Το Πρώην Στρατόπεδο Παύλου Μελά. Για ποιόν δημότη?
Μετά από 20 χρόνια ενεργούς διεκδίκησης, στις 27.10.2017, υπογράφηκε η τελική σύμβαση παραχώρησης του πρώην στρατοπέδου Παύλου Μελά στον ομώνυμο Δήμο από το Ταμείο Εθνικής Άμυνας με σκοπό τη δημιουργία ενός Μητροπολιτικού Πάρκου. Ο δήμαρχος Δημήτρης Δεμουρτζίδης δήλωσε ότι «έκλεισε ένα πολυετές κεφάλαιο για την πόλη μας», χαρακτηρίζοντας αυτή την μέρα «ιστορική». Ο στόχος του Δήμου είναι να δημιουργηθεί «ένας χώρος περιπάτου, ανάπαυσης, αθλητισμού, πολιτισμού, κοινωνικοποίησης, δράσεων πολλαπλών μορφών και πάνω από όλα ένας τόπος απόδρασης από τη δύσκολη καθημερινότητα της πόλης».
Είναι γεγονός ότι τα αστικά και σε ένα δεύτερο στάδιο εξυγίανσης μιας πόλης τα μητροπολιτικά πάρκα συνιστούν πολλές λειτουργίες για τον αστικό πληθυσμό, όπως αποδεικνύεται από επιστημονικές και εμπειρικές έρευνες. Σε αντίθεση με άλλους ανοικτούς χώρους, τα πάρκα προσφέρουν στενή επαφή με τη φύση λόγω της μεγάλης αναλογίας βλάστησης και έτσι το αστικό περιβάλλον γίνεται ελκυστικότερο με την βοήθεια της. Γι’ αυτό τον λόγο η δημιουργία ενός τέτοιου πάρκου φαντάζει επιτακτική ανάγκη στον πυκνοδομημένο αστικό ιστό της Θεσσαλονίκης και το εντονότατο αστικό περιβάλλον. Με σκοπό λοιπόν να συμβάλουμε στην ευρεία δημόσια συζήτηση σχετικά με τους στόχους και τις στρατηγικές για την υπό ανάπτυξη περιοχή, σε αυτό το άρθρο ιχνηλατούμε ένα σχέδιο συμμετοχικής διαβούλευσης. Γι’ αυτό τον λόγο εστιάζουμε στην οργανωτική καινοτομία και την έννοια της κυβερνησιμότητας η οποία έχει ως επίκεντρο την μακροχρόνια στρατηγική για την επίτευξη στόχων που αφορούν τον πολίτη και την διαβίωσή του και φυσικά την ενίσχυση της ποιότητας ζωής μέσα από την κοινωνική χωρική ταυτότητα.
Παράλληλα είναι γεγονός ότι η συμμετοχή των χρηστών εξ’ αρχής στον σχεδιασμό ενός χώρου πρασίνου ή αστικού πάρκου αποτελεί ουσιαστικό στοιχείο του αειφόρου αστικού σχεδιασμού, καθώς πολλές μελέτες φανερώνουν ότι η προώθηση των συμμετοχικών διαδικασιών που στοχεύουν στην καλλιέργεια της ταυτότητας και της αίσθησης του τόπου μπορεί να επιτευχθεί μέσω της αύξησης της συνέργειας και της συν-δημιουργίας αυτών των χώρων/τόπων. Μέσα από τον συμμετοχικό σχεδιασμό ό ίδιος ο κάτοικος συνδέεται άμεσα με την προσπάθεια συγκρότησης, ανάδειξης και προώθησης της ταυτότητας του τόπου μέσα από συλλογικές διαδικασίες, ενώ παράλληλα η συμμετοχική σύμπραξη και συνέργεια των πολιτών πάνω σε θέματα όπως η ξεκούραση και η αναψυχή αγγίζουν την πιο ευαίσθητη πλευρά της καθημερινότητάς. Έτσι λοιπόν, στο επίκεντρο αυτού του άρθρου βρίσκεται η μακροπρόθεσμη εκπόνηση ενός κοινού προβληματισμού σχετικά με το μέλλον της Ελληνικής πόλης δεδομένου ότι κατά τη διάρκεια των οικονομικών κρίσεων, οι πόλεις δεν αποτελούν μόνο το επίκεντρο που εκδηλώνεται η κάθε κρίση αλλά θέτουν και το κοινωνικο-πολιτιστικό πλαίσιο που διαμορφώνει την καθημερινότητα των πολιτών και την σχέση τους με την πόλη. Βεβαίως θα πρέπει να αναφερθεί εδώ ότι το’ καθήκον’ ενός μητροπολιτικού πάρκου είναι τελείως διαφορετικό από αυτό ενός αστικού πάρκου καθημερινής απόδρασης.
