Μέρος ΙΙ
Homo digitalis. Ασυναίσθητοι, αναλφάβητοι με αγνωσία. Ποιες αισθήσεις μας και συναισθήματα λόγω της e-κουλτούρας και της ψηφιοποίησης έχουν αποδυναμωθεί έως και καταργηθεί και έχουν αντικατασταθεί μέσω συναισθηματισμού?
Dr. rer. pol. Νίκος Θεοδοσάκης
Μέρος ΙΙ
1. Το ’δια ζώσης’ τείνει να απομυθοποιηθεί και αντικαθίσταται από σκιτσάκια συναισθηματισμού.
Virtual Voyeurism ή ‘κλειδαρότρυπες’ το μυστικό της μη έκθεσης μου στη δημόσια σφαίρα.
2. Κοινωνικότητα της ψηφιοποίηση
Η άνοδος της κοινωνίας του δικτύου όπως περιγράφεται από τον κοινωνιολόγο Manuel Castells,
3. Η ψηφιακοποίηση στην καθημερινή επικοινωνία.
a. Τα emojis και «ο άλλος» ή «η άλλη» δεν μπορούν να αντικαταστήσουν ένα διάλογο.
b. Αναζητώ: Χαρά για ζωή, συναισθηματικότητα και ικανότητα να κάνω σχέσεις.
c. Βαριέμαι πλέον τον γραπτό λόγο
4. Συναισθηματική και όχι ενσυναίσθητη μεταδοτικότητα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης
6. Ο παρεξηγημένος Δαρβινισμός και η e-κουλτούρα μας?
Οι πτυχές της βιωσιμότητας μετράνε επίσης στα πλαίσια της ψηφιοποίησης
Το ’δια ζώσης’ τείνει να απομυθοποιηθεί και αντικαθίσταται από σκιτσάκια συναισθηματισμού.
Το λεξιλόγιο μου περιορισμένο το πολύ σε 73 λέξεις και 5 λήμματα[1], οι κινήσεις σώματος, άκρων και κεφαλιού συγκεκριμένες, προσαρμοσμένες στο μέσο έκφρασης των περιορισμένων συναισθημάτων μου, το κινητό/tablet δηλαδή, φωτογραφίες και εικόνες όμως άπειρες. Η πνευματική μου εξέλιξη στα χρόνια της πανούκλας στο ναδίρ. Θέλοντας να αντιμετωπίσω τις καθημερινά διαφυγούσες στιγμές διασκέδασης και αναψυχής τρελαίνομαι.
Virtual Voyeurism ή ‘κλειδαρότρυπες’ το μυστικό της μη έκθεσης μου στη δημόσια σφαίρα. Και το κυριότερο το σύστημα δίνει βάση στις λεγόμενες ‘κλειδαρότρυπες’ να διαιωνίζουν τις μεθόδους παρακολούθησης της Ανατολικογερμανικής STASI στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης: παρακολουθώ τα τεκταινόμενα αλλά δεν εμφανίζομαι, ούτε καν κάνω κριτική σε πηγαδάκια, και δεν ξέρει κανείς που βρίσκομαι και τι πρεσβεύω ... Οι συνομιλητές μου είμαι εγώ. Σε γνωστούς που παρακολουθώ τους κάνω κριτική της δημόσιας έκθεσής τους μέσω της γνώμης τους εκτός μέσου, αλλά σε προσωπικό επίπεδο στα πλαίσια τηλεφωνήματος ή κάποιου μηνύματος, ποτέ όμως δημόσια για να διαβάσουν οι άλλοι τις θέσεις μου και την κριτική μου.
Τα θέματα συγκεκριμένα, είτε καθαρά και στενά επαγγελματικά με απώτερο σκοπό το οικονομικό ή η διασκέδαση και αναψυχή. Προβληματισμός και παρατήρηση του κοινοτικού βίου ουδόλως με ενδιαφέρει.[2] Έχω πιάσει τον εαυτό μου σε γραπτά μηνύματα να ρωτά χωρίς να υπάρχει λόγος, τι έχει ό άλλος, τι του συμβαίνει, γιατί δεν είναι καλά, γιατί ανησυχώ που δεν υπάρχει ορατή δράση απέναντι μου από το συγκεκριμένο άτομο και από κάθε άτομο με το οποίο επικοινωνώ. Ανασφάλεια με κυριεύει.
Σήμερα πλέον γλυκό ή ξινό είναι η έκφραση προσώπου, οι λεπτές όμορφες κινήσεις και γκριμάτσες του προσώπου απουσιάζουν. Τα μιμούμαστε όλα σαν fast food. Στο ενδιάμεσο διάστημα λόγω Botox και Hyaluronic/ Collage δεν θα μπορέσω να διαβάσω ούτε μεταξύ των λέξεων που λέμε. Σε 10 χρόνια στο Metaversum τα σημερινά κείμενα για την απώλεια της δια ζώσης ενσυναίσθησης θα έχουν απλά μια ιστορική σημασία και μόνο.
Είναι ένα μαρτύριο π.χ. – και το τονίζω αυτό σαν παράδειγμα γενικότερο- να μπορεί να έχει κάποιος άψογο ακαδημαϊκό ιστορικό, νοημοσύνη άνω του μέσου όρου ή αξιοσημείωτη ικανότητα ανάπτυξης πολλαπλών ικανοτήτων, αλλά τι να μη μπορεί? Δεν μπορεί, δεν αναγνωρίζει, δεν κατανοεί και δεν εκφράζει τα συναισθήματά του με τον σωστό τρόπο. Έτσι συνεχίζει η διασύνδεση του και δεν καταλαβαίνει ο απέναντι του αυτός πως νοιώθει. Και το κυριότερο απόμακρη και ψυχρή ‘παρουσίαση’ στο δημόσιο αλλά και ιδιωτικό χώρο.
