Η ΦΕΡΟΥΣΑ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ. Ο Δημόσιος χώρος δεν μπορεί να υπερασπιστεί τα συμφέροντά του. Διάβασμα σε 5'

Η σημαντικότητα της ΦΕΡΟΥΣΑΣ  ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ στη βιώσιμη χρήση των δημόσιων χώρων ή η ανθεκτικότητα της πόλης.

 

Επαναδημοσίευση 05.07.2023

Μία λέξη[1] που στην Ελλάδα  δεν της δίνουμε ουσιαστική σημασία, αλλά την φοράμε μόνο στα συνέδρια και στα workshops   καθώς ενδυματολογικά είναι μοδάτη.

Η ‘εξελικτική’ του δημόσιου αστικού χώρου

Πηγή: Gehl[9] architects, 2009 και   Adrienne Hungerbühler-Mattmüller., Referent: Prof. Dr. Christian Schmid, Koreferent: Tom Steiner Dezember 2013, Neue Instrumente im Umgang mit Nutzungskonflikten im städtischen Raum.

«Την καλή πόλη πρέπει να την σκεφτείς σε αντιφατικές κατηγορίες, αυτή θα αυτοπραγματωθεί μέσα από  την κινητικότητα  των αντιφάσεών της: μεταξύ τάξης και χάους, μεταξύ δημοσιότητας και ιδιωτικότητας ...»[₂] Walter Siebel-Αστικός Κοινωνιολόγος).

«Η αστική πολιτική ... είναι ανθρωπιστική πολιτική, γιατί ο δημόσιος χώρος είναι ουσιαστικά τόπος συνάντησης και παραστάσεων - ανθρώπων από όλα τα κοινωνικά στρώματα, από διαφορετικά milieus, ανεξάρτητα από την προέλευσή τους ή το χρώμα του δέρματος. Ο δημόσιος χώρος είναι κοινωνικός και δημοκρατικός. Είναι απαραίτητος αν θέλετε να δώσετε στις πόλεις (σας) μεγαλύτερη κοινωνική βιωσιμότητα». [Jan Gehl Αρχιτέκτονας][3]

Πριν ξεκινήσουμε,  αναφερόμαστε στο εξής: Ο κάτοικος της Θεσσαλονίκης θα πρέπει να γνωρίζει, ότι όταν αναδιαμορφωνόταν η νέα παραλία, η Αποκεντρωμένη Διοίκηση αρνήθηκε να βάλει όρο για την παραλαβή του έργου μια περιβαλλοντική μελέτη η οποία θα απαιτούσε κανονικά και μια μελέτη φέρουσας ικανότητας- βλέπε τέλος του κειμένου [4]. Οι μηχανικοί και αρχιτέκτονες και οι σχεδιαστές γενικότερα δεν προσπάθησαν να πείσουν για το αντίθετο την διοίκηση γνωρίζοντας πόσο σημαντικό θα ήταν για τη βιωσιμότητα του έργου. Προφανώς!  Αρκέστηκαν σε ένα υπηρεσιακό σημείωμα της Αποκεντρωμένης Διοίκησης που αποδέσμευε το έργο από μία περιβαλλοντική μελέτη. Όλα καλά, προχωράμε. Τα  ευρώ περιμένουν για εκταμίευση.

Ο δημόσιος χώρος – σαν μια αφηρημένη έννοια- δεν μπορεί να μιλήσει,  χρειάζεται, αλλά δεν μπορεί να συμβάλλει στην επιλογή ενός θεσμικού και λειτουργικού προασπιστή του, δεν μπορεί να απευθυνθεί σε Συμβούλιο Επικρατείας για την λύση των προβλημάτων υπερβολικής χρήσεώς του. Μόνο ένας Δημόσιος θεσμός-φορέας με ευθύνες συλλογικού κοινωνικού λειτουργού και δημόσιας βιώσιμης ηθικής, όπως ένας Δήμος θα έπρεπε να ήταν, μπορεί να αναλάβει την προάσπιση των συμφερόντων του. Αλλά ακόμα και η Αποκεντρωμένη Διοίκηση σαν θεματοφύλακας του Ελληνικού Συντάγματος σε επίπεδο αποκέντρωσης δεν το σκέφτεται καν αυτό.

Από την άλλη πλευρά πλησιάζει η περίοδος  που θα αρχίσουν οι μεν “προασπιστές και  θεματοφύλακες της νέας παραλίας”  με το λόμπι τους - σαν υποκατάστατα ή/και συμπληρώματα του δημόσιου θεσμού- να παραπονιούνται για κάποιες εκδηλώσεις πολιτιστικές και εμπορικές που δεν συνάδουν με τη δικιά τους- πολλές φορές μεσοαστική - ‘ηθοπλαστική’ αισθητική, και να εκφράζονται αποδοκιμαστικά απέναντι στους άλλους ‘απολίτιστους συνανθρώπους’- για πολλούς από αυτούς. Πολλοί δε από τους “άθλιους”  προσπαθούν –λαμβάνοντας υπόψη και τις δύσκολες οικονομικές συγκυρίες, δεν έχουν όλοι εργασία,  δεν έχουν όλοι εισοδήματα από ενοίκια που αποκρύπτονται κατά ένα ποσοστό, δεν έχουν όλοι…- να επιβιώνουν επί τέτοιων δημόσιων χώρων, άσχετα αν είναι Έλληνες ή αλλοδαποί με ή χωρίς φορολογικό μηχανισμό.  