Παρόλα αυτά, η κατανόηση των επιπτώσεων που αφορούν στο παρόν και στο μέλλον της ποιότητας ζωής στην πόλη παρουσιάζει μία σημαντική έλλειψη προοπτικής προπάντων αναφορικά με τις διαστάσεις του αστικού περιβάλλοντος. Ο Δήμος Παύλου Μελά έχει ξεκινήσει μία ιδιάζουσα συμμετοχική διαδικασία, αλλά διαφαίνεται να απουσιάζει ένα πλαίσιο ενίσχυσης της συμμετοχής των πολιτών στην διαχείριση του τόπου (place-management), ουσιαστικά μέσα από την βιωματική οικειοποίηση των αστικών γειτονιών. Ίσως μέσα από ένα τέτοιο πλαίσιο (π.χ. σύλλογος γειτονιάς) ο πολίτης θα μπορούσε να αναλάβει έτσι έναν πιο ενεργό ρόλο στον σχεδιασμό του μητροπολιτικού πάρκου, εκφράζοντας τις επιθυμίες του. Πως ο Δήμος θα αποκτούσε με άμεσο τρόπο πρόσβαση στις επιθυμίες των κατοίκων; Ποιες λειτουργικές πτυχές μιας κοινωνίας θέλουμε να αγγίξει μια συμμετοχική διαδικασία πολιτών στην λήψη αποφάσεων (decision-making) της τοπικής αυτοδιοίκησης; Μέχρι σήμερα 16.12. 2017 δεν είχαν διατεθεί τα πρακτικά της δεύτερης συνάντησης για τον στρατηγικό σχεδιασμό και όταν ζητήθηκαν 1.12.2017 από ένα από τους συντάξαντες το παρόν κείμενο, του απάντησαν ότι θα αναρτηθούν στο διαδίκτυο. Στο ενδιάμεσο στις 14.12.2017 ήταν να γίνει συνεδρίαση της Δημοτικής Επιτροπής Διαβούλευσης του Δήμου Παύλου Μελά με μοναδικό θέμα: «Γνωμοδότηση στο δημοτικό συμβούλιο σχετικά με το Στρατηγικό σχέδιο ανάπλασης του πρώην στρατοπέδου “Παύλου Μελά». Άρα το θέμα έχει λήξει?
Γνωρίζουμε ότι ο Δήμος μέσω της δικτυακής πύλης έχει αναπτύξει δίαυλους επικοινωνίας και δυνατότητες ευρύτερης συμμετοχής για την καλύτερη επικοινωνία και την ενημέρωση των πολιτών. Θέτοντας όμως κριτήρια κυβερνησιμότητας, αναρωτιόμαστε άμα αυτό είναι αρκετό και περιεκτικό. Πως προσεγγίζουν άραγε οι διαφορετικές κοινωνικές ομάδες την χρήση και την οικειοποίηση του χώρου; Για να απαντήσουμε λοιπόν σε παρόμοιους προβληματισμούς θα ξεκινήσουμε από μία ανθρωποκεντρική προσέγγιση [όσο αφορά τη συνέργεια του πολίτη σαν θεσμική διαδικασία] που θεωρούμε ότι θα λειτουργήσει ευεργετικά για τους χρήστες του νέου πάρκου, αλλά και για τις γειτονιές γύρω από αυτό. Θα ξεκινήσουμε από ένα επιθυμητό αποτέλεσμα, για να δούμε τι έχουμε να αντιμετωπίσουμε σαν προβληματισμό πριν πιάσουμε τη πένα για να κάνουμε τον σχεδιασμό ενός δημόσιου χώρου και από την άλλη, θα εξετάσουμε ένα πιθανό μονοπάτι σχετικά με το πως περισσότεροι κάτοικοι, η σιωπηλή πλειοψηφία, θα έχουν την ευκαιρία να εκφράσουν την γνώμη και τις ιδέες τους.