Το αποτέλεσμα της ανικανότητας μου τα δικά μου συναισθήματα να εκφράσω είναι η ανικανότητα μου να νοιώσω τον απέναντί μου τα συναισθήματα του άλλου. Στον διαπροσωπικό τομέα, έχω συνήθως λίγες κοινωνικές δεξιότητες. Δυσκολεύομαι να δημιουργήσω και να διατηρήσω συναισθηματικούς δεσμούς και σε ορισμένες περιπτώσεις νοιώθω την έλλειψη σεξουαλικής επιθυμίας. Δυσκολεύομαι επίσης να φαντασιωθώ ή να σκεφτώ αφηρημένα, με κουράζει, δε θέλω, πράγμα που σημαίνει ότι συνήθως δεν πιάνω τα αστεία, τις ειρωνείες ή τα υπονοούμενα, και είμαι συνεχώς προ θυρών παρεξήγησης.
Η ψηφιακή επικοινωνία πρέπει να συμπληρώνεται από αναλογικούς διαλόγους πρόσωπο με πρόσωπο, να προπονούμαστε στην ανταλλαγή διαλόγων.
Είναι quasi η εννοιολογική και συναισθηματική ύπαρξη μας. Οι άνθρωποι δεν πρέπει να ξεχάσουν να εκφράζουν τα συναισθήματά τους στις συζητήσεις -και όχι τους συναισθηματισμούς- και να συμμετέχουν σε ανταλλαγές γνωστικών θεμάτων με εμπλουτισμό του παρόντος και του μετα, – κάτι που είναι χαρακτηριστικό των θηλαστικών γενικότερα. Τα ζώα, τα κατοικίδια ίσως θα παραμείνουν σαν πιο πλησίον του homo sapiens τα μοναδικά εξελιγμένα είδη, με μια υπερβολή. Σε αυτά θα παρατηρείς τα συναισθήματα στο πρόσωπο τους, στους ανθρώπους όχι πλέον. Είναι τόσο ξεκάθαρη η έκφραση της χαράς της σκυλίτσας μου που μπήκα σε πειρασμό να βιντεοσκοπήσω για μισό λεπτό την αντίδραση της όταν βλέπει κάποιον που τον εμπιστεύεται και αισθάνεται ασφαλής και χαίρεται. Μου μεταδίδει τη χαρά της και με κάνει να αισθανθώ δυνατός! Το κοιτάζω αυτό και άλλα σύντομα video που έχω από το ζώο γιατί μαλακώνω μέσα μου όταν τα βλέπω.
Μόνο στην άμεση επαφή με έναν συνομιλητή που σου μεταδίδει τα συναισθήματά του είναι δυνατόν να δείξει κανείς πραγματική ενσυναίσθηση και να ανταποκριθεί στους επικοινωνιακούς εταίρους. Μόνο με την πρακτική αυτή μειώνουμε τον κίνδυνο γνωστικών απωλειών, και επικοινωνιακών σφαλμάτων στο διαδίκτυο.
Πόσες φορές έχω παρεξηγηθεί και έχω παρεξηγήσει τα ψηφιακά εκφραζόμενα. Έχουμε όμως την ευκαιρία να επιτύχουμε ένα είδος ψηφιακής ενσυναίσθησης στα πλαίσια της e-κουλτούρας μας?
Κοινωνικότητα της ψηφιοποίησης
Πάρα πολλές πτυχές της ψηφιοποίησης έχουν εδραιωθεί τόσο πολύ στην καθημερινή μας ζωή και έχουν εισχωρήσει ακόμη και στο σώμα μας, ώστε η αντίσταση σε αυτήν φαίνεται δύσκολη έως και αδύνατη. Ποιος θέλει να μείνει χωρίς ατομικές συστάσεις π.χ. βιβλίων στη σελίδα αγορών, ποιος αντιστέκεται στα likes στην εφαρμογή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ή ποιος δεν θα ήθελε ιδιαίτερα τα τελευταία δυο χρόνια το εξατομικευμένο πρόγραμμα γυμναστικής του στο smartphone.
Υπάρχουν τόσα πολλά νέα ερεθίσματα που η κριτική αμφισβήτηση συχνά καταργείται. Μαθαίνω λόγω της πίεσης για αποδοτικότητα και των στενών χρονικών περιθωρίων να εκμεταλλεύομαι λεπτά, δευτερόλεπτα για μεγιστοποίηση των επιθυμιών μου και απαιτήσεων άλλων προς εμένα.
Σίγουρα όμως δεν αποτελεί λύση για να καταργηθούν οι συναισθηματικοί τρόποι έκφρασης που τους βιώνουμε μέχρι σήμερα στο δημόσιο χώρο ή να παραβλεφθούν. Αντίθετα, χρειάζεται χώρος για να εκφραστούν, να συζητηθούν και τελικά να πολιτικοποιηθούν.
Αυτό απαιτεί μια γλώσσα του συναισθήματος, όχι του συναισθηματισμού.
Και βλέπω ότι η έλλειψη του τελευταίου – της πολιτικοποίησης- θα είναι το τελευταίο και οριστικό χτύπημα κατά του πολιτισμού σε ένα κόσμο που σκέπτεται ‘κακά’.