Οι άλλοι δε – με τα θεσμικά και ρυθμιστικά εργαλεία στα συρτάρια τους - να μη μπορούν να βάλουν μια κανονικότητα των συνήθως εμπορικών δραστηριοτήτων και  να ελέγξουν την παραβατικότητα επί των δημόσιων χώρων, όσο αφορά τη χρήση τους, όπως και το έχουν δημοσίως παραδεχτεί . Έτσι διαιωνίζουν το πρόβλημα και τις συγκρούσεις μεταξύ των κοινωνικών ομάδων και ατόμων και vice versa για τις χρήσεις θεωρώντας ότι «…δεν κάνουμε κάτι άρα δεν έχουμε πρόβλημα», ή αλλιώς στρουθοκαμηλίζουν.  Και αυτό αφορά τόσο τον ΄πρώτο βαθμό όσο και τον δεύτερο βαθμό “Αυτοδιοίκησης”. Εμείς πάντως μέσδα απο αυτο το κυβερνητικό σημείο έχουμε προτείνει λύση[5]. 

Παρόλο που οι συγκρούσεις όσο αφορά τις χρήσεις  γης είναι σημαντικά επικρατέστερες στις αστικές περιοχές, μέχρι στιγμής έχει γίνει ελάχιστη έρευνα σχετικά με το θέμα. Συνήθως οι αναφορές είναι γύρω  από τις συγκρούσεις  χρήσης που αφορούν τα  φυσικά πάρκα ή χώρους αναψυχής. Ιδιαίτερα σε μια πόλη σαν τη Θεσσαλονίκη που δεν έχει άπειρους διαθέσιμους χώρους πολεοδομικής επέκτασης της είναι σημαντικό χωροσχεδιαστικά να μπορέσει η υπηρεσία του Δήμου να βάλει μια τάξη σε αυτό το θέμα[5]. 

Η αναρχία του αστικού πολιτιστικού και εμπορικού τοπίου στη πόλη και η αρνητική επίδραση στην ποιότητα του κατοικείν απαιτεί η φέρουσα ικανότητα να επεκταθεί σε ολόκληρη τη πόλη. [Εάν θα εκλαμβανόταν σοβαρά η ανθεκτικότητα της πόλης- όπως συνέχεια thn κατονομάζουν με αγγλοσαξωνική έκφραση  σαν "resilient" , το πρώτο που θα έπρεπε να συμβεί ήταν, ότι όφειλε ήδη να υπάρχει απαγορευτικό για συγκεκριμένα οχήματα και συγκεκριμένες υπηρεσίες στο κέντρο της πόλης. Βέβαια θα αναρωτηθούμε με ποια ΜΜΜεταφοράς, με αυτά που είναι με πρότυπο  ακόμα EURONORM 1-3 ?].

Η έννοια του "χώρου" τοποθετείται εδώ σε μια ευρεία έννοια. Με βάση τη θεωρία του χώρου[6]  από τον Henri Lefèbvre „ο χώρος νοείται ως προϊόν  ενός  φυσικά αντιληπτού χώρου, ενός  διανοητικά σχεδιασμένου χώρου καθώς και ενός  ζώντος και πρός βίωση κοινωνικού χώρου.[7]  Αυτές οι τρεις διαστάσεις του χώρου μπορούν να ληφθούν υπόψη τόσο στο επίπεδο του μεμονωμένου χρήστη όσο και στο επίπεδο της κοινωνίας. Ένας ειδικός σχεδιαστής προτείνει σχεδιαστικά  μια ιδέα ή παρουσιάζει ένα σχέδιο για το πώς θέλει να διαμορφώσει το χώρο. Μετά από την υλοποίηση του εννοιολογικού αυτού χώρου,  ο χώρος υπάρχει κατ΄ αρχήν στη φυσική του μορφή. Όταν έχει τελειώσει, θα ιδιοποιηθεί- χωρίς εμπορευματοποίηση του- από τους χρήστες  και θα του δοθεί μια σημαντικότητα, μια σημασία.  

Η ‘εξελικτική’ του αστικού χώρου. Η χρήση των δημόσιων αστικών χώρων αλλάζει. Στις αρχές του εικοστού αιώνα, στο προσκήνιο υπήρχαν μόνο οι  «αναγκαίες δραστηριότητες», οι οποίες εξυπηρετούσαν την καθημερινότητα σε μετακίνηση καθώς και τη μεταφορά και τη μεταφόρτωση αγαθών. Ο περίπατος και η παραμονή έπαιζαν δευτερεύοντα ρόλο. Σήμερα, εκτός από την αυξανόμενη κυκλοφορία από τη δεκαετία του 1950 και μετά, κυριαρχούν οι "προαιρετικές δραστηριότητες", όπως αυτές  με ευκαιρίες ελεύθερου χρόνου, διασκέδασης και αναψυχής στη πόλη. Χρησιμοποιούμε όλο και συνειδητά τους δημόσιους αστικούς χώρους για να παραμείνουμε στο χώρο, να φάμε, να αθληθούμε, να συναντηθούμε, για αναψυχή και πολιτιστική ψυχαγωγία, εμπορικές εκδηλώσεις και πολλά άλλα. Οι δημόσιοι αστικοί χώροι υπόκεινται σε μια συνεχή «αλλαγή στη λειτουργία, χρήση και την απαιτούμενη διαμόρφωσή τους»[8].