Με αυτήν την αφετηρία θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι ένας Δημότης θα επιθυμούσε όχι μόνο ένα προσβάσιμο πάρκο με ζώνες ηρεμίας και δράσης σε πλαίσια σεβασμού και ποικιλομορφίας, αλλά και ένα καλά συντηρούμενο και ακέραιο σε λειτουργία πάρκο που θα μπορεί ο ίδιος να εκφράζεται, μέσα από χώρους δημιουργίας και συνεύρεσης (πίνακας). Η προσπάθεια συλλογής ιδεών έχει ήδη ξεκινήσει, καθώς ο Δήμος Παύλου Μελά διοργάνωσε στις 14.11.2017 τη δεύτερη ανοιχτή δημόσια διαβούλευση με συμμετοχή κατοίκων, εκπροσώπων συλλόγων και φορέων, προσδίδοντας έτσι στη διαβούλευση τις δυνατότητες να αποκτήσει ένα θεματικό χαρακτήρα, ενισχύοντας περισσότερο την έννοια της κυβερνησιμότητας. Αλλά τι διαφορετικό περιμένουμε από μια ενεργή συμμετοχική διαδικασία;
Στη βάση του προσχεδίου της αναπτυξιακής ιδέας ο Δήμος θα μπορούσε να χτίσει πάνω στις τοπικές κοινότητες που ήδη δραστηριοποιούνται στον χώρο στρέφοντας την προσοχή του στις αρχές του συμμετοχικού σχεδιασμού και της αστικής διαχείρισης. Ο στόχος αυτής της διαδικασίας αφορά ουσιαστικά τη δημιουργία μίας κοινότητας ανθρώπων που θα αποτελέσουν την πρώτη ενεργή ομάδα διαχείρισης του πάρκου. Στην συνέχεια, σε ένα εναρκτήριο ανοιχτό forum, μπορούν να παρουσιαστούν οι προκαταρκτικές ιδέες. Ο στόχος θα μπορούσε να είναι η αποσαφήνιση βασικών τεχνικών ζητημάτων, ο εντοπισμός πρακτικών περιορισμών και η χαρτογράφηση χρήσεων και φορέων οι οποίοι με την σειρά τους θα μπορέσουν να εκφράζουν τις ιδέες τους. Αυτό θα μπορέσει να οδηγήσει στον εντοπισμό και στην κατηγοριοποίηση δυνατών και προβληματικών σημείων μαζί με τους άμεσα ενδιαφερόμενους όπως είναι οι φορείς εκμετάλλευσης, οι τοπικές αρχές, οι καθημερινοί χρήστες και οι επαγγελματίες που δραστηριοποιούνται στην περιοχή. Έτσι θα μπορούσε να δημιουργηθεί ένα πολύμορφο διαχειριστικό δίκτυο που θα συγκεκριμενοποιήσει την συμμετοχική διαδικασία, ενεργοποιώντας παράλληλα πόρους που βασίζονται στην τοπική διαχείριση μιας οικονομίας κλίμακας ‘γειτονιάς’. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω νέων μορφών συνεργασίας μεταξύ δημοτικών θεσμών και άλλων παραγόντων, όπως είναι η κοινωνία των πολιτών, οι δημιουργικές βιομηχανίες και οι φορείς του τρίτου τομέα.
