Η δυστοπία του λεγόμενου πράσινου καπιταλισμού ή τα πράσινα ψέματα.
Φαινόταν ότι οι πύλες της κόλασης θα άνοιγαν στον Κόλπο του Μεξικού και κάθε στιγμή ένας φλεγόμενος δαίμονας θα ανέβαινε από τα βάθη του ωκεανού. Τουλάχιστον ο ανατιναγμένος αγωγός φυσικού αερίου που έμοιαζε με μια φωτιά να σιγοβράζει ήταν πλησιέστερο σε ένα sience fiction film παρά ένα πραγματικό ατύχημα. Αυτό είναι μόνο ένα από τα πολλά περιστατικά. Υπήρξαν παρόμοιες εικόνες το 2010, όταν η πλατφόρμα πετρελαίου "Deep Water Horizon" πήρε φωτιά επίσης στον Κόλπο του Μεξικού. Στο Ναβοντάρι της Ρουμανίας, στον Εύξεινο Πόντο, σημειώθηκε επίσης έκρηξη πρόσφατα στο μεγαλύτερο διυλιστήριο πετρελαίου της χώρας. Και εδώ, οι φωτογραφίες των λουόμενων που περπατούσαν στην παραλία και το γκρίζο σύννεφο καπνού στο παρασκήνιο διαδόθηκαν σε όλο τον κόσμο.
Τα παραπάνω είναι μια απόλυτα φυσιολογική τρέλα σε έναν κόσμο όπου κυριαρχεί ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής. Αναζητώντας κέρδη, οι εταιρείες σκάβουν βαθιά στη γη, γυρεύοντας σπάνια μέταλλα, καταναλώνουν τεράστιες ποσότητες νερού, αποψιλώνουν δάση και μολύνουν το έδαφος. Οι χώρες και οι εταιρείες ενεργούν επιθετικά με διαφορετικούς τρόπους και διαφορετική ένταση, αλλά βασικά λειτουργούν σύμφωνα με την ίδια αρχή:
Πρέπει να είναι χρήσιμο αυτό που κάνουν. Και όσο αξίζει να τρυπήσουν για αέριο ή πετρέλαιο στη θάλασσα, η γεώτρηση θα συνεχιστεί και τα ατυχήματα θα συνεχίσουν να συμβαίνουν.
Εδώ και μερικά χρόνια - και επιταχύνεται από το παγκόσμιο κίνημα για τη διάσωση του κλίματος - όλο και περισσότεροι άνθρωποι έχουν συνειδητοποιήσει, ότι αυτός ο τύπος καπιταλισμού, ο οποίος βασίζεται στα ορυκτά καύσιμα, δεν μπορεί να επιβιώσει για πάντα. Οι πόροι είναι περιορισμένοι και πεπερασμένοι.
Οι εταιρείες περιλαμβάνουν όρους όπως τη βιωσιμότητα ή την κλιματική ουδετερότητα στα χαρτοφυλάκια τους. Ακόμη και τα παραδοσιακά δεξιά και νεοφιλελεύθερα κόμματα σε πολλές χώρες το βάζουν στο εκλογικό τους μανιφέστο.
Από τη μία πλευρά για διαφήμιση, διότι αξίζει τον κόπο να εμφανίζονται στους πελάτες ή τους ψηφοφόρους υπεύθυνοι και με προνοητικότητα. Από την άλλη πλευρά, από την πραγματική αντίληψη ότι μεγάλα μέρη της βιομηχανικής παραγωγής, είτε πρόκειται για αυτοκίνητα είτε για άχυρα, πρέπει να αλλάξουν ριζικά για να συνεχίσει να αποδίδει. Ο ορυκτός καπιταλισμός τελειώνει - και όλοι το γνωρίζουν.
Είναι το λογικό μέρος ενός κατά τα άλλα παράλογου και αναρχικού συστήματος. Προκειμένου να συνεχίσουν να αποκομίζουν κέρδη, οι εταιρείες δεν μπορούν να αποφύγουν τουλάχιστον το πράσινο, εάν δεν μετατρέψουν πραγματικά την παραγωγή τους. Διότι μόλις αρχίσει η μάχη για πεπερασμένους πόρους, κανείς δεν θέλει να μείνει πίσω.
Ο αποκλεισμός του καναλιού του Σουέζ από ένα δεξαμενόπλοιο έδειξε την ευπάθεια αυτού του παγκόσμιου συστήματος μεταφοράς και παράδοσης με υπέροχο τρόπο: Εάν υπάρξει ένα σημαντικό εμπόδιο στην εφοδιαστική αλυσίδα, στο τέλος δεν θα υπάρχουν πλέον προϊόντα στο διπλανό σούπερ μάρκετ. Για τη δική τους δυνατότητα επιβίωσης, οι εταιρείες χρειάζονται επομένως περιφερειακές ή βιώσιμες έννοιες που υπερβαίνουν την παγκόσμια δικτυωμένη παραγωγή just-in-time.