Σε αστικούς δημόσιους χώρους, "υπερκαλύπτονται οι διάφορες ταυτόχρονες  ‘ δημόσιες σφαίρες’, τα διαφορετικά θεματικά στρώματα χρήσης, οι προοπτικές και οι έννοιες που δίδονται στο χώρο από την πολιτιστική παραγωγή των κατοίκων της »[10].  Είναι λογικό, ότι αυτές οι αλληλεπικαλύψεις των διαφορετικών χρήσεων δεν είναι δυνατόν να υπάρχουν χωρίς αντιφάσεις και διαφορές. Είναι συνεπώς ήδη μέρος της συνολικής κατανόησης του χώρου. Λόγω των αλληλοεπιδράσεων (Interactions) σε ένα δημόσιο χώρο , μπορεί να θεωρηθεί  ότι "ο δημόσιος χώρος είναι ... ένα έδαφος στο οποίο εκδηλώνονται διαφορετικά συμφέροντα, στα οποία υποκείμενα(subjects)  και ομάδες (groups) διαπραγματεύονται μεταξύ τους.  Η συνεχής συνάντηση και διαπραγμάτευση διαφορετικών συμφερόντων και αξιών - ακόμη και αντιφατικών – κατανοήσεων νοήματος  είναι αυτό που ορίζει την αστικότητα»[11],[12]

Η άλλη πλευρά του νομίσματος δείχνει και  τα είδη των συγκρούσεων χρήσης είναι εξίσου ποικίλα  όπως και  απαιτήσεις στη χρήση για τον αστικό χώρο. Καθαρά από ορθολογική πλευρά, μπορούν  να εμφανιστούν οι ακόλουθες προβληματικές ζώνες σε αστικές περιοχές[13]:

·         Εκπομπές: θόρυβος, δονήσεις, φως και οσμές.

·         Υποδομές και συντήρηση: σκουπίδια, έλλειψη συντήρησης και βανδαλισμός.

·         Εμπόδιο χρήση εξ αιτίας της των αλληλοεπικαλύψεων της χρήσης: Τροχοπέδη στη συμπεριφορά του επισκέπτη, εκδίωξη και υπερβολική χρήση.

·         Παρενόχληση: Απομείωση και υποβάθμιση του συναισθήματος για το χώρο,  δυσαρέσκεια-δυσφορία και ανησυχία λόγω βίας,   μειωμένη αίσθηση ασφάλειας λόγω ύπαρξης  άλλων   προσώπων ή κοινωνικά περιθωριοποιημένων ομάδων.

Αυτό εγείρει το σημαντικό ερώτημα: Πώς οφείλει  η διοίκηση να αντιμετωπίσει συγκεκριμένα τις συγκρούσεις χρήσης που περιγράφονται παραπάνω στις δημόσιες αστικές περιοχές. Σχετικά με το θέμα,  η θεωρία μας παρέχει θέσεις και αναλύσεις σχετικά με τη βασική στάση και τις σχέσεις που πρέπει να τηρούνται, καθώς και με το περιεχόμενο, τις οργανωτικές και τις  προσανατολισμένες προς τη διαδικασία προσεγγίσεις.

Προκειμένου να καλύψει όσο το δυνατόν περισσότερες απαιτήσεις, η διοίκηση πρέπει να εξετάσει εκτενώς τον δημόσιο αστικό χώρο. Πρώτα απ 'όλα, πρέπει να δημιουργηθούν κάποιοι συσχετισμοί όπως[14]:  ο χωροταξικός, ο λειτουργικός, ο οργανωτικός, ο χρονικός και ιδίως αυτός μεταξύ των φορέων και παραγόντων.

1.      Χωρικός: οι δημόσιοι αστικοί χώροι πρέπει να διαφοροποιούνται, να είναι χαρακτηριστικοί  για κάθε τοποθεσία να έχουν ο κάθε ένας την δική του λογική και να θεωρούνται εντούτοις ως μέρος του συνολικού συστήματος.

2.      Λειτουργικός: οι διαφορετικές λειτουργίες των δημόσιων αστικών χώρων όπως κυκλοφορία-μεταφορές, ελεύθερος χρόνος, αναψυχή/ανάπαυση, πολιτισμός, καταναλωτισμός etc. υπερκαλύπτονται και  συνεπώς πρέπει να εξεταστούν και να λαμβάνονται υπόψη από κοινού.

3.      Οργανωτικός: οι ευθύνες για τους δημόσιους αστικούς χώρους πρέπει να είναι καλά συντονισμένες και, ει δυνατόν, συγκεντρωτικά συνδεδεμένες, οι διαδικασίες  να είναι συντονισμένες  και να υπάρχει σαφές άτομο αναφοράς.