Στην συνέχεια οι καταγραμμένοι στόχοι, επιθυμίες και περιορισμοί μπορούν να συζητηθούν σε ένα εργαστήριο συμμετοχικού σχεδιασμού, με έναν ευρύ και πολυμορφικό κύκλο χρηστών, κατοίκων και συλλόγων. Στο εργαστήριο οι συμμετέχοντες θα μπορούσαν να λάβουν μια σύντομη θεωρητική εισήγηση σχετικά με την αναπτυξιακή ιδέα, καθώς και πληροφορίες σχετικά με την ιστορική σημασία του χώρου, την τρέχουσα χρήση και τα προβλήματα που αντιμετωπίζει. Τα αποτελέσματα του εργαστηρίου και οι πρόσθετες πληροφορίες όπως προτάσεις και θέσεις πρωτοβουλιών, συλλόγων και φεστιβάλ, θα ενσωματωθούν στην περαιτέρω ανάπτυξη της ιδέας. Στην συνέχεια μπορούν να ακολουθήσουν συνοδευτικοί κύκλοι συζητήσεων για εμβάθυνση σε πιλοτικές δράσεις με τα ενδιαφερόμενα μέρη και διάφορους εμπειρογνώμονες (π.χ. περιβαλλοντικές οργανώσεις). Η αποσαφήνιση των διαφόρων θεμάτων πρέπει να συμπεριληφθεί συνειδητά στη διαδικασία με την υποστήριξη της Δημοτικής αρχής, γιατί έτσι θα μπορέσει να οδηγήσει σε μία ευρεία συναίνεση στο πλαίσιο των συνοδευτικών συζητήσεων. Παράλληλα, μπορούν να αναπτυχθούν προτάσεις για τη συνέχιση της συμμετοχής των πολιτών και φορέων σε μια μελλοντική εκστρατεία επικοινωνίας. Η παρουσίαση των αποτελεσμάτων μπορεί να πραγματοποιηθεί σε ένα καταλυτικό forum.
Μέσω της χρήσης καινοτόμων μεθοδολογικών εργαλείων και ‘καλών πρακτικών’ παρουσιάζουμε μία πιθανή εναλλακτική προοπτική σχετικά με την ανάπλαση του πρώην στρατοπέδου Παύλου Μελά, θεωρώντας ότι η ευρύτερη προώθηση της συμμετοχικής διαδικασίας, που έχει ήδη ξεκινήσει, μπορεί να καταδείξει τις δυνατότητες για μία εκ βαθέως εξέταση του τοπικού αστικού πολιτισμού. Το πλαίσιο που επεξεργαστήκαμε αποτελεί καθοριστική παρατήρηση και αναφέρεται με συγκεκριμένα παραδείγματα στη ροή των διαδικασιών για την ενεργοποίηση του συμμετοχικού σχεδιασμού, με τον πολίτη ουσιαστικά να συμπράττει μέσα από μία πολυφασική διαδικασία, η οποία διαδραματίζεται σε διάφορες αυτοτελείς φάσεις που ξεκινούν από τον σχεδιασμό και καταλήγουν στην τελική διαμόρφωση της αναπτυξιακής ιδέας.
Η συμμετοχή των πολιτών στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων εκτός από τον εκσυγχρονισμό των διοικητικών δομών και τη βελτίωση δημόσιων υπηρεσιών, στοχεύει επίσης στην ανάκαμψη των τοπικών γειτονιών από τις συνέπειες της κρίσης, όπως επίσης και στην ενίσχυση των εν γένει δημοκρατικών αρχών, καθώς η έννοια της κυβερνησιμότητας, είναι προφανώς ενσωματωμένη σε μια πολύ πιο μακροπρόθεσμη αλλαγή που σχετίζεται με τη διακυβέρνηση μιας κοινωνικής πολιτειακής βάσης των πόλεων, καθώς αφορά συγκεκριμένα θεσμικά και πολιτικά πλαίσια που ενισχύουν την κοινωνική και πολιτιστική αλληλεπίδραση. Η εμπέδωση και η καλλιέργεια της κυβερνησιμότητας λοιπόν, όχι μόνο ως θεσμική εξέλιξη σε επίπεδο πόλης, αλλά και ως βιωματική εμπειρία στη καθημερινότητα του πολίτη, αποτελεί ένα καίριο ζήτημα το οποίο έρχεται πολύ έντονα στο προσκήνιο στην Ελλάδα της κρίσης, καθώς είναι γεγονός ότι δεν έχει καλλιεργηθεί καθόλου το συμμετοχικό πλαίσιο τόσο στη λήψη αποφάσεων όσο και στον αστικό