Και το πρόβλημα, διότι σίγουρα υπάρχουν μέγιστοι φόβοι, δεν είναι η ψηφιοποίηση αλλά η ενσωμάτωσή της στην καπιταλιστική λογική της εκμετάλλευσης στην καθημερινότητά μας. Κάθε τεχνική καινοτομία έχει τη δυνατότητα να κάνει τη ζωή των ανθρώπων πιο ευχάριστη και πιο εύκολη.
Συμβαίνει όμως πραγματικά αυτό?
Ποιος αποφασίζει τελικά γι' αυτήν την τεχνολογία και πως θα εφαρμοστεί για ποιον υπέρ ποιου σκοπού?
Μια παράλληλη εξέλιξη μπορούμε να δούμε ή να διακρίνουμε στο γνωστό σε όλους που είχε πει ο Μαρξ: "Χρειάζεται χρόνος και εμπειρία για να μάθει ο εργάτης να διακρίνει τις μηχανές σαν τέτοιες από την καπιταλιστική τους εφαρμογή και επομένως να μεταφέρει τις αντιδράσεις του από τα ίδια τα υλικά μέσα παραγωγής στην κοινωνική μορφή εκμετάλλευσής τους".
Μήπως δεν είμαι ακόμα σε θέση να το διακρίνω αυτό στα κοινωνικά μέσα δικτύωσης και πως αλλοτριώνομαι καθημερινά στηρίζοντας της πολιτική των ‘big five’ ?
Οι (συναισθηματικές) εμπειρίες που έχουν σήμερα οι άνθρωποι με την ψηφιοποίηση χαρακτηρίζονται συχνά ναι μεν και από κινδυνολογία (βλέπε τον συντάξα- σαν μια ελάχιστη αυτοκριτική), αλλα προπάντων έλλειψη πληροφόρησης και γνώσης.
Η άνοδος της κοινωνίας του δικτύου όπως περιγράφεται από τον κοινωνιολόγο Manuel Castells, είναι μια άνοδος σε ηλεκτρονικές τεχνολογίες, στις οποίες η πληροφορία γίνεται η πρώτη ύλη των δικτυωμένων εμπορικών διαδικασιών και η προστιθέμενη αξία μέσω της προκύπτει από την ανταλλαγή δεδομένων, γνώσης και επαγγελματικής τεχνογνωσίας. Σε μια ψηφιακή κουλτούρα, όλα είναι αλληλένδετα κράτη, επιχειρηματικές επιχειρήσεις, άνθρωποι και μηχανές είναι το μέρος μιας υπερκατασκευής όπου τα πάντα βρίσκονται σε συνεχή κίνηση και αλληλεπίδραση. Το σημαντικό δεν είναι το μεμονωμένο στοιχείο ή ο κόμβος εντός δικτύου, αλλά ο τρόπος με τον οποίο τα στοιχεία σχετίζονται μεταξύ τους.[3] Αυτή είναι η θέση του ψηφιοποιημένου διαδικτυωμένου καπιταλισμού.
Η ψηφιακοποίηση στην καθημερινή επικοινωνία. Τα emojis και «ο άλλος» ή «η άλλη» δεν μπορούν να αντικαταστήσουν ένα διάλογο.
Από την άλλη πλευρά τώρα. Τα emojis αντικαθιστούν σε κάποιο βαθμό τα μη λεκτικά(verbal) χαρακτηριστικά επικοινωνίας που δεν μπορούν να μεταφερθούν με κανέναν άλλο τρόπο στον ψηφιακό κόσμο μόνο αργότερα μέσω της ΤΝ, εικάζω. Αυτό έχει την ίδια δράση στη ενσυναίσθηση μου και στην ικανότητα μου ή καλύτερα επιδεξιότητά μου να πραγματοποιώ διαλόγους -αναφορικά με τον απέναντι μου, για το περιβάλλον μου- και τον γνωστικό τρόπο έκφρασης μέσω γραπτών κειμένων, όπως και η τηλεόραση που η συνεχής παρακολούθηση προγραμμάτων τηλεόρασης(εικόνα) αδρανοποιεί με το χρόνο το ήμισυ του εγκεφάλου (επεξεργασία αφηρημένων διεργασιών). Έτσι λοιπόν μέσω της ανάρτησης εικόνων χωρίς σχετικές παρατηρήσεις ή με emojis μόνο, αντικαθιστώ χειρονομίες, εκφράσεις προσώπου, κινήσεις σώματος λέξεις, προτάσεις, συναισθήματα etc., δηλαδή ελαχιστοποιείται τόσο η ευαισθησία σε ερεθίσματα εκτός οθόνης όσο και η ώθηση μου να μπορέσω να περιγράψω και να εκφράσω αυτό που θέλω έτσι ώστε να με κατανοήσει ο άλλος/η άλλη όπως επιθυμώ εγω να με κατανοήσει σωστά όσο γίνεται. Δεν δίνω και πολύ σημασία αν με καταλάβει ο άλλος, σημαντικό είναι ότι είπα εγω ή έστειλα αυτό που ήθελα για να δώσω στίγμα της θέσης μου με όποιο τρόπο που επέτρεψε η χρονική πίεση, τέλος. Σβήνουν όλα τα βιώματα πλέον πάνω στα οποία πραγμάτωνα τους διαλόγους μου μέχρι τώρα.
Όμως υπό κανονικές συνθήκες το πώς εκλαμβάνουμε κάτι δεν εξαρτάται μόνο από τα λόγια. Αντίθετα, βασίζουμε την αξιολόγησή μας στις εκφράσεις του προσώπου, στις χειρονομίες, στον τόνο της φωνής και σε πολλά άλλα χαρακτηριστικά του άλλου ατόμου, κάτι που δεν βλέπεις ούτε σε mail ούτε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Γίνεται κοινωνικά επιλεκτική μετάλλαξη σιγα-σιγα?