Ωστόσο, ούτε οι μεμονωμένες εταιρείες ούτε οι μεμονωμένοι καταναλωτές έχουν την ευκαιρία να αλλάξουν οτιδήποτε σε αυτό το σύστημα μόνο μέσω των δικών τους αποφάσεων. Εφόσον συνεχίζουν και υπάρχουν αγοραστές αργού πετρελαίου ή χοιρινού σνίτσελ, θα υπάρχει μια αγορά που να καλύπτει αυτές τις ανάγκες. Μόνο εάν ληφθεί συλλογική απόφαση να παραιτηθούμε σε μεγάλο βαθμό από υπερβολικές επιθυμίες, το πετρέλαιο να παραμείνει στο έδαφος ή η βιομηχανική γεωργία να καταργηθεί. Ωστόσο, αυτό δεν είναι ρεαλιστικό σε έναν κόσμο που δεν βασίζεται σε συλλογικές και ορθολογικές αποφάσεις, αλλά στα συμφέροντα μερικών.
Δεν αρκεί η ρύθμιση των τιμών
Αυτό που ξεχνούν εκείνοι που φλερτάρουν για την ιερή γη του πράσινου καπιταλισμού:
Η καταστροφή του κλίματος δεν μπορεί να σταματήσει μόνο με την τιμολόγηση του CO₂, ακόμη και αν οι συζητήσεις για την κλιματική πολιτική επικεντρώνονται σε αυτό.
Το ίδιο ισχύει και για τη συζήτηση για τις τιμές της βενζίνης. Πολλοί είναι πεπεισμένοι ότι μπορούν να αντιδράσουν στη ζήτηση ρυθμίζοντας τις τιμές.
Είναι προς το συμφέρον των δικαιούχων αυτής της οικονομίας να κάνουμε όλους τους άλλους να πιστεύουν ότι μόνο οι μηχανισμοί της αγοράς μπορούν να λύσουν το πρόβλημα.
Αλλά ακόμη και στο πιο θετικό σενάριο, στο οποίο τα προσαρμόσιμα καπιταλιστικά καθεστώτα καταφέρνουν να σταματήσουν να διοχετεύουν εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου στον αέρα έως το 2030 ή να επιτύχουν τον στόχο 1,5 μοιρών (που είναι ήδη μη ρεαλιστικός σήμερα, αλλά ας το υποθέσουμε), εάν η καταστροφή δεν είχε σταματήσει. Επειδή η καταστροφή των βιοτικών πόρων μας έχει πολύ περισσότερες αιτίες από ότι μόνο το διοξείδιο του άνθρακα στην ατμόσφαιρα. Είναι τα σκουπίδια στις θάλασσες, το δηλητήριο στο έδαφος, οι μονοκαλλιέργειες και η αντοχή στα αντιβιοτικά, η εξαφάνιση ειδών και οι ανθρωποζωονόσοι. Δεν χρειάζεται πλέον να είσαι ερευνητής του κλίματος για να ξέρεις ότι πλησιάζουμε σημεία ανατροπής. Με άλλα λόγια, σημεία στα οποία έχουμε καταστρέψει ανεπανόρθωτα τη φύση.
Το να γίνεις πραγματικά ουδέτερος για το κλίμα θα σήμαινε μια μαζική αναδιάρθρωση της βιομηχανίας και της παραγωγής ενέργειας για τις βιομηχανικές κοινωνίες, μια επανεξέταση της βιομηχανικής γεωργίας, στις μεταφορές, στη ζωή και σε ολόκληρο τον τρόπο ζωής μας.
Όποιος πιστεύει ότι μπορεί να αφήσει αυτό το τεράστιο καθήκον μας στις δυνάμεις της αγοράς, πιστεύει επίσης στο φαινόμενο της μείωσης. Στην πραγματικότητα, ωστόσο, είναι αλήθεια ότι κάθε κοινωνικό και κλιματικό-πολιτικό επίτευγμα πρέπει να καταπολεμηθεί σκληρά κάτω από συνθήκες του καπιταλισμού. Νόμοι για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, για παράδειγμα, έπρεπε να περάσουν εξίσου δύσκολες συνθήκες και lobying, όπως και σήμερα οι απαιτήσεις για μια Πράσινη Νέα Συμφωνία. Κρατικά σχέδια αυτού του είδους δεν καταργούν ακόμη τον καπιταλισμό, αλλά στην καλύτερη περίπτωση δίνουν τη δυνατότητα της πρόσβασης της Αριστεράς ή της άλλης πλευράς, της κοινωνικά και περιβαλλοντικά συνειδητοποιημένης, για την πρόληψη των χειρότερων.