4.      Από την άποψη του χρόνου: για να αντιμετωπιστεί το σύνθετο σύστημα των δημόσιων αστικών χώρων, απαιτούνται μακροπρόθεσμοι στόχοι και γενικές επικαλυπτικές και ολοκληρωμένες στρατηγικές, καθώς και συντονισμένα, γρήγορα επιτεύξιμα και απτά μέτρα.

5.      Μεταξύ των φορέων: Δεδομένων των διαφορετικών αναγκών και διαδικασιών διαπραγμάτευσης, πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στην αλληλεπίδραση και τη συνεργασία των διαφόρων φορέων και πολιτικών.

Πως προσεγγίζουμε το δημόσιο χώρο διαπραγματευόμενοι τις συγκρούσεις χρήσης μέσα σε αυτόν. Το βασικό ερώτημα για το πώς μπορεί να γίνει η διαπραγμάτευση και η διαβούλευση για την ανθεκτικότητα ενός χώρου και των χρηστών του,  θα μπορούσε να  υιοθετηθεί  από το λεγόμενο μοντέλο κοινωνικής βιωσιμότητας. Αυτό είναι ένα εργαλείο που χρησιμοποιείται κυρίως σε φυσικά πάρκα στις Η.Π.Α. Το συγκεκριμένο εργαλείο μπορεί επίσης να παρέχει πολύτιμες πληροφορίες σχετικά με τον τρόπο αντιμετώπισης συγκρούσεων και στον αστικό χώρο. Στο επίκεντρο αυτής της θεώρησης βρίσκεται,  αφενός, ο επιστημονικός προσδιορισμός των αναγκών των διαφόρων ομάδων χρηστών και, αφετέρου, μια εντατική συνεργασία με τις διάφορες ομάδες συμφερόντων. Ο στόχος της διαδικασίας είναι να προσδιοριστεί ο αριθμός των χρηστών που κρίνονται κατάλληλοι για μια συγκεκριμένη περιοχή, ή με άλλα λόγια,  ένας κοινός προσδιορισμός ενός αποδεκτού επιπέδου διαταραχής  του ισοζυγίου ας το πούμε διαφορετικά [15].

Η φέρουσα ικανότητα ενός χώρου είναι επομένως ένας συνδυασμός οικολογικών, τεχνικών, οικονομικών και κοινωνικών ορίων ικανότητας, σε συνδυασμό με τη χρονική-περιοδική κατανομή του βάρους αυτών, δηλαδή την εντατικότητα  της επιβάρυνσης.

Η κοινωνική φέρουσα ικανότητα εμφανίζεται, όταν μπορείς να πεις,  ότι έχεις φτάσει το ψυχολογικό όριο επιβάρυνσης  ενός χώρου. Έχει ο χώρος ψυχολογικό όρια? Και φυσικά μπορεί να καθοριστεί ένα τέτοιο όριο, όταν  ξεπερνιέται σε περιοχές αναψυχής και ξεκούρασης, όταν η ποιότητα της αναψυχής δεν είναι πλέον αποδεκτή από ένα συγκεκριμένο τμήμα χρηστών  και για το λόγο αυτό και  η συμπεριφορά μπορεί και γίνεται και παραβατική.

Συνεπάγεται ότι το αποδεκτό επίπεδο στην εντατικότητα χρήσης  ή στη μέγιστη επιβάρυνσης χωρητικότητας των δημόσιων χώρων εξαρτάται αφενός από το είδος/χαρακτήρα  χρήσης του χώρου αλλά αφετέρου από τις προσδοκίες του μεμονωμένου χρήστη του χώρου [16].

Είδη των συγκρούσεων και πως φαίνεται στο μέλλον η εξέλιξη αυτή. Αύξηση χρήσης στο δημόσιο αστικό χώρο λόγω της ας την πούμε «24ωρης Κοινωνίας». Το να διαπιστώνεις συγκρούσεις μεταξύ των χρηστών στον τρόπο χρήση τους δημόσιου χώρου και να παρατηρείς και μία μείωση των συγκρούσεων είναι δείγμα μιας υγιούς κοινωνικής εξέλιξης. Το να αυξάνονται οι συγκρούσεις χρήσης ή να παραμένουν οι συγκρούσεις σε υψηλό επίπεδο με παθητικό θεατή τη διοίκηση της πόλης είναι άξιο διερεύνησης.

Συμπληρωματικά εδώ θα πρέπει να αναφέρουμε, ότι  και τα ΜΜΕ  επιδρούν μέσω του ιδιότροπου τρόπου της δημοσιότητας των αρνητικών συνοδευτικών φαινομένων στη χρήση του δημόσιου χώρου.  Στο τρόπο με τον οποίο επηρεάζεται και πως  το αντιλαμβάνεται ο πολίτης  όσο αφορά τις συγκρούσεις αυτές.

• Σύγκρουση μεταξύ κατοίκων και χρηστών δημόσιου χώρου.
• Αλλαγή χρήσης και εμπορευματοποίηση.
• Υπερβολική χρήση των πράσινων και ανοιχτών χώρων.