Σήμερα γίνεται αντιληπτό η άμεση επιρροή που ασκούν οι εταιρείες μέσων κοινωνικής δικτύωσης στην έκφραση του συναισθηματικού μας κόσμου. Ο ψηφιακός κόσμος και τα συναισθήματά μας είναι στενά συνδεδεμένα μεταξύ τους πλέον, αλλα από μια εξωγενή μεταβλητή. Δεν είναι πολιτισμική διαδικασία εξέλιξης αλλα επιβολή τεχνολογικής απαίτησης και προϋποθέσεων για μεγιστοποίηση ιδιωτικών κερδών, αν το δούμε απλά και νηφάλια. Όλες οι κυβερνήσεις συζητούν ακόμα αν βάλουν φόρο στις ‘big five’ 10 ή 15 % στα δισεκατομμύρια που κερδίζουν!!!
Με Emoji αλλά και με Botox Hyaluronic ενίοτε και ψυχοκατασταλτικά φάρμακα έχουμε αντικαταστήσει και εξουδετερώσει κάθε έκφραση συναισθημάτων ορατό στους άλλους.
Ναι μεν έχω φόβο σχεδόν τρομοκρατούμαι να ξεχασθώ από την κοινότητα των platformern αν δεν ακολουθήσω και δεν ακολουθηθώ, από την άλλη «δεν μπορώ να εκφρασθώ μέσω γραπτού λόγου…», «δεν μπορώ να εκφράσω τα συναισθήματα μου μέσω …». Τι συμβαίνει ξαφνικά? «Μουγγαθήκαμε» θα έλεγε μια φίλη μου! Είμαστε πίσω στον πολιτισμό του homos erectus με νοηματική και κραυγές για να δείξουμε την σημαντικότητα και το ιδιαίτερο της θέσης μας. Ακόμα και τα κεφαλαία γράμματα εισήχθησαν σαν έκφραση θυμού και υψωμένη φωνή, και «μη μου φωνάζεις εμένα» οταν γράψεις κεφαλαία. Αναζητώ τον σηκωμένο δάχτυλο δείκτη να συνοδεύει τα κεφαλαία γράμματα σε emoji. Δεν έχει προσφερθεί ακόμα κανένας να το κατασκευάσει.
Ανάρτησε
κάποιος την ακόλουθη είδηση:
Η αντίδραση μου, πρώτα emoji λύπηση και μετα πολύ emoji θυμός …
Τι συμβαίνει εκείνη τη στιγμή μέσα μου? Ταυτίζομαι με το θύμα και αποστασιοποιούμαι από τις αιτίες που εξηγούν την πράξη του υποτιθέμενου "δράστη" και έτσι χάνω τη συνολική εικόνα .
«Η άλλη, ειδοποιήθηκε …», «Ο άλλος λέει πήγε στους …», «Ο άλλος ισχυριζόταν ότι κάτι…», «Δηλαδή ο άλλος αποφασίζει να κάνει καριέρα…», «Ο άλλος έσβησε τα κεράκια…». « η άλλη ανάρτησε μια φωτογραφία…» «Μου λέει η άλλη να κάνω…» και άλλες παρόμοιες χρήσεις του «άλλος» και «άλλη». Αυτές οι προτάσεις είναι τόσο άχρωμες που δεν μπορείς να καταλάβεις τι συναισθήματα κρύβονται μέσα τους με ποιες αισθήσεις και ποια συναισθήματα. Χαλιέμαι όταν διαβάζω προτάσεις με το «άλλος» και «άλλη», είναι σαν να βλέπω ένα όν ακέφαλο και χωρίς άκρα. Και μου μεταφέρεται η εντύπωση ότι ο «άλλος» αναφέρεται στον/στην «άλλο/άλλη» ελάχιστα έως αρκετά -ανάλογα το αντικείμενο- ας πούμε υποτιμητικά, έως και ναρκισσιστικά από την πλευρά του ‘ενάγοντος’. Ετσι το προσλαμβάνω εγω. Τελευταίο δε δεν είναι ξένο προς τη σχέση μεταξύ των ατόμων, αν λάβουμε υπόψη μας την ψηφιακή ασυναισθησία που κυριαρχεί στα κοινωνικά δίκτυα. Έχει γίνει όμως πλέον και life style των ψηφιοποιημένων ατόμων singularity κουλτούρας η συγκεκριμένη έκφραση. «Μόνο ο αέρας μπορεί να με αγγίξει, κανένας άλλος». Αυτή την σημασία του ‘άλλος’ μπορώ να την καταλάβω[4]. Και αυτό είναι ένα σημάδι έξαρσης της ανωνυμίας που προωθείται μέσω των κοινωνικών δικτύων, μετα ανάλογα νοσηρά συμπτώματα στον τομέα του κοινωνικού διαλόγου.
Αναζητώ: Χαρά για ζωή, συναισθηματικότητα και ικανότητα να κάνω σχέσεις.
Σαν να θέλαμε οι περισσότεροι να γίνουμε ηθοποιοί αλλα χάσαμε την ευκαιρία στην πραγματική ζωή να γίνουμε, -αλλιώς δεν εξηγείται τέτοια αποδοχή και επιτυχία των emojis- και τώρα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μας προσφέρουν ένα εναλλακτικό υποκατάστατο να γίνουμε.