σχεδιασμό. Παράλληλα, είναι χαρακτηριστικό ότι υπάρχει έλλειψη επιστημονικών δεδομένων όπως για παράδειγμα αναλύσεις δημογραφικού και βιοτικού επιπέδου για την συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή, χαρτογράφηση πολιτιστικών συλλόγων που δραστηριοποιούνται στον χώρο και πέριξ αυτού, παραδειγματικά εργαστήρια και ψυχο-περιβαλλοντικές προσεγγίσεις των επισκεπτών, συλλογή την τοπικής μνήμης κλπ. Πως εκτιμάται για παράδειγμα το γεγονός ότι το προσχέδιο της αναπτυξιακής ιδέας βασίζεται σε μια κοινωνικο-οικονομική ανάλυση δημοτών που πάει πίσω στην απογραφή του 2011 (ΕΛΣΤΑΤ) και μάλιστα όχι πάνω σε μια βάση ποιοτικών χαρακτηριστικών διαβίωσης και ποιότητας ζωής;
Η εστιασμένη αποτύπωση της κοινωνικό-οικονομικής κατάστασης, όχι μόνο του συγκεκριμένου Δήμου, αλλά και των χωρικά γειτνιαζόντων Δήμων (η βιωσιμότητα του πάρκου εξαρτάται και από τους άλλους Δήμους), μπορεί να συμβάλλει σε μία βαθύτερη κατανόηση της κοινωνικής πολυπλοκότητας του τοπικού αστικού πολιτισμού μέσω της στοχευόμενης αλληλεπίδρασης και επικοινωνίας μεταξύ πολιτών και τοπικών φορέων. Παράλληλα, ο συμμετοχικός σχεδιασμός αποτελεί μία σημαντική παράμετρο που θα μπορούσε να οδηγήσει στην βιωματική σύνδεση των χρηστών με τον χώρο/τόπο, προσφέροντας έτσι διεξόδους δημιουργικής έκφρασης σε ‘καθημερινούς’ πολίτες, καθώς και στην διαμόρφωση της περιβαλλοντολογικής αστικής διαχείρισης. Ουσιαστικά, μέσω της συμμετοχής και της αμοιβαίας (peer2peer) ανταλλαγής γνώσης, ο Δήμος θα είναι σε θέση να συν-διαβουλεύεται με τους πολίτες, σχετικά με θέματα σχεδιασμού και όχι μόνο και οι πολίτες θα έχουν την ευκαιρία να ασχοληθούν με τα προβλήματα της γειτονιάς τους συμμετέχοντας σε διαδικασίες που αφορούν την ποιότητα ζωής αλλά και τον τρόπο που αυτοί βιώνουν την καθημερινότητα τους. Ένα τέτοιο μεθοδολογικό πλαίσιο μπορεί να συμβάλλει στην καλλιέργεια και στην εμπέδωση μιας περισσότερο συμμετοχικής κουλτούρας, ενισχύοντας την αίσθηση του τόπου και την ταυτότητα των γειτονιών της πόλης.
Πηγές-Βιβλιογραφία για Dr. rer. pol. Νίκος Θεοδοσάκης, Οικονομολόγος-Γεωγράφος
1. Stadt Leipzig, Amt für Stadtgrün und Gewässer, Abteilung Verwaltung | Abteilung Planung und Bau, Beteiligungsprozesses zum Entwicklungskonzept, 2015.
2. Stadt Leipzig, Bürgerbeteiligung für den Clara-Zetkin- und den Johannapark, Freizeit Kultur und Tourismus, 2016.
3. BUND: Bürgerbeteiligung für die Zukunft des Tempelhofer Feldes ist mangelhaft, 16. Oktober 2013, http://www.bund-berlin.de/nc/bund_berlinde/presse/ essemitteilungen/detail/artikel/bund-buergerbeteiligung-fuer-die-zukunft-des-tempelhofer-feldes-ist-mangelhaft.html?tx_ttnews[backPid]=447&cHash =45f9ece0e5c764eacb9baa606bcb5649
4. Maßnahmen zur Umsetzung des nachhaltigen Regenwassermanagements auf dem Tempelhofer Feld, 11.10.13, Pressemitteilung, http://www.stadtentwicklung.berlin.de/aktuell/pressebox/archiv_volltext.shtml?arch_1310/nachricht5081.html
5. Michael, Braum.,Thies, Schröder., Wie findet Freiraum Stadt?: Fakten, Positionen, Beispiele, Bericht der Baukultur, Bd. 2, 2010, Basel.