Παρά τις προσπάθειες που είναι σωστές και απαραίτητες για την προστασία των βιοτικών βασικών μας μέσων, δεν μπορούμε να αποφύγουμε να ξεπεράσουμε τον υπάρχοντα τρόπο παραγωγής και να τον αντικαταστήσουμε με έναν που δεν λειτουργεί σύμφωνα με τη λογική της μεγιστοποίησης του κέρδους.
Διότι σε αυτήν τη λογική είναι έντονα εγγεγραμμένη η εκμετάλλευση των ανθρώπων και της φύσης.
Ο Καρλ Μαρξ φτάνει στο επίμαχο σημείο όταν γράφει: «Επομένως, η καπιταλιστική παραγωγή αναπτύσσει μόνο την τεχνολογία και το συνδυασμό της διαδικασίας κοινωνικής παραγωγής, ενώ ταυτόχρονα υπονομεύει τις πηγές κάθε πλούτου: τη γη και τον εργαζόμενο». Δεν είναι δικά του, δεν υπάρχει ένας καπιταλισμός που να μην υπονομεύει τα βασικά του μέσα παραγωγής σε κάποιο σημείο.
Ως εκ τούτου, ο πράσινος καπιταλισμός είναι μια αντίφαση από την άποψη, εάν δεν σημαίνει μόνο, ότι σημαίνει να τον χρωματίσουμε απλά πράσινο. Αν το πράσινο σημαίνει πραγματικά βιώσιμο, αυτό δεν μπορεί να γίνει κάτω από τον καπιταλισμό, ακόμα κι αν πρέπει να αφήσουμε πίσω μας τα ορυκτά καύσιμα.
Αβοκάντο για το τοστ
Πράγματι, τότε ίσως να μην ανοίγουν πια φλόγες της κόλασης στον ωκεανό, αλλά οι άνθρωποι να συνεχίσουν να εργάζονται κάτω από ανάρμοστες συνθήκες. Ίσως τα αβοκάντο που όλοι στο βορρά του πλανήτη το θέλουν πάνω στα τοστ τους δεν θα συλλέγονται πλέον, αλλά ένας άλλος διαφορετικός καρπός. Ακριβώς, επειδή ο καπιταλισμός αλλάζει, δεν σημαίνει ότι εγκαταλείπει τα θεμέλιά του. Η εκμετάλλευση μετατοπίζεται σε άλλες περιοχές και σε άλλα αγαθά, αλλά ποτέ δεν θα καταργηθεί ή το σύστημα θα καταρρεύσει. Και αυτοί που επωφελούνται από αυτό θα προσπαθήσουν να το αποτρέψουν με κάθε τρόπο.
Ήδη από το 2011,2014, 2016 η Naomi Klein παρουσίασε την απόφαση της ανθρωπότητας: ο καπιταλισμός έναντι του κλίματος. Η κλιμάκωσή του βασίζεται στο γεγονός ότι μπορούμε να σώσουμε το κλίμα και συνεπώς τους εαυτούς μας, μόνο αν αντισταθούμε στον καπιταλισμό.
Όχι αδέξια, αλλά με ένα σχέδιο που κάνει καλύτερη χρήση των υπαρχόντων πόρων και εξακολουθεί να εστιάζει στις επαρκείς ανάγκες των ανθρώπων.
Το όνομα αυτού του οράματος είναι δευτερεύον και μάλιστα πριν από την αντίληψη ότι ο πράσινος καπιταλισμός είναι ένα ψέμα.
Διαφορετικά θα βιώσουμε πολύ περισσότερα δυστοπικά πράγματα από μόνο τα πολύ θερμά καλοκαίρια. Σχεδόν κάθε ταινία επιστημονικής φαντασίας δείχνει πώς μοιάζουν οι πλανήτες όταν γίνονται ακατοίκητοι. Υπάρχει λοιπόν, όπως στο Blade Runner 2049, ένας κόσμος με ιπτάμενα αυτοκίνητα και συνεργάτες από ολογράμματα, ένας κόσμος με ακατοίκητες ερήμους και υπόκοσμοι του προλεταριάτου στον οποίο εργάζονται οι σκλάβοι.
Αυτό φαίνεται υπερβολικό, αλλά δεν μας πειράζει από την άλλη το γεγονός ότι οι πλουσιότεροι άνθρωποι κάνουν προσπάθειες να φτάσουν στο διάστημα, παρά να τερματίσουν την παγκόσμια πείνα. Τι πρέπει να μας οδηγήσει να πιστέψουμε ότι οι ίδιοι άνθρωποι στον πράσινο καπιταλισμό θα κάνουν τους πάντες καλύτερους; Δεν υπάρχει τρόπος παρά να το πάρουμε το πρόβλημα στα χέρια μας. Διαφορετικά ο πράσινος καπιταλισμός έχει γίνει επίσης δυστοπία apriori.