«Βαριέμαι πλέον τον γραπτό λόγο». Αναρωτήθηκα γιατί η χρήση των emojis στην επικοινωνία μέσω του διαδικτύου αυξάνεται συνεχώς και μειώνεται το μάκρος και ο αριθμός των προτάσεων που γράφουμe, ακόμα και που εκφράζουμε verbal. Ένας λόγος είναι φαντάζομαι ότι είναι δύσκολο να μεταδοθούν συναισθήματα μέσω διαδικτύου και δεν υπάρχει χρονικό περιθώριο να το περιγράψεις με δύο αντίχειρες πληκτρολογώντας. Αυτό φυσικά απαιτεί και εκπληκτικές ικανότητας έκφρασης στο γραπτό λόγο κάτι που πλέον δεν το μαθαίνουμε ούτε σωστά στο σχολείο. Αυτό είναι ιδιαίτερα εμφανές στην επικοινωνία μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου. Αν κάποιος γράψει ένα φιλικό e-mail, συνήθως φαίνεται ουδέτερο στον παραλήπτη.
Παραστηρώ αμέσως άτομα που γνωρίζουν κάλλιστα την ελληνική ή γερμανική γλώσσα και να την χρησιμοποιούν σωστα και μου είναι αρκετό αυτό για να ειμαι στο διαδίκτυο.
Γράφω σε δυο δικηγόρους: ¨Δεν καταλαβαίνω γιατί δυο έγκριτοι νομικοί δεν μπορούν να μου πουν τη γνώμη τους για ένα απλό ζήτημα που ρώτησα». Σιγή από την άλλη πλευρά, μπορεί να έχουν παρεξηγηθεί κιόλας θεωρώντας τους εαυτούς τους στα πλαίσια της ερώτησής μου κλητήρες μου. Ναι πραγματικά εκεί φτάνει η έλλειψη αναλογικής ενσυναίσθησης.
Από την άλλη πλευρά, τα ουδέτερα μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου συχνά γίνονται αντιληπτά ως μη φιλικά. Αυτό οφείλεται στην έλλειψη αμεσότητας αυτής της μορφής επικοινωνίας ιδιαίτερα στους Έλληνες που είναι συνηθισμένοι στο «το κάνουμε και θα τα βρούμε αδερφέ». Ας μη μιλήσουμε για παρεξηγήσεις, διότι εκείνη τη στιγμή της ειλικρινούς έκφρασης μου στο e-mail η απέναντι πλευρά θα με θεωρήσει σκληρό , επιπόλαιο, παντογνώστη, ακόμα και με mansplaining θα μπορέσει να με χαρακτηρίσει γιατί δεν υπάρχει η άμεση αντίπερα επικοινωνία και αντίδραση για να αμβλυνθεί η πιθανότητα παρεξηγήσεων στις θέσεις των επικοινωνούντων.
Θωρακισμένος πίσω από τις οθόνες μου, αποδομούμαι σε ασυναίσθητο αναλφάβητο και με άγνοια, δικτυωμένος τέλεια. Αν βάλω τη χρήση των emojis σαν αντικατάσταση έκφρασης συναισθημάτων τότε ναι σε ψηφιακοποιημένα ενσυναίσθητο αναλφάβητο. Το να είμαι συνέχεια στο κυνήγι των αναρτήσεων των εκατοντάδων και χιλιάδων χαρακτηριζόμενων «φίλων» δεν είναι η αιτία ότι θέλω και ενδιαφέρομαι να ξέρω πως αισθάνεται ο άλλος. Μπορεί να μου μεταδίδεται απλά η επικοινωνιακή αντίδραση και οι άλλοι, π.χ. οι big five τρίβουν τα χέρια τους.
Συναισθηματική και όχι ενσυναίσθητη μεταδοτικότητα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης
«Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι συναισθηματικά μέσα», έγραψε ο Sascha Lobo στο Spiegel online τον Δεκέμβριο του 2016.[5] Και κατονόμασε συγχρόνως τις συναισθηματικές δυνάμεις σύνδεσης των ψηφιακών πλατφορμών του facebook, twitter, snapchat, Instagram & Co. Ως μέσα κοινωνικής ανταλλαγής και επικοινωνίας φτιάχνουν τα κοινωνικά μέσα μορφές συμμετοχής και κοινής χρήσης που, σε αντίθεση με τις καθιερωμένες τελετουργίες συμμετοχής στην πολιτική κουλτούρα, βιώνονται ως αυθεντικές και πραγματικές.
Όλα είναι τόσο οργανωμένα όσον αφορά το logistic, καθώς δικτυωμένα όλα και οφείλει να είναι πολύ στενά οργανωμένα που δεν αφήνεσαι σε μια ad hoc χαρά για το στόχο που είχες βάλει πριν από ένα χρόνο.
Τα πάντα στον ιστό βασίζονται σε ένα ΕΜΕΙΣ, χωρίς να υπάρχει η συλλογικότητα τους εμείς. Αισθανόμαστε το ‘εμείς’ σαν εργαλείο απόδειξης συμμετοχικής παράστασης.
Το μάντρα της οικονομίας της από κοινού διάχυσης και συμμετοχικής αξίας είναι το μοίρασμα, το οποίο, σε αντίθεση με την καπιταλιστική σκέψη περί ιδιοκτησίας, υποδηλώνει την κατοχή μεριδίου και απευθύνεται -εμείς πιστεύουμε-στην κοινή λογική. Η συμμετοχή και κοινή χρήση λειτουργεί απευθείας και άμεσα στο διαδίκτυο. Η συνδεσιμότητα και η αλληλεξάρτηση είναι οι βασικοί παράγοντες εδώ.