6. Kleiner Tiergarten Ost – frühzeitige Bürgerbeteiligung, http://www.moabitonline.de/ 3377/comment-page-7
7. Bürgermeisteramt Tübingen, Entwicklungskonzept für den Park am Anlagensee Leitbild und weiteres Verfahren, Planungsausschuss Ortsbeirat Mitte/West zur Kenntnis, Gemeinderat, 11.06.2007.
8. Stadtgrün für alle – Hamburg gemeinsam gestalten und erhalten, http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:EhUbBq7JTm4J:www.hamburg.de/contentblob/4402742/ca22a7bc2a047d8f7830b29a178e95d1/data/d-7-dialog-broschuere.pdf+&cd=32&hl=el&ct=clnk&gl=gr&client=firefox-b
9. S, Joss., (2003): Zwischen Politikberatung und Öffentlichkeitsdiskurs – Erfahrungen mit Bürgerkonferenzen in Europa. In: Schicketanz, S. & Naumann, J. (Hg.), Bürgerkonferenz: Streitfall Gendiagnostik. Ein Modellprojekt der Bürgerbeteiligung am bioethischen Diskurs. Opladen: Leske + Budrich. 15 – 36.
10. C, Schwarz., & Tigges, A. (2000): Planning for Real. Theorie und Anleitung zum Handeln. Berlin: Technologie-Netzwerk Berlin e. V.
11. Βασενχόβεν, Λ. (2010). Χωρική διακυβέρνηση: Θεωρία, Ευρωπαϊκή εμπειρία και η περίπτωση της Ελλάδας, Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα.
Ενδεικτική βιβλιογραφία για Γιώργος Χατζηνάκος, Αστικός Γεωγράφος, Υποψήφιος Διδάκτορας Μητροπολιτικού Πανεπιστημίου του Μάντσεστερ
Βασενχόβεν, Λ. (2010). Χωρική διακυβέρνηση: Θεωρία, ευρωπαϊκή εμπειρία και η περίπτωση της Ελλάδας, Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα.
Ευαγγελίδου, Μ. (2007). «Σύστημα χωρικού σχεδιασμού στην Eλλάδα και δυνατότητες παρέμβασης της κοινωνίας των πολιτών», Παρουσιάστηκε στο διεθνές συνέδριο «Κοινωνία των πολιτών, περιβάλλον και βιώσιμη ανάπτυξη - Από την ενημέρωση στην ενεργό συμμετοχή», Μεσόγειος-SOS, ΑΚΤΗ, Πάντειο Πανεπιστήμιο, 23-24 Νοεμβρίου
Ευαγγελίδου, Μ. (2007). «Σύστημα χωρικού σχεδιασμού στην Ελλάδα και δυνατότητες παρέμβασης της κοινωνίας των πολιτών», εργασία που παρουσιάστηκε στο διεθνές συνέδριο «Κοινωνία των πολιτών, περιβάλλον και βιώσιμη ανάπτυξη - Από την ενημέρωση στην ενεργό συμμετοχή», Μεσόγειος-SOS, ΑΚΤΗ, Πάντειο Πανεπιστήμιο, 23-24 Νοεμβρίου.
Λεοντίδου, Λ. (2011). Αγεωγράφητος χώρα, Εκδόσεις Προπομπός, Αθήνα.
Ποζουκίδου, Γ. (2000). «Μοντέλα χρήσεων γης - Ανασκόπηση και προοπτικές του ρόλου τους στον χωρικό σχεδιασμό», Αειχώρος, 13: 118-141.
