντων η κοινωνία,
δεν μπορεί να είναι μόνο «ανακύκλωσε και είσαι μέρος της προστασίας του
περιβάλλοντος» και οκ, φτάνει έκανες το καθήκον σου. Το βλέπουμε παντού σε όλες
τις πόλεις αυτό με την ανακύκλωση.
Παρόλο που υπάρχει από παντού κριτική για το τρόπο που προωθείται η
ατομικιστική ευθύνη για τη προστασία του περιβάλλοντος, συνεχίζεται η τακτική
αυτή, γιατί δεν υπάρχει κοινοτική στρατηγική.
Και ας προσέξουμε το ύφος της γραφής στο παρακάτω κείμενο «Αν αγοράσεις
καινούργιο αυτοκίνητο», το οποίο και είναι αμερικάνικο και εμείς απλά το
μεταφράσαμε, χωρίς να κάνουμε το κόπο να δούμε τις ιδιαιτερότητες εδώ σε αυτή
τη χώρα που ζούμε και να προσαρμόσουμε
και το ύφος για τον Έλληνα, για μπορέσει να κατανοήσει βαθύτερα, αφού ούτως ή
άλλως είναι και δύσκολο σαν ενήλικας να αποπέμψει τις λεγόμενες κακές συνήθειες
που βλάπτουν το περιβάλλον.
Στην προσπάθειά μας να γεφυρώσουμε το χάσμα μεταξύ της ηθικής μας και των
καθημερινών πρακτικών μας στη διαβίωση,
μένουμε απασχολημένοι, με αυτό με το οποίο είμαστε πιο εξοικειωμένοι και που
είναι πιο βολικό για μας, καταναλώνοντας σύμφωνα με τα δικά μας
«πρακτικοποημένα ιδανικά» το δρόμο μας
(ελπίζουμε) για μια καλύτερη Ελλάδα (!), για ένα καλύτερο πλανήτη.
Είναι ακριβώς αυτό που συμβαίνει
και στις σχέσεις μας τις συζυγικές της οικογένειας κλπ. Ακριβώς το ίδιο. Η φύση, το κλίμα, και τα δύο τα θεωρούμε δεδομένα όπως τον/τη σύντροφο στις συζυγικές και στις
οικογενειακές σχέσεις μας, και έτσι έρχεται η αυτοκαταστροφή.
Όταν έρχονται αντιμέτωποι με περιβαλλοντικές ζημίες και καταστροφές, πολλοί
ομολογούν ότι ενδιαφέρονται βαθιά για τη χώρα και το πλανήτη. Αλλα φαίνονται
μόνο ικανοί να κατανοήσουν τον εαυτό τους ως καταναλωτικά όντα, που
οφείλουν να αγοράσουν
"περιβαλλοντικά καθαρά" προϊόντα (και στη συνέχεια να τα ανακυκλώνουν),
και όχι ως πολίτες που θα μπορούσαν να συναντηθούν και να αναπτύξουν πολιτική
δύναμη και πνεύμα για να αλλάξουν
θεσμικές ρυθμίσεις που οδηγούν σε έναν διαδεδομένο καταναλωτισμό.
Η αμείλικτη ικανότητα του καπιταλιστικού συστήματος, να
πουλάει πίσω από τις πλάτες του πολίτη τις διαφωνίες και διαφορές προς όφελος
ενός καταναλωτισμού, είναι αυτό που
κάνει τον πολίτη να αισθάνεται πρώτα σαν καταναλωτής και μετα σαν πολίτης, εάν
και εφ’ όσον το καταφέρει, να το
παρατηρήσει στον εαυτό του. Γιατί χώρο δεν αφήνει ο καταναλωτισμός για να
παρατηρήσεις πολιτικά, αν δεν ενδιαφερθείς εσύ ο ίδιος, δηλαδή δε σου δίνει το
ερέθισμα.
Ο αυξανόμενος κοινωνικός κατακερματισμός και διάλυση της στην κινητικότητα της καθημερινής ζωής
υπονομεύει την αίσθηση της γειτονιάς και της κοινότητας, του κοινού που μας
απομακρύνουν από μικρές αστικές αρένες στις οποίες θα μπορούσαμε να ασκήσουμε
και να αναδιατάξουμε τις ικανότητές μας ως πολιτειακοί πολίτες, αφού
αισθανθούμε ελκυστικά προς μια τέτοια πρωτοβουλία. Κατά τα άλλα κάνουμε την πολιτική μας
υποχρέωση στο εκλογικό κέντρο, και μετά επιστρέφουμε στην
"κανονικότητα".
Τώρα και τρείς δεκαετίες απασχολεί την επιστημονική κοινότητα το θέμα της
εξατομίκευσης της ευθύνης για την περιβαλλοντική καταστροφή:
«Είναι ανακριβές και άδικο να αναγκάζουμε τους ανθρώπους να πρέπει να πιστεύουν
ότι είναι προσωπικά υπεύθυνοι για τις σημερινές οικολογικές καταστροφές επειδή
κατανάλωσαν και καταναλώνουν πάρα πολύ ή πολλαπλασιάζονται πολύ γρήγορα. Αυτή η
ιδιωτικοποίηση της περιβαλλοντικής κρίσης, όπως New Age cults που
επικεντρώνονται σε προσωπικά προβλήματα και όχι σε κοινωνικές ρήξεις, έχει υποβαθμίσει
πολλά περιβαλλοντικά κινήματα σε πλήρη αναποτελεσματικότητα και απειλεί να
μειώσει την αξιοπιστία τους απέναντι στη δημόσια σφαίρα»[1]
Όπως τα χρόνια του ’80 έτσι και σήμερα βάζουμε στις πλάτες των εργοστασίων
παραγωγής αυτοκινήτων την ευθύνη για καθαρότερο
αέρα στις πόλεις που αναπνέουμε. Δηλαδή φτιάξτε soft ware για τις
εκπομπές καυσαερίων για να μας κοροϊδέψτε(βλέπε σκάνδαλο με VW, MERCEDES BMW
2019).
Πραγματικά όμως πληρώνει και η ΕΕ με 50 δις ευρώ την ανάπτυξη της
τεχνολογίας που στο τέλος θα καρπωθούν οι επιχειρήσεις, αλλα με ποιο
αποτέλεσμα? Με περισσότερα αλλα ηλεκτρικά αυτοκίνητα στις πόλεις. Τότε θα
έρθουν άλλα δεινά, για τα οποία σήμερα δεν έχουμε χώρο να τα σκεφτούμε.
Ο τεχνοκρατικός, επιστημονικός και ακόμη και οικονομικός χαρακτήρας του
φιλελεύθερου περιβαλλοντισμού πιστεύει
σε μια κοινωνία που μετρά ουσιαστικά την ποιότητα ζωής
στην οικονομική ανάπτυξη,
στον έλεγχο της φύσης και
στην μεγιστοποίηση της απόλυτης αποτελεσματικότητας σε ό,τι κάνουμε.
Προσπαθώντας να δείξει, ότι η προστασία του περιβάλλοντος δεν χρειάζεται να
θέσει σε κίνδυνο αυτά τα παραπάνω ανώτατα όρια της «ποιότητας ζωής», ο
μετενεωτερικός νέο-φιλελεύθερος περιβαλλοντολισμός αποτυγχάνει να εγείρει
ερωτήματα για τα βαθύτερα ζητήματα που εμπλέκουν πιο ουσιαστικά τη δυναμική της
υποβάθμισης του περιβάλλοντος, κάτι που προφανώς και δεν το έχει πρώτη
προτεραιότητα[2].
Παρόλο που το περιβάλλον στους κυριότερους άξονές του, μας δείχνει τώρα και δεκαετίες τι έχει συμβεί και το main
streaming του περιβαλλοντισμού τα τελευταία χρόνια μπορεί να προωθήσει πολλαπλές και
διαφορετικές και ανεξάρτητες ερμηνείες σχετικά με το πού βρισκόμαστε και πού
κατευθυνόμαστε, η υποκειμενική ευθύνη δυστυχώς παραμένει ένα δεδομένο.
Αλλά αυτή η ικανότητα σήμερα, σαφώς έχει μειωθεί. Αν και η υποστήριξη στη
δημόσια σφαίρα για τα πράγματα του περιβάλλοντος δεν ήταν ποτέ μεγαλύτερη από
ότι σήμερα, είναι έτσι επειδή η κοινότητα κατανοεί όλο και περισσότερο τον
περιβαλλοντολισμό σαν κάτι που απευθύνεται σε ένα ατομικιστικό, ορθολογικό
άτομο βρισκόμενο καθαρά σε μια απολιτική
διαδικασία που μπορεί να προσφέρει ένα μέλλον και που μπορεί να λειτουργεί
χωρίς να υψώνει και πολύ τη φωνή του.
Ναι μεν «είμαστε το 99%» αλλα μόνο το 1% βλέπει κάποιος στους δρόμους να
διαμαρτύρεται και να διεκδικεί. Ως μεμονωμένοι καταναλωτές και ανακυκλωτές
έχουμε στη διάθεσή μας άφθονα και εύκολα μέσα για να "κάνουμε το κολάι
μας, όπως το ξέρουμε" συνήθως.
Οι καταναλωτές που φορούν T-shirts "σώσε τη γη", για παράδειγμα,
μιλούν με πάθος κατά των αυξήσεων ή μειώσεων των τιμών της βενζίνης αλλα και
για την αγορά SUV. Καταναλωτές οδηγοί SUV οδηγούν σε όλη την πόλη για να βρουν
το βιολογικό τους μαρούλι που έχει καλλιεργηθεί υπό σκιά καθώς οι υπεριώδεις
ακτίνες είναι τόσο έντονες που τα φυτά δεν αντέχουν. Και οι λεγόμενοι επιμελείς
ανακυκλωτές δαπανούν πολύ περισσότερη ενέργεια ορυκτών καυσίμων για το ζεστό
νερό που δαπανάται για να καθαρίσουν σχολαστικά ένα δοχείο, από ό, τι η ενέργεια που εξοικονομεί από την
ανακύκλωσή του.
Σήμερα, η λεγόμενη πράσινη κατανάλωση, η ανακύκλωση και η κοινωνική αλλαγή
ala Cousin βρίσκονται στο επίκεντρο της οικολογικής πολιτικής. Τόσο τότε στα
χρόνια του ’70/’80 όσο και τώρα, μια τέτοια εξατομίκευση είναι ανησυχητική,
διότι όπως παρατηρεί και ο Winner:
«Οι ανεπάρκειες τέτοιων ιδεών είναι προφανείς.
Οι κατάλληλοι τεχνολόγοι ήταν απρόθυμοι να αντιμετωπίσουν τότε (και σήμερα)
ξεκάθαρα τα πραγματικά γεγονότα της οργανωμένης κοινωνικής και πολιτικής
εξουσίας. Γοητευμένοι από τα όνειρα μιας αυθόρμητης, λαϊκής «grass roots
revolution», απέφυγαν κάθε βαθιά αναζήτηση ανάλυσης της εξουσίας και των θεσμών
που θα μπορούσαν να ελέγχουν την κατεύθυνση της τεχνολογικής και οικονομικής
ανάπτυξης. Σε αυτή την ευτυχή αυτοικανοποίηση δεν μπήκαν στον κόπο να
επινοήσουν στρατηγικές που θα μπορούσαν να τους βοηθήσουν να κατανοήσουν και να
ξεπεράσουν προφανείς πηγές αντίστασης. Τον ίδιο χαρακτηρισμό που ο Μαρξ και ο
Ένγκελς έδωσαν στους ουτοπιστές του 19ου αιώνα ισχύει εξίσου και για τους
αντίστοιχους τεχνολόγους της δεκαετίας του 1970-80: ήταν υπέροχοι οραματιστές,
σχεδόν αφελείς όσο αφορά τις δυνάμεις που ήθελαν να αντιμετωπίσουν.»[3]
Ας παρατηρήσουμε ιστορικά την εξελικτική πορεία των πρασίνων στη Γερμανία,
τη Γαλλία και γενικότερα στην Ευρώπη. Όταν καταλάβαν ποιο σύστημα έχουν να
αντιμετωπίσουν, παρέδωσαν τα όπλα και προχωρούν χωρίς καμία πολιτική ιδεολογία,
συνεχίζοντας την εξατομίκευση σε κάθε τομέα ευθύνης.
Αγοράστε ένα «…» και μέρος των
εσόδων θα διατεθεί για να σωθεί το τροπικό δάσος…
Κατά ένα ειρωνικό τρόπο, αυτοί που ασχολούνται με το θέμα για να
επισημάνουν τάχα μου τα παγκόσμια περιβαλλοντικά προβλήματα, με την ελπίδα ότι
ένα ευαισθητοποιημένο κοινό θα οργανώσει και θα ξεκινήσει μια συλλογική,
πολιτική δράση, βοήθησαν και υποκίνησαν αυτή τη διαδικασία εξατομίκευσης της
περιβαλλοντικής ευθύνης.
Έδωσαν έμφαση σε μια θεμελιώδη κοινωνική αριθμητική: αυξημένη ανησυχία για
τυχόν κοινωνικά ανησυχούντες. Το ξέσπασμα σε μια περίοδο διάβρωσης της δημόσιας
εμπιστοσύνης σε πολιτικούς θεσμούς και πολιτικούς και τις ικανότητες των
πολιτών να επηρεάσουν την αλλαγή, θα ωθήσει τις μάζες των ανθρώπων να
ενεργήσουν, σε τομείς της καθημερινής ζωής τους , τους οποίους διαχειρίζονται
με μεγαλύτερη ενέργεια και στους οποίους
αισθάνονται πιο ικανοί, στην κατανάλωση.
Από που ήρθε η «βοήθεια αυτή» για να
φτάσει στο σημείο αυτό η δημόσια σφαίρα?
Η μεταφορά στο άτομο και ιδιώτη, της ευθύνης για περιβαλλοντικά προβλήματα
και κρίσεις, μετατοπίζει την ευθύνη από τις κρατικές ελίτ και τα ισχυρά καρτέλ παραγωγών στους πιο άμορφους ένοχους
όπως είναι «η ανθρώπινη φύση» ή γενικά
«όλοι εμείς». Κρατικές ελίτ και top επιχειρήσεις στις οποίες βασίζεται ο
μηχανισμός, για την προώθηση της λεγόμενης οικονομικής ανάπτυξης,
επωφελούνται πολύ από τη διασπορά της
ευθύνης στα άτομα και στο να «γυρίζει» η
κατανάλωση.
Ένα παράδειγμα αυτής της δυναμικής, αν και δεν είναι καθόλου ριζωμένη στην
παγκόσμια οικολογία, βρίσκεται σε μια ανάγνωση της ιστορίας των
προσπαθειών τόσο στις ΗΠΑ 1970 όσο και
στην ΕΕ τη δεκαετία του 1980 για την εφαρμογή ενός εθνικού συστήματος διαλογής
και επαναχρησιμοποίησης δοχείων ποτών και τροφίμων. Η βιομηχανία επαναχρησιμοποίησης
τελικά απέτυχε και προχώρησε σθεναρά στην ανακύκλωση - όχι στην
επαναχρησιμοποίηση – ως την πιο πρακτική εναλλακτική λύση.
Τονίστηκε ότι η ανακύκλωση, σαν πράξη απόρριψης από το άτομο σαν τέτοιο απέναντι
στη περιβαλλοντική καταστροφή, αλλά όχι από την πρωταρχική παραγωγική διαδικασία
της συσκευασίας, της επεξεργασίας και διανομής από τον παραγωγό, αποτελεί
πρωταρχική ευθύνη για τα άτομα και τις τοπικές αρχές.
Στο τέλος αποφάσισε τι θα συμβεί και πέτυχε πάλι η «παραγωγική εξουσία»,
δηλαδή η βιομηχανία εμφιάλωσης να διατηρήσει τη «λύση» της ως την πιο πρακτική
και ρεαλιστική(δηλαδή ανακύκλωση), και
το κράτος συνέχισε πάνω σε αυτό το μονοπάτι.
[1]
Bookchin, Murray.1989. Death of a Small Planet. The Progressive August:
19–23.
[2] Wapner, Paul. 1996. Toward a Meaningful Ecological
Politics. Tikkum 11 (3): 21–22
[3] Winner Langdon., 1986. The Whale and the
Reactor. Chicago: The University of Chicago Press. p. 79-80