Περιβαλλοντική και κλιματική κρίση. Η ενσυναίσθηση δεν μπορεί και δεν επιτρέπεται πλέον να είναι αμιγώς ανθρωποκεντρική
Είναι μόδα πλέον να μιλάει ο κάθε αυτοχρησμένος πολιτικός αλλά ανήλικος πολιτισμικά και πολλά άτομα της δημόσιας ζωής για ανθρωποκεντρική προσέγγιση των θεσμών των υπηρεσιών του κράτους και των προγραμματισμών τους. Ex post μπορούμε να επιβεβαιώσουμε και ex ante να προβλέψουμε τι πρόκειται να συμβεί αν συνεχίσουμε πάνω στον ανθρωποκεντρικό άξονα μόνο.
Η ενσυναίσθηση δεν πρέπει να αποτελεί αντίβαρο της ψηφιοποίησης, αλλά θεμελιώδες συστατικό της, διότι η ψηφιοποίηση τέμνει όλους τους τομείς διαβίωσης του ανθρωπόκαινου. Αν ο άνθρωπος βρίσκεται στο επίκεντρο, τότε όλοι θα βρεθούμε σε ένα ψηφιακό μέλλον και μόνο. Τα άλλα, επι μέρους περιβάλλοντα θα εξαφανιστούν και δεν θα ήθελα να γνωρίζω που θα οδηγήσει αυτό.
Η ενσυναίσθηση ως η ικανότητα κατανόησης της συναισθηματικής κατάστασης ενός άλλου ατόμου διαμορφώνεται και αναπτύσσεται στο στάδιο που ξεκινάει η αυτοαντίληψη alias η ικανότητα αναγνώρισης του εαυτού μας σαν ‘εμείς’(περι) -βάλλον στον καθρέφτη.
Η προώθηση της ενσυναίσθησης στον ψηφιακό κόσμο σημαίνει πάνω απ' όλα την προώθηση της γαλήνης ή, με την ευρύτερη έννοια, της ενσυνειδητότητας. Η ενσυνειδητότητα περιλαμβάνει την ικανότητα να παρατηρούμε τον εαυτό μας και το περιβάλλον με προσοχή και να μην αντιδρούμε τυφλά στα πολλά ερεθίσματα της καθημερινότητάς μας[6]. Η ενσυναίσθηση αποτελεί κίνητρο για φιλοκοινωνική συμπεριφορά. Λείπει αυτή απομακρυνόμαστε από όλα, το κοινωνικό και περιβαλλοντικό γίγνεσθαι προσθέτοντας στις ικανότητες μας μόνο την ψηφιακή εικονική προσλαμβάνουσα.
Ο ανθρωποκεντρικός ορισμός της ενσυναίσθησης όπως συνήθως τον γνωρίζουμε και τον διαβάζουμε εμπεριέχει ένα τεράστιο κίνδυνο όπως και όλα τα ανθρωποκεντρικά σενάρια παρατήρησης των περιβάλλοντος τους ανθρώπου που είναι μεικτά και όχι αμιγώς ανθρωπομονοδομημένα, να μείνει επιλεκτικός και ιδιοτελής και με τρομακτικές αρνητικές επιδράσεις σε όλα τα άλλα περιβάλλοντα εκτός από τα ατομικά μας, από πρώτης άποψης. Όλα στο βωμό του ανθρώπου ή αλλιώς της κατάκτησης της γης από τον άνθρωπο με όποιο κόστος. Η μια σταυροφορία ακολουθεί την άλλη, ας πούμε αέναη.
Το αποτέλεσμα το νοιώθουμε ήδη αλλά και το βλέπουμε στο περιβάλλον-κλίμα-γεωργία και παραγωγή προϊόντων, ιώσεις.
Οι διαθέσεις ανθρώπων πηγάζουν από τις δράσεις των ιδίων και των άλλων και τις επιπτώσεις και επιδράσεις στην καθημερινότητα τους, όσον αφορά τη διαβίωσή τους. Αυτό και μόνο απαιτεί να σκεφτούμε τον εμπλουτισμό της περιεκτικότητας της ενσυναίσθησης και με άλλες παραμέτρους πλέον Και αυτό λόγω της ιδιαιτερότητας του ατόμου σαν κοινωνικό όν το οποίο οφείλει να εκπέμπει και να δέχεται ερεθίσματα αναλογουμένων των διαφορετικών παραμέτρων, όπως είναι η ανθυγιεινή διατροφή, όπως είναι η μη βιώσιμη κινητικότητα στις πόλεις όπως είναι η συχνή και απεριόριστη κατανάλωση νέων ενδυμάτων, η υπερβολικά συχνή χρήση του αυτοκινήτου για μικρές αποστάσεις κλπ…
Πως γίνεται πλέον στα πλαίσια μιας τυπικής και καλουπωμένης επικοινωνίας με εικόνες, emojis, τρεις τελίτσες, και κεφαλαία να φτάσω στο σημείο να εναρμονιστώ με τις τρεις μορφές ενσυναίσθησης που θα με αξιώσουν να δω και την οικολογική και κλιματική διάσταση της ενσυναίσθησης αλλα και την πολιτισμική παράμετρο του διπλανού μου, όταν δεν μπορώ να αναγνωρίσω πλέον λόγω έλλειψης πραγματικών βιωμάτων -καθώς μόνο ψηφιακό γίγνεσθαι- αυτά που μακροπρόθεσμα είναι αναγκαία και ικανή συνθήκη για μια βελτιωμένη ποιότητα ζωής για εμένα και των επομένων που έρχονται?