Θα μπορούσε να ήταν σοφό, εάν ο Δήμος επέλεγε από διάφορα εργαλεία ή ακόμα και συνδυαστικά κάποια εργαλεία από τα παρακάτω που αναφέρονται για να έχει ένα πλαίσιο εικόνας της χρόνο- και τοπιογραφίας των εκδηλώσεων/γεγονότων στη πόλη ολόκληρο το έτος.

 

Εξειδικευμένα εργαλεία: Ομάδα Εργασίας Συντονισμού για το Δημόσιο Χώρο. Τι θα μπορούσε να ήταν ένα τέτοιοι εργαλείο της πόλης. Εκεί μέσα εκπροσωπούνται η αστική και πολεοδομική ανάπτυξη, η διεύθυνση τεχνικών έργων, το αστυνομικό τμήμα, το τμήμα ανθεκτικότητας και βιώσιμης ανάπτυξης  της πόλης, το αθλητικό τμήμα, το ειδικό  τμήμα για παιδιά, έφηβων, οικογένεια , το τμήμα πολιτισμού[17] .

Στρατηγικές, Όραμα και Προσεγγιστικές έννοιες. Υπάρχουν στρατηγικές έννοιες και οράματα καταγεγραμμένα για το δημόσιο χώρο? Σίγουρα θα πρέπει να υπάρχουν έγγραφα  στρατηγικής πολιτικής σχετικά με το θέμα του δημόσιου χώρου  γενικά, τις εκδηλώσεις, τη νυχτερινή ζωή, την ασφάλεια και τη χωρική κατανομή της χρήσης, και ιδιαίτερα σε κάποιες συγκεκριμένες περιοχές του κέντρου με υπερβολική χρήση.

Τι είναι ο Δημόσιοι χώρος. Πώς έχει κατοχυρωθεί η έννοια του δημόσιου χώρου στο νομοθετικό πλαίσιο της πόλης Θεσσαλονίκης, πάνω σε ποιες αρχές, σε ποια αξιώματα.

Τι εμπεριέχει ο όρος «εκδηλώσεις και κοινωνικά γεγονότα». Ένα πρώτο στρατηγικό εργαλείο για τον καθορισμό θεματικής αναφοράς  είναι η εξισορρόπηση  μεταξύ των θετικών επιδράσεων  από τις χρήσεις για εκδηλώσεις για την πόλη και το ευρύ κοινό αφενός, αλλά και της επιβάρυνσης των ατόμων που πλήττονται από αυτά από την άλλη.

Καταγραφή στη πόλη: Ποιές συγκρούσεις  στη χρήση του χώρου είναι γενικότερα ένα πρόβλημα

Ένα σημαντικό εργαλείο πολεοδομικά αποκεντρωμένης διαχείρισης του προβλήματος είναι η στρατηγική συμβατότητα των εκδηλώσεων και χρήσεων ανά συνοικία. Μέσω κάποιων περιορισμών θα πρέπει να διασφαλίζεται  η συμβατότητα μεταξύ γεγονότων/εκδηλώσεων  και του κατοικείν. Έτσι, ο αριθμός των εκδηλώσεων μπορεί να περιοριστεί  ανάλογα τη χρήση της συνοικίας σε 3-4  ανά τόπο και έτος, σε καθαρά κατοικημένες περιοχές έως και δύο. Να καθοριστεί  αριθμός των επαναλαμβανόμενων γεγονότων επιτρέποντας κατ' ανώτατο όριο  κάποια, όπως και ο αριθμός των νέων εισερχόμενων γεγονότων/εκδηλώσεων. Επιπλέον, να υπάρχουν και Σαββατοκύριακα χωρίς εκδηλώσεις.  Προκειμένου να διασφαλιστεί η υψηλή ποιότητα των εκδηλώσεων και να μειωθούν τα παράπονα και οι καταγγελίες των κατοίκων, θα πρέπει να εισαχθούν κριτήρια αξιολόγησης της ποιότητας και να καταβληθούν προσπάθειες για τη χωρική μετακίνηση των εκδηλώσεων σε άλλες γειτονιές, ιδίως σε αστικές περιοχές που βρίσκονται υπό ανάπτυξη ή υπό διαμόρφωση. Βλέπε δυτικές συνοικίες και συνοικίες προς Λιμάνι και παλαιό σιδηροδρομικό σταθμό.

 

Νυχτερινή  ζωή

Το θέμα της νυχτερινής ζωής είναι επίσης το θέμα του τρόπου προώθησης της ελκυστικής νυχτερινής ζωής και, αφετέρου, ο καθορισμός ορίων για την προστασία των ατόμων που πλήττονται από τον θόρυβο, τον βανδαλισμό και την υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ.

 

Χωρική κατανομή και χρήση. Η χωρική κατανομή της χρήσης δημοσίων χώρων μας παραπέμπτει αμέσως στις εξής ερωτήσεις,

• πού πρέπει να γίνει η χρήση,
• ποιες θέσεις μπορούν να χρησιμοποιηθούν
• σε τι βαθμός έντασης,
• που μπορεί να δημιουργηθεί ισορροπία και  τέλος
• ποιες συνδέσεις και εξαρτήσεις υπάρχουν μεταξύ των διαφόρων τόπων.