Στρατηγέα, Α. (2009). «Συμμετοχικός σχεδιασμός και βιώσιμη τοπική ανάπτυξη: Μια μεθοδολογική προσέγγιση», Πρακτικά 2ου Συνεδρίου Πολεοδομίας, Χωροταξίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Βόλος, 24-27 Σεπτεμβρίου, σελ. 43-51.
Στρατηγέα, Α. και Παπαδοπούλου, Μ. (2012). «Η συμβολή του συμμετοχικού σχεδιασμού στη διαχείριση και προστασία του φυσικού περιβάλλοντος: Η εφαρμογή της οδηγίας 2000/60/ΕΚ στην ελληνική πραγματικότητα», Πρακτικά 3ου Εθνικού Συνεδρίου Πολεοδομίας, Χωροταξίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Βόλος, 27-30 Σεπτεμβρίου, σελ. 1303-1311.
Σωμαράκης, Γ. & Στρατηγέα, Α. (2015). «Η συμμετοχική προσέγγιση στον χωροταξικό σχεδιασμό και η συμβολή των τεχνολογιών πληροφόρησης και επικοινωνίας: Εξελίξεις από την ελληνική πραγματικότητα», Πρακτικά 3ου Συνεδρίου Πολεοδομίας, Χωροταξίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Βόλος, 24-27 Σεπτεμβρίου.
Χατζηνάκος Π. & Χατζηνάκος, Γ. (2017). «Η Γειτονιά της Αλεξάνδρου Σβώλου Ανθίζει: Το Πάρκο Τσέπης στη Τελική του Ευθεία», Δημοσιεύτηκε από Parallaximag: http://parallaximag.gr/life/geitonia-tis-aleksandrou-svolou-anthizei-to-parko-tsepis-sti-teliki-tou-eftheia.
Aggens, L. (1998). «Identifying Different Levels of Public Interest in Participation», στο: Creighton, J., Delli Priscoli, J. & Dunning, M. (επιμ.). Public Involvement Techniques: A Reader of Ten Years Experience at the Institute for Water Resources, Institute for Water Resources, U.S. Corps of Engineers, Alexandria, VA, σελ. 193-198.
Arnstein, S. (1969). «A Ladder of Citizen Participation», Journal of the American Planning Association, 35(4): 216-224.
Bishop, B. (1998). «Planning as a Process of Social Change», στο: Creighton, J., Delli Priscoli, J. & Dunning, M. (επιμ.). Public Involvement Techniques: A Reader of Ten Years Experience at the Institute for Water Resources, Institute for Water Resources, U.S. Corps of Engineers, Alexandria, VA, σελ. 31-40.
Bousset, J.-P., Macombe, C. & Taverne, M. (2005). «Participatory Methods, Guidelines and Good Practice Guidance to be Applied throughout the Project to Enhance Problem Definition, Co-learning, Synthesis and Dissemination», SEAMLESS Project, Report Νo 10, Ref.: D7.3.1, December.
Burby, R. (2003). «Making Plans that Matter: Citizen Involvement and Government Action», Journal of the American Planning Association, 69(1): 33-49, Doi: 10.1080/01944360308976292.
Creighton, J. (2005). The Public Participation Handbook – Making Better Decisions through Citizens’ Involvement, Jossey-Bass, San Francisco.
Duraiappah, A., Robby, P. & Parry, E. (2005). «Have Participatory Approaches Increased Capabilities?», International Institute for Sustainable Development (IISD). Canada.
Egger, P. & Majeres, J. (1992). «Local Resource Management and Development: Strategic Dimensions of People’s Participation», στο: Ghai, D. & Vivian, J.M. (επιμ.). Grassroots Environmental Action: People’s Participation in Sustainable Development, Routledge, London.
Elliott, J., Heesterbeek S., Lukensmeyer C. & Slocum, N. (2005). «Participatory Methods Toolkit: A Practitioner’s Manual», King Baudouin Foundation and the Flemish Institute for Science and Technology Assessment (viWTA).
European Commission (2005). Communication from the Commission to the Council and the European Parliament on the ‘Review of the Sustainable Development Strategy - A Platform for Action’, Brussels, 13.12.2005, COM(2005)658 final.
Fischer, F. (2003). Citