Manuel Castells.
Η εξουσία στην ψηφιακή εποχή[i]. Τα δίκτυα, η εκκλησία, οι κυβερνήσεις, τα ΜΜΕ και κοινωνιες (ΙΙ)
«οι κοινωνίες μας δομούνται όλο και περισσότερο με άξονα τη διπολική αντίθεση ανάμεσα στο «Δίκτυο και τον Εαυτό»
Περιεχόμενα
Πρώτον: Εξουσία δικτύωσης
Δεύτερον: Εξουσία δικτύου
Τρίτον: Δικτυωμένη εξουσία και
Τέταρτον: Εξουσία δημιουργίας δικτύων
Κάθε σύστημα εξουσίας και σχέσεων εξουσίας εξαρτάται από το θεσμικό, κοινωνικό και επικοινωνιακό πλαίσιο της κοινωνίας. Αν αυτό ισχύει όντως, που βρίσκεται τότε η εξουσία στην παγκόσμια κοινωνία δικτύων. Και για να απαντηθεί το ερώτημα αυτό θα πρέπει πρώτα από όλα να ταυτοποιηθούν οι μορφές εξουσίας στη κοινωνία μας.
Θα
διακρίνουμε μεταξύ τεσσάρων (4)
διακριτών μορφών εξουσίας.
Το παραπάνω δεν είναι λογοπαίγνιο. Κάθε μορφή ορίζει πάρα πολύ
συγκεκριμένες διαδικασίες άσκησης αλλά και κατασκευής της εξουσίας.
|
Η |
πρώτη αναφέρεται στην εξουσία δικτύωσης των δρώντων και των οργανισμών που περιλαμβάνονται στα δίκτυα, που αποτελούν φυσικά και τον πυρήνα της παγκόσμιας κοινότητας. Αυτή η εξουσία ασκείται πάνω σε ένα σύνολο ανθρώπων ή ατόμων που δεν περιλαμβάνονται σε αυτά τα δίκτυα.
Άρα εδώ έχει η εξουσία τη δυνατότητα της ένταξης και του αποκλεισμού.
Το network gate keeping[ii](έλεγχος εισόδου εξόδου), ένας τομέας της κοινωνικής θεωρίας έχει μελετήσει τις περιπτώσεις όπου σημειώσεις(εν δυνάμει αναρτήσεις) περιλαμβάνονται ή αποκλείονται από το δίκτυο. Υπάρχει λοιπόν δυνατότητα επιβολής συλλογικής εξουσίας ή ενός δεδομένου δικτύου πάνω σε μία αποσυνδεδεμένη κοινωνική μονάδα. Έτσι οι κοινωνικοί δρώντες εδραιώνουν την θέση εξουσίας τους συγκροτώντας ένα δίκτυο το οποίο συσσωρεύει πολύτιμες πηγές και μετα ελέγχουν την είσοδο και την έξοδο και αποκλείουν την πρόσβαση σε εκείνους που δεν προσφέρουν αξία στο δίκτυό τους.
|
Η |
δεύτερη η εξουσία δικτύου είναι διαφορετική. Ας πάρουμε τον όρο παγκοσμιοποίηση ενοικολογικά σαν όρο δικτύωσης για να κατανοήσουμε καλύτερα αυτή τη δεύτερη μορφή. Η παγκοσμιοποίηση λοιπόν περιλαμβάνει τον κοινωνικό συντονισμό μεταξύ πολλαπλών κοινωνικών δρώντων.
Αυτός ο συντονισμός απαιτεί πρωτόκολλα επικοινωνίας,
όπως κανονικότητες και ρυθμίσεις(κανόνες των παγκοσμίων χρηματαγορών π.χ.). Αυτά τα πρωτόκολλα επιτρέπουν να πραγματώνεται η παγκόσμια επικοινωνία. Χωρίς πρωτόκολλα δεν είναι δυνατή καμία επικοινωνία. Η εδραίωση αυτών των πρωτοκόλλων ονομάζεται εξουσία δικτύου. Ναι μεν επιτρέπουν τα πρωτόκολλα την επικοινωνία, αλλα οι αξίες και τα συμφέροντα που ενυπάρχουν σε αυτά τα πρωτόκολλα, δείχνουν τη λογική του συντονισμού που προτάσσουν πάνω από όλα. Η εξουσία λοιπόν εδώ ασκείται όχι μέσω του αποκλεισμού ή της πρόσβασης, αλλά μέσα από την επιβολή κανόνων συμπερίληψης ή ενσωμάτωσης.
Η εξουσία του δικτύου λοιπόν είναι εξουσίας των πρωτοκόλλων επι των συνιστωσών των δικτύων παρόλο που η εξουσία αυτή ευνοεί τα συμφέροντα συγκεκριμένης ομάδας κοινωνικών δρώντων. Όπως π.χ. η σύμβαση της Ουάσιγκτον(1965)[iii] που αποτελεί κανόνες που διέπουν την παγκόσμια οικονομία προπάντων τις νομικές διαφορές σε επενδύσεις. [Σήμερα μπορούμε να αναφερθούμε στην TTIP στην CETA στην TiSA κλπ]
Ποιος έχει εξουσία στα κυρίαρχα δίκτυα λοιπόν.
|
Η |
τρίτη πως λειτουργεί? Η δικτυωμένη εξουσία. Αν η εξουσία είναι η σχεσιακή ικανότητα ενός δρώντος υποκειμένου να επιβάλει τη θέληση του πάνω σε ένα άλλο, αυτή η θέληση τεκμηριώνεται στη βάση μιας νομικής ικανότητας κυριαρχίας που είναι ήδη ενσωματωμένη στους θεσμούς της κοινωνίας. Δίκτυα, εδώ θα πρέπει να πούμε ότι, είναι κάθε μορφή οργάνωσης σε κάθε τομέα της καθημερινότητας μας. Ποιος ή ποιοι ή τι είναι αυτό που κατέχει την εξουσία μέσα στα δικτυωμένα δίκτυα?
Εδώ θα δυσκολευτούμε να απαντήσουμε το ερώτημα αυτό με σαφήνεια. Γιατί? Για να απαντηθεί αυτό το ερώτημα θα πρέπει να αναλυθούν οι διεργασίες κάθε συγκεκριμένου κυρίαρχου δικτύου.
Παράδειγμα, στον παγκόσμιο καπιταλισμό τον τελευταίο λόγο έχουν οι παγκόσμιες χρηματαγορές, οι διεθνείς οίκοι αξιολόγησης ή το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Αυτοί είναι οι φορείς που ερμηνεύουν τον κόσμο εν γένει.
Πίσω από αυτούς τους οργανισμούς στις περισσότερες περιπτώσεις συναντά κάποιος το Υπουργείο Οικονομικών της Αμερικής ή την Ομοσπονδιακή της Τράπεζα, την Wallstreet και σε κάποιες περιπτώσεις είναι Γερμανικοί, Γαλλικοί Κινέζικοι, Ιαπωνικοί ή Βρετανικοί φορείς. Αυτοί οι φορείς είναι που λειτουργούν τα συγκεκριμένα δίκτυα και ασκούν εξουσία σε αυτά τα δίκτυα.
Η απάντηση στο ερώτημα ποιος έχει την δικτυωμένη εξουσία μπορεί να μη μπορεί να πραγματωθεί αν αποπειραθούμε να απαντήσουμε μονοδιάστατα, δηλαδή να προσπαθήσουμε να προσδιορίσουμε την πηγή της εξουσίας. Μια στρατιωτική εξουσία π.χ. δεν μπορεί να αποτρέψει μια χρηματοοικονομική κρίση για να μη πούμε ότι μπορεί και να είναι αυτή που θα την προκαλέσει. Τουναντίον οι παγκόσμιες χρηματαγορές μπορεί να λειτουργήσουν σαν αυτόματο και να είναι πέρα του ελέγχου οποιουδήποτε μεγάλου ρυθμιστικού οργανισμού λόγω του μεγέθους, του όγκου και της συνθετότητας των ροών του κεφαλαίου που κυκλοφορούν μέσα στα δίκτυα και διότι η εξάρτηση από δίκτυα αξιολόγησης βασίζεται σε απρόβλεπτες διαταραχές, ενοχλήσεις στις πληροφορίες.
Η πολιτική άρση αποφάσεων λέγεται ότι εξαρτάται από τα ΜΜΕ. Όμως τα ΜΜΕ αποτελούν ένα πολυφωνικό πεδίο, μεροληπτικό πολιτικά και οικολογικά αλλά πολλαπλό.
Ας πάμε στην πολιτική των ΜΜΕ. Η διαδικασία πολιτικής των ΜΜΕ είναι εξαιρετικά σύνθετη. Ο καπιταλιστής δεν έχει επιρροή πάνω σε όλο το γίγνεσθαι και σε όλους στο κόσμο. Εξαρτάται ιδιαιτέρως τόσο από τις αυτόνομες αποφάσεις της παγκόσμιας αγοράς όσο και από τις αποφάσεις κυβερνήσεων όσον αφορά κανονιστικές ρυθμίσεις και πολιτικές.
Οι κυβερνήσεις δε συνδέονται μέσω σύνθετων δικτύων παγκόσμιας διακυβέρνησης και ρυθμίζονται από τις πιέσεις επιχειρηματικών ομίλων, ιδεολογικών συμφερόντων όπως οι εκκλησίες και υποχρεούνται να διαπραγματεύονται με τα ΜΜΕ που δίνουν τη δική τους ερμηνεία για τις κυβερνητικές δράσεις
για τους πολίτες και τα μέσα αυτά δέχονται περιοδικά επιθέσεις από κοινωνικά κινήματα και διάφορες μορφές αντίστασης.
Κάθε πηγή εξουσίας είναι ριζωμένη στην κοινωνική δομή και λειτουργεί μέσα στο δικό της το δίκτυο.
Ταυτόχρονα είναι συνδεδεμένη με άλλα πολλαπλά δίκτυα, τα οποία συνδέονται με τις κύριες διαστάσεις της οργανωμένης κοινωνίας και το ζήτημα που τίθεται είναι πως όλα αυτά τα δίκτυα αλληλοεπιδρούν. Φυσικά και δεν είναι πλουραλισμός αυτός γιατί υπάρχει ασυμμετρία και κυριαρχία.
Δεν υπάρχει όμως μια και μόνο οντότητα
δεν υπάρχει μια και μοναδική ελίτ εξουσίας.
Είναι κρίσιμο, να συνδυάσουμε το σκεπτικό μιας σύνθετης δομής εξουσίας με κυρίαρχους παίκτες. Δεν έχουν όλοι την ίδια εξουσία, δεν είναι όλοι οι παίκτες ισοδύναμοι και αυτό αλλάζει διαρκώς, αλλά αυτό δεν είναι πλουραλισμός γιατί υπάρχει
μια κυριαρχία που δρομολογείται όχι από ένα δρώντα η μια σταθερή συμμαχία τέτοιων δρώντων αλλα από μια πολυπλοκότητα συμφερόντων τα οποία συνδέονται μέσα από δίκτυα.
Αυτά τα συμφέροντα λοιπόν σε κάθε δίκτυο κυριαρχούν πάνω στα συστατικά μέρη του δικτύου. Συμβαίνει αυτό, γιατί όλες αυτές οι σχέσεις δεν είναι στρατηγικές πολλαπλώς επιρροών, αλλά είναι σχέσεις εξουσίας επι των έργω. Η λογική τους είναι τελείως διαφορετική από αυτήν που ξέραμε παραδοσιακά αυτήν της εξουσίας του σχηματισμού δικτύων.
|
Η |
εξουσία δημιουργίας δικτύων, σχηματισμού δικτύων. Η τέταρτη και η πιο σημαντική μορφή δημιουργίας εξουσίας. Δηλαδή η δυνατότητα να συγκροτήσουν δίκτυα σύμφωνα με τις αξίες και τα συμφέροντα αυτών των ανθρώπων οι οποίοι προχωρούν σε μια συγκρότηση δικτύου, το οποίο προγραμματίζουν και επαναπρογραμματίζουν με γνώμονα τους σκοπούς που θέλει να εξυπηρετήσει.
Και υπάρχουν συμφέροντα τα οποία ενυπάρχουν στο δίκτυο. Αλλα
ενυπάρχει και η δυνατότητα να διασυνδέσουν και να διασφαλίζουν τη συνεργασία διαφορετικών δικτύων,
φυσικά μέσα από κάποιους κοινούς στόχους, γιατί αλλιώς δεν υφίσταται το δίκτυο σαν οργανικός φορέας. Π.χ την αναπαραγωγή του καπιταλισμού, της πατριαρχικής κυριαρχίας. Το επόμενο βήμα είναι
να συνδυάσουν τους πόρους αυτών των συνεργαζόμενων διαφορετικών δικτύων αποκρούοντας
τον ανταγωνισμό εναλλακτικών δικτύων που προσπαθούν να ξεφύγουν από αυτή την κυριαρχία.
Οι κάτοχοι της εξουσίας στην κοινωνία
Οι κάτοχοι αυτών των δικτύων, δηλαδή αυτοί που συγκροτούν αυτά τα δίκτυα (Α) ονομάζονται προγραμματιστές.
Αυτοί που εδραιώνουν συνδέσεις και διασυνδέσεις των διαφορετικών δικτύων συνδυάζοντας τα κοινά συμφέροντάς τους, η βρίσκοντας τυχών κοινά συμφέροντα (Β) ονομάζονται switcher, δηλαδή ελεγκτές εισόδου και εξόδου.
Αυτοί οι δυο παραπάνω παράγοντες είναι οι κάτοχοι της εξουσίας στην κοινωνία μας. Δεν είναι αφηρημένες υποστάσεις, ωστόσο δεν ταυτίζονται με μια συγκεκριμένη ομάδα ατόμων.
Από τον Castells θεωρείται ότι, οι κάτοχοι της εξουσίας είναι οι ίδιοι δίκτυα δεν είναι αφηρημένα δίκτυα, είναι άνθρωποι που οργανώνονται γύρω από προτάγματα και συμφέροντα. Όμως δεν είναι μεμονωμένοι παίκτες όπως άτομα, ομάδες, τάξεις.
Η άσκηση της εξουσίας στην κοινωνία δίκτυο ουσιαστικά προϋποθέτει ένα σύνθετο σύνολο κοινών δράσεων που υπερβαίνουν τις συμμαχίες για να γίνουν μια νέα μορφή υποκειμένου. Το υποκείμενο δίκτυο.
[i]Η παρακαταθήκη του Νίκου Πουλαντζά στη νέα ιστορική συνθήκη. 14η ετήσια διάλεξη στη μνήμη Νίκου Πουλαντζά.
[ii] Gatekeeping is the process through which information is filtered for dissemination, whether for publication, broadcasting, the Internet, or some other mode of communication. The academic theory of gatekeeping is founded in multiple fields of study, including communication studies, journalism, political science, and sociology.[1] It was originally focused on the mass mdia with its few-to-many dynamic but now gatekeeping theory also addresses face-to-face communication and the many-to-many dynamic inherent in the Internet. The theory was first instituted by social psychologist Kurt Lewin in 1943.[2] Gatekeeping occurs at all levels of the media structure—from a reporter deciding which sources are chosen to include in a story to editors deciding which stories are printed or covered, and includes media outlet owners and even advertisers.
Ελληνικά μετάφραση
Το Gatekeeping είναι η διαδικασία μέσω της οποίας οι πληροφορίες φιλτράρονται όσον αφορά την διάδοσή τους είτε πρόκειται για δημοσίευση, μετάδοση, στο Διαδίκτυο ή για κάποιο άλλο τρόπο επικοινωνίας. Η ακαδημαϊκή θεωρία της φύλαξης πυλών βασίζεται σε πολλούς τομείς σπουδών, συμπεριλαμβανομένων των μελετών επικοινωνίας, της δημοσιογραφίας, της πολιτικής επιστήμης και της κοινωνιολογίας(1). Αρχικά επικεντρώθηκε στα μέσα μαζικής ενημέρωσης με τη "δυναμική του λίγα προς πολλά", αλλά τώρα η θεωρία της πύλης αντιμετωπίζει επίσης την πρόσωπο με πρόσωπο επικοινωνία και τη δυναμική που ενυπάρχει στο Διαδίκτυο. Η θεωρία ιδρύθηκε για πρώτη φορά από τον κοινωνικό ψυχολόγο Kurt Lewin το 1943(2). Το Gatekeeping εμφανίζεται σε όλα τα επίπεδα της δομής των μέσων ενημέρωσης - από έναν δημοσιογράφο που αποφασίζει ποιες πηγές επιλέγονται να συμπεριληφθούν σε μια ιστορία έως τους συντάκτες που αποφασίζουν ποιες ιστορίες τυπώνονται ή καλύπτονται, και περιλαμβάνει τους ιδιοκτήτες των μέσων ενημέρωσης και ακόμη και τους διαφημιστές.
1) Barzilai-Nahon, K (2009). "Gatekeeping: A critical review". Annual Review of Information Science and Technology. 43: 433–478. doi:10.1002/aris.2009.1440430117
2) Lewin, Kurt. "Forces behind food habits and methods of change". Bulletin of the National Research Council. 108: 35–65
iii) Η παρούσα Σύμβαση επικεντρώνεται σε επενδυτικές διαφορές, ορίζεται ως διαφορές που προκύπτουν από μια επένδυση μεταξύ του ξένου επενδυτή και του κράτους υποδοχής. Προβλέπει μια διαδικασία ενώπιον ενός διαιτητικού δικαστηρίου καθώς και έναν μηχανισμό συμβιβασμού.