Και ας αφήσουμε τους επόμενους, ας μη το πάμε πάλι εκεί, δηλαδή στην επόμενη γενιά. Δεν έχουμε μια απαίτηση για το υπόλοιπο της ζωής μας είτε αυτό είναι 10 είτε 20 είτε 40 χρόνια? Δεν έχει κοινωνικές και προσωπικές απαιτήσεις και προοπτικές μια μητέρα 40 ετών πλέον επειδή έκανε δυο παιδιά, οφείλει … τι σαν γυναίκα να κάνει ? Και όμως στα κοινωνικά μέσα δικτύωσης βλέπεις την μοναξιά και την απογοήτευση ιδιαίτερα νέων γυναικών που έχουν το θάρρος να εκφραστούν ειλικρινά, και πριν τεκνοποιήσουν και μετά την περίοδο της μητρότητας. Όμως και αυτή η μητέρα δεν έχει εκπληρώσει το καθήκον της σαν συλλογικά σκεπτόμενο κοινωνικό έμβιο όν επειδή έγινε μητέρα και ίσως τρολάρει καθημερινά στα μέσα για να της αμβλυνθεί η απογοήτευση και η ματαιότητα της καθημερινότητας.
Ο παρεξηγημένος Δαρβινισμός και η e-κουλτούρα μας?
Ο ψηφιακός δαρβινισμός αναφέρεται στις αναδυόμενες ριζικές και διαρκείς αλλαγές στις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες που οδηγούνται από την πανταχού παρούσα ψηφιοποίηση. Δεν τέμνει μόνο επιχειρηματικά συμφέροντα αλλα και βιώσιμες και μη συμπεριφορές πολιτών στην καθημερινότητα τους.
Παντού αν αναζητήσεις θα διαβάσεις: «Η εξελικτική θεωρία συναντά τις ψηφιακές επιχειρηματικές δραστηριότητες». Ούτε το ισχυρότερο ούτε το πιο έξυπνο είδος θα επιβιώσει. Αλλά αυτό που προσαρμόζεται καλύτερα στις αλλαγές.
Δεν θέλω και δεν επιζητώ να χαρακτηριστώ δαρβινιστής μινιμαλιστής.
Σε μερικές κοινωνίες η ψηφιοποίηση βοηθάει στη προστασία του περιβάλλοντος μέσω διάχυσης μιας πλατείας ενημέρωσης. Αυτό σίγουρα. Αλλά άλλο η ενημέρωση και άλλο η συνειδητοποίηση και εφαρμογή φυσικά. Δεν ξέρω αν βοηθάει στη δημιουργία νέου homo που να μπορεί και να επιβιώνει συγχρόνως με τις αλλαγές συμπεριφοράς απέναντι στα διάφορα επι μέρους περιβάλλοντα ή απλά επιβιώνει στα πλαίσια της ψηφιοποίησης και όπου φτάσει η επιβίωση του.
Η θεωρία του Δαρβίνου για την επιβίωση του ισχυρότερου έχει καιρό τώρα που έχει παρερμηνευθεί, διακρίνει κάποιος παρατηρητικός. Όχι δύναμη και ακαμψία, αλλά προσαρμογή είναι το ζητούμενο. Το άνοιγμα σε κάθε τι νέο, η ανάπτυξη δικτυακών σχέσεων και η υγιής περιέργεια και η δίψα για γνώση συμβάλλουν μάλλον στην ανθρώπινη επιβίωση. Άρα δεχόμαστε ότι έχουμε εγκαταλείψει το στάδιο της διαβίωσης και είμαστε στην επιβίωση σε μια νέα «εποχή των αλγόριθμων». Όχι όμως σε αυτή που έχουμε συνηθίσει εμείς οι ίδιοι τα τελευταία 40 χρόνια. Μια άλλη επιβίωση-διαβίωση η οποία ορίζεται από τα δίκτυα, σε λίγο από την ΤΝ με την σύμπραξη αλγόριθμων για το καθημερινό μας decision making.
Και πάλι όμως εδώ ανθρωποκεντρικά το βλέπουμε. Από την πανδημία κατανοήσαμε ότι οι πολιτικοί τρέμουν στην ιδέα ότι μπορεί η οικονομία τους παγκοσμίως να δεχτεί κάποτε ένα πλήγμα είτε μέσω ιών είτε μέσω περιορισμού των ορυκτών καυσίμων, βλέπε κρίση Ουκρανίας-Ρωσίας. Όλα γυρίζουν γύρω από την οικονομία. Τα έδωσαν αμέσως όλα, τα οικονομικά κλιμάκια των κρατών στην Ευρώπη για να κρατήσουν θέσεις εργασίας ενεργές, για να 'δουλέψει' το κεφάλαιο.
Οι πτυχές της βιωσιμότητας μετράνε επίσης στα πλαίσια της ψηφιοποίησης
Ποια είναι η πραγματική συμβολή της αποϋλοποίησης (dematerialization) στην περιβαλλοντική βιωσιμότητα; Οι τεχνολογίες καταναλώνουν όντως λιγότερους πόρους και τους χρησιμοποιούν πιο φειδωλά; Αυτά είναι μερικά μόνο από τα πολλά ερωτήματα που μπορούν να τεθούν σε σχέση με την ψηφιοποίηση, την αποϋλοποίηση και τη βιωσιμότητα.
Το μειονέκτημα της ψηφιοποίησης είναι συχνά η αυξανόμενη ανάγκη για νέες τεχνολογίες και η αυξημένη κατανάλωση πόρων, ιδίως ενέργειας και σπάνιων γαιών. Για να αντιμετωπιστεί αυτό απαιτούνται συστημικές προσεγγίσεις στην πολιτική και τις επιχειρήσεις. Με αυτόν τον τρόπο, μπορεί να διασφαλιστεί ότι κατά την ψηφιοποίηση τηρείται μια βιώσιμη χρήση των πόρων.
Χωρίς αμφιβολία, ο ψηφιακός έλεγχος είναι απαραίτητος στην αποκεντρωμένη παραγωγή ενέργειας και στην παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές. Οι αλγόριθμοι αυτών των ψηφιακών τεχνολογιών ελέγχου θα πρέπει να είναι προσανατολισμένοι προς το κοινό καλό και να επιτρέπουν τη συμμετοχή όλων των ενδιαφερομένων μερών. Με αυτόν τον τρόπο, μπορεί να διασφαλιστεί ότι οι ανισορροπίες ισχύος στη βιώσιμη ψηφιοποίηση και οι συγκρούσεις συμφερόντων των επιμέρους ενδιαφερομένων ίσως θα εξισορροπηθούν.
Είναι αυτό όμως που θα μας προστατέψει από τον επόμενο καύσωνα και τις επόμενες πλημμύρες και τον ήλιο που θα μας καίει?
Ένα τρίτο χέρι το έχουμε ήδη, το κινητό. Δεν βλέπω να έχουμε και δεύτερο εγκέφαλο όμως με ανεπτυγμένο το αφηρημένο ημισφαίριο, αλλα μόνο το εικονικό. Μήπως υπερφορτώνεται το ένα μέρος και αδρανοποιείται το άλλο και έτσι καίγεται σιγά σιγά αυτό που μας χαρακτηρίζει sapiens?
Μάλλον θα πρέπει να μιλάμε πλέον για αμιγώς ψηφιακό Δαρβινισμό αντί για ανθρωπολογικό Δαρβινισμό λαμβάνοντας υπόψιν τα διάφορα περί- βάλλοντα. Και φυσικά αυτός ο ψηφιακός Δαρβινισμός θα χρησιμοποιηθεί για μεγιστοποίηση κερδών και όχι για βιώσιμη καταναλωτική συμπεριφορά και την προσεγμένη συμπεριφορά απέναντι σε περιβάλλον και κλίμα.
Συνειδητοποιεί ο «ανθρωπάκος» σε ποια τεχνολογική εξελικτική προσέγγιση της οικογένειας του homo sapiens έχει περιέλθει? Όχι αναγκαστικά στον τομέα της εργασίας και της επιχειρηματικότητας, αλλα στις καθημερινές διαδικασίες λήψης αποφάσεων του πολίτη.
Είναι πολλά και διασυνδεδεμένα τα θέματα που θα οφείλει η επιστήμη να διερευνήσει: Digital Covernance, εκπαίδευση καταναλωτών, νομικό δίκαιο, ψηφιακό οικοσύστημα, οικονομία, κοινωνική ψυχολογία.
Τελικά πάλι στο ίδιο σημείο επανερχόμαστε, ποιο είναι το ζητούμενο στο τέλος? Τι κόσμο θα αφήσουμε στις επόμενες γενιές ή τι γενιές θα αφήσουμε στον κόσμο.
[1] Στα μαθήματα ελληνικής νοηματικής (γλώσσα επικοινωνίας κωφών) όταν τη σπούδαζα – γιατί περί σπουδής πρόκειται- πριν 4 χρόνια τα λήμματα ήταν πολύ περισσότερα! Μάλλον καλά έκανα και έμαθα τη γλώσσα των κουφών.
[2] Τα προσωπικά μου βιώματα διαφόρων παρεξηγήσεων και θυμού εκατέρωθεν της επικοινωνίας είναι τρομακτικά μόνο που τα επαναφέρω στη μνήμη μου.
[3] https://zaungastnic.blogspot.com/2020/12/manuel-castells-25.html
https://zaungastnic.blogspot.com/2020/12/manuel-castells-ii-35.html
https://zaungastnic.blogspot.com/2020/12/manuel-castells-35.html
https://zaungastnic.blogspot.com/2020/12/manuel-castells-v-covid-10-25.html
https://zaungastnic.blogspot.com/2021/01/manuel-castells-v-3.html
[4] Με το άλλος δεν χρειάζεται να μπω σε διαδικασίες περιγραφής και έκθεσης της άποψης μου περί του ατόμου που θέλω να εκφραστώ. Μπορώ να το εννοώ υποτιμητικά αλλα να μη αφήσω να εννοηθεί ότι εγω το είπα με αυτό το νόημα. Γράφω μια λέξη που ο κάθε ένας μπορεί να την ερμηνεύσει σύμφωνα με τη δική του ηθική και δυνατότητα εικονικής παρατήρησης αλλα εγω την έχω χρησιμοποιήσει όπως θα ήθελα και δεν με ενδιαφέρει πως θα την κατανοήσουν οι συμμετέχοντες στην επικοινωνία, «οι άλλοι».
[5] Επειδή τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι συναισθηματικά μέσα, οι ισορροπημένες ειδήσεις μειονεκτούν εδώ, και υπερεκτιμώνται οι ενθουσιασμοί, οι εντυπώσεις και η οργή. Και επειδή κάθε κλικ μπορεί και γίνεται οικονομίστικος παράγοντας στην οικονομία της ευαισθητοποίησης στο Διαδίκτυο, το περιεχόμενο δημιουργείται με μια λογική ακολουθία της αγοράς που δεν ακολουθεί κανένα άλλο κριτήριο εκτός από τη επιθυμία για τη διάδοσή του και μονο.» (Lobo 2016)
[6] Karim Fathi, Anja Osswald., Empathie und Emotion Der E-Faktor in der digitalen Kultur, FORSCHUNGSJOURNAL SOZIALE BEWEGUNGEN 30. JG. 2 ǀ 2017. https://www.researchgate.net/publication/319310416 Τελευταία πρόσβαση μου 02.02.2022