Οργανωτικές προκλήσεις. Στο πλαίσιο μίας νέας δημοτικής νομικής βάσης για τη χρήση του δημόσιου χώρου, ο Δήμος Θεσσαλονίκης οφείλει  να αποσαφηνίσει τις διεπαφές (σημεία διασταύρωσης και σύνθεσης) του ζητήματος μεταξύ των υπηρεσιών του, να απλοποιήσει τη διαδικασία έγκρισης και, ενδεχομένως, να αναδιοργανώσει.

Μια σαφής οργάνωση και ένα κεντρικό σημείο επαφής και πληροφορίας για τα ζητούμενες ανάγκες σχετικά με τη χρήση δημόσιων χώρων  σίγουρα θα αποδειχθεί σε θετικό.  Τέτοια είναι και η εμπειρία στο εξωτερικό όπως Αμβούργο, Λουκέρνη, Κοπενχάγη, Βιένη[18]. Η συνεργασία και ο συντονισμός μεταξύ των διαφόρων ειδικευμένων τμημάτων είναι εξαιρετικά σημαντική για την καλή διαχείριση της εκμετάλλευσης. Διαφορετικά, υπάρχει ο κίνδυνος να ληφθεί υπόψη μόνο ο τομέας ευθύνης ενός ατόμου ενός τομέα μιας υπηρεσίας. Φυσικά εδώ πρέπει να αναγνωριστεί ότι, ο τρόπος με τον οποίο πραγματοποιείται αυτός ο συντονισμός και η δικτύωση εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη διοικητική κουλτούρα κάθε πόλης και εδώ υπάρχουν αμφιβολίες όσο αφορά την πολιτική αγωγή των υπηρεσιακών παραγόντων και υπαλλήλων στους Ελληνικούς  Δήμους.

Το κύριο ζήτημα για το συντονισμό των χρήσεων σε δημόσιους χώρους είναι το εξής: ποια χρήση (τι) πρέπει και  μπορεί να πραγματοποιηθεί σε ποιους χώρους (πού) υπό ποιες συνθήκες (πώς). Δυο στάδια προτείνονται [19]:

• «μια υπέρτερη στρατηγική επιπέδου ή ένας προσεγγιστικός σχεδιασμός χρήσεων
• και πάνω σε αυτό ένας συντονισμένος προσδιορισμός των πιθανών χρήσεων ανά τοποθεσία…

 … στρατηγική χρήσεων

Τι κριτήρια θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν, προκειμένου να ληφθούν υπόψη οι πολυάριθμες απαιτήσεις απέναντι στο δημόσιο αστικό χώρο όσο το δυνατόν πληρέστερα,  και για αξιολογηθούν σε όλη την έκταση οι πιθανές χρήσεις. :

•      Σημασία/Εικόνα/Ελκυστικότητα  ενός τόπου: Περιφερειακή, πανελλαδική, διεθνής.

•      Χρήση προσανατολισμένη σε οικονομικά έσοδα ή μη για την πόλη.

•      Περιορισμός της δημόσιας προσβασιμότητας ενός  χώρου μέσω της χρήσης.

•      Οικονομικές πτυχές, όπως η προστιθέμενη αξία, που δημιουργείται από τη χρήση του συγκεκριμένου χώρου.

•      Τοπικός, εθνικός ή αλλοδαπός διοργανωτής

•      Τύπος των ομάδων target group των γεγονότων/εκδηλώσεων.

•      Τοπική και χρονική διαθεσιμότητα ενός χώρου.»

Από την άλλη πλευρά η επιτυχής αντιμετώπιση των συγκρούσεων στις χρήσεις και εκμεταλλεύσεις  σε δημόσιους χώρους απαιτεί και θεσμικές παρεμβάσεις όπως:

•      μια νομική βάση που να επιτρέπει τον έλεγχο,

•      μια τέτοια οργάνωση διοίκησης που να διευκολύνει το συντονισμό,

•      μια υπέρτερη στρατηγική χρήσης ή μια έννοια χρήσης του δημόσιου χώρου που να καθορίζει κατευθυντήριες γραμμές για ολόκληρη την πόλη,

•      συγκεκριμένες διατυπώσεις ανά τοποθεσία που καθορίζουν το πεδίο χρήσης των δημόσιων χώρων της,

•      συνεργασία με όλους τους σχετικούς παράγοντες εντός και εκτός της διοίκησης,

•      και φυσικά όλα τα παραπάνω – κάτι που το αφήνουμε προς το παρόν τελευταίο για τη Θεσσαλονίκη-  με την βοήθεια οικονομικών πόρων και την δέσμευση της πολιτικής βούλησης.

Συστάσεις σχετικά με τη νομική βάση και την οργάνωση. Ως βασική απαίτηση, η διοίκηση χρειάζεται μια νομική βάση που θα επιτρέπει γενικότερα τον ρυθμιστικό έλεγχο της χρήσης δημόσιων χώρων. Μόνο ένας νέος νόμος για τη χρήση του δημόσιου χώρου  θα μπορεί να παρέχει την απαραίτητη νομική βάση για τα άλλα μέσα ρύθμισης κανονικότητας της χρήσης  ου δημόσιου χώρου. Στο μέτρο του δυνατού, ένα τμήμα θα πρέπει να είναι ο κύριος οργανισμός που θα συντονίζει τη διαδικασία έγκρισης και θα είναι διαθέσιμος προς τα έξω ως ένα ενιαίο σημείο επαφής για ερωτήσεις σχετικά με τη χρήση δημόσιων χώρων.

Τέλος, τόσο το θεωρητικό επιστημονικό πλαίσιο όσο και οι εμπειρίες των πόλεων έχουν δείξει, ότι η ειλικρινής επικοινωνία και η συμμετοχή στην αντιμετώπιση των συγκρούσεων στις χρήσεις των δημόσιων χώρων  έχουν ιδιαίτερη σημασία. Πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι ακόλουθοι παράγοντες εάν θέλουν τοπική κοινωνία και αυτοδιοίκηση να έχουν αποτέλεσμα στην μεταξύ τους συμμετοχική διαβούλευση. Χωρίς αυτούς τους παράγοντες η νοσηρή κατάσταση στους δημόσιους χώρους ενός αστικού περιβάλλοντος θα επαναλαμβάνεται[20]:

•      Υποχρεωτική ύπαρξη  μιας  λογικής και κουλτούρας για συνεργασία και αλληλοκατανόηση. Αυτά τα δύο θα βρίσκονται  συνεχώς στο προσκήνιο, συνοδευόμενα φυσικά από την πολιτική Δημοτική και αυτήν της Αποκέντρωσης β’  βαθμού δέσμευση.

•      Καθορίζονται οι στόχοι, οι συνθήκες πλαισίου, οι άξονες κίνησης και ο χρόνος που απαιτείται για τη συμμετοχή και την σαφώς την έγκαιρη επικοινωνία.

•      Η συμμετοχή λαμβάνει χώρα την κατάλληλη στιγμή για με τις σωστές ερωτήσεις. Το επίκεντρο είναι η συλλογή των αναγκών/επιθυμιών των πολιτών. Αυτό γίνεται όσο το δυνατόν νωρίτερα μέσα από την διαδικασία.

•      Οι διάφοροι χρήστες μπορούν είτε να συμμετέχουν άμεσα είτε να επιλέγουν τους αντίστοιχους αντιπροσώπους τους σε προηγούμενες ενημερωτικές εκδηλώσεις- όχι στην ίδια τρέχουσα συνάντηση.  Για συγκεκριμένες ομάδες χρηστών, π.χ. παιδιά και έφηβοι, θα πρέπει να διοργανωθούν διαφορετικές παράλληλες εκδηλώσεις.

•      Η διοίκηση είναι διαφανής και στις διαδικασίες της γίνονται αντιληπτές/κατανοητές  από τους πολίτες. Υπάρχει σαφής οργάνωση. Τα βήματα σχεδιασμού καθίστανται διαφανή και από την αρχή της διαδικασίας. Συμφωνούνται οι βασικές αρχές λειτουργίας της διαδικασίας.

•      Μια ουδέτερη, managerial διαχείριση της διαδικασίας θα πρέπει να υπάρχει για την υπεύθυνη παρουσίαση και συντονισμό.

Τμήματα της απάντησης του Δήμου Θεσσαλονίκης και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης σήμερα- τότε Νομαρχία- σχετικά με ερώτηση αν υπάρχει ΜΠΕ και μελέτη φέρουσας ικανότητας στο έργο αναδιαμόρφωση της νέας παραλίας!

---

[1] Παρακάτω  θα αναφερθούμε σε ερευνητές  που ασχολήθηκαν με το θέμα των συγκρούσεων στους δημόσιους χώρους. Στη χώρα μας περισσότερο σε θέματα τουρισμού και οικολογίας αναφέρεται ο όρος της φέρουσας ικανότητας.
[2] Ο Alan Westin, ένας από τους πρωτεργάτες του πεδίου, είχε δηλώσει ότι «κανένας ορισμός της ιδιωτικότητας δεν είναι εφικτός, γιατί τα θέματα ιδιωτικότητας είναι εκ θεμελίων ζήτημα αξιών, συμφερόντων και εξουσίας». Γίνεται κατανοητό, επομένως, ότι οι ορισμοί της ιδιωτικότητας διαφέρουν ανάλογα με το κοινωνικο-πολιτικό πλαίσιο και το περιβάλλον στο οποίο ορίζονται. https://antiauthor.wordpress.com/2011/08/06/%CF%84%CE%AF-%CE%B5%CE%AF%CE%BD%CE%B1%CE%B9-%CE%B7-%CE%B9%CE%B4%CE%B9%CF%89%CF%84%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%84%CE%B7%CF%84%CE%B1/. Τελευταία πρόσβαση 25.2.2018
[3] Jan Gehl. http://www.belocal.de/kopenhagen/reportagen/copenhagenize-mehr-kopenhagen-fuer-dieelt/310827#sthash.jg5D9l9B.dpuf     Τελευταια πρόσβαση 25.2.2018
[4] Βλέπε φωτογραφία φωτοτυπίας. Συνεργάτης μας το έλαβε από την αντίστοιχη διεύθυνση μετά από γραπτό του αίτημα στην αντίστοιχη διεύθυνση τεχνικών έργων και μελετών του Δήμου. Η επισημότητα του εγγράφου είναι χαρακτηριστική του τρόπου με τον οποίο αντιμετωπίζουν τις καθημερινές τους υποχρεώσεις απέναντι στους δημότες οι υπηρεσίες.
[5] Βλέπε χωρικής επικάλυψη διαφόρων χρήσεων σε συγκεκριμένους χώρους που αναπόφευκτα παράγουν συγκρούσεις. Για ένα μέρος του θέματος είχαμε γράψει ήδη στις 19.10.2017: Κανονικοποιήστε  αειφορικά τις  μικροεπιχειρηματικές/οικογενειακές δράσεις στους δημόσιους χώρους
[6] La production de l’espace“ 1974 αλλά και Lefèbvre, H. (2000): La production de l’espace, 4e édition, Anthropos, Paris σ. 50, 328 ),
[7] Schmid, Ch.,  Stadt, Raum und Gesellschaft . Henri Lefebvre und die Theorie der Produktion des Raumes , Franz Steiner Verlag Stuttgart 2005 , σ. 207
[8] Selle, K., Stadträume im Wandel. In: Havemann A., Selle K. (Hrsg.): Plätze, Parks & Co. – Stadträume im Wandel, Verlag Dorothea Rohn, Detmold 2010, S. 16-87εδω σελίδα 70.
[9] http://gehlpeople.com/blog/embracing-the-paradox-of-planning-for-informality-2/. Πρόσβαση 24/02/2018
[10] Reiners Reiners, D., Malli, G., Reckinger, G.,  Bürgerschreck Punk – Lebenswelten einer unerwünschten Randgruppe, Löcker, Wien, 2006, σελ. 26
[11] Wildner, K.,  Zòcalo – Die Mitte der Stadt Mexiko – Ethnographie eines Platzes, Dietrich Reimer Verlag, Berlin, 2003, σελ 179.
[12] Βλέπε επίσης. Anne Huffschmid, Kathrin Wildner (Hg.) Stadtforschung aus Lateinamerika Neue urbane Szenarien: Öffentlichkeit – Territorialität – Imaginarios Juni 2013, 464 Seiten, ISBN 978-3-8376-2313-0. Εδώ σελίδα 6: «Hier, vor allem auf Straßen und öffentlichen Plätzen, artikuliert  sich der Anspruch des Einzelnen auf Differenz und Indifferenz (Delgado 2007 als Grundprinzipien von Urbanität, hier bilden sich zugleich temporäre und wechselnde Gemeinschaften, kurz: Hier konstituiert sich, in immer neuer und stets konflikthafter Gestalt, Gesellschaft.»
[13] Εκτός από αυτές που δεν τις συν συνειδητοποιούμε καθημερινά όπως η εκπομπή καυσαερίων, λυμάτων κλπ.
[14] Selle, K. (2010): Stadträume im Wandel. In: Havemann A., Selle K. (Hrsg.): Plätze, Parks & Co.–Stadträume im Wandel, Verlag Dorothea Rohn, Detmold, S. 16-87.
[15] Mann, C. (2006): Konfliktanalysen als Grundlage für die Entwicklung von umweltgerechten Managementstrategien in Erholungsgebieten – Eine Untersuchung zur sozialen Tragfähigkeit am Beispiel des Naturparks Schwarzwald Mitte/Nord, 2006, σ. 56-61 Forschungsbericht FZKA-BWPLUS, Albert-Ludwigs-Universität Freiburg im Breisgau, http://www.fachdokumente.lubw.baden-wuerttemberg.de/servlet/is/40199/?COMMAND=DisplayBericht&FIS=203&OBJECT=40199&MODE=METADATA (τελευταία πρόσβαση 31.Ιανουαρίου 2018)
[16] Wagenfeld, H.,  Stadtgrünplätze – Wiedergewonnener Freiraum: Planung, Anlage, Nutzung, Bauverlag, Wiesbaden, Berlin, 1985, σ. 44.
[17] Βλέπε παρακάτω  «οργανωτικές προκλήσεις».
[18] Herbert Bork, Stefan Klingler, Sibylla Zech (stadtland) KOMMERZIELLE UND NICHT-KOMMERZIELLE NUTZUNG IM ÖFFENTLICHEN RAUMMag.a Maria Vassilakou Vizebürgermeisterin und amtsführende Stadträtin für Stadtentwicklung, Verkehr, Klimaschutz, Energieplanung und BürgerInnenbeteiligung
[19] Adrienne Hungerbühler-Mattmüller., Referent: Prof. Dr. Christian Schmid, Koreferent: Tom Steiner Dezember 2013, Neue Instrumente im Umgang mit Nutzungskonflikten im städtischen Raum , p. 64f
[20] Adrienne Hungerbühler-Mattmüller., Referent: Prof. Dr. Christian Schmid, Koreferent: Tom Steiner Dezember 2013, Neue Instrumente im Umgang mit Nutzungskonflikten im städtischen Raum , p. 66 f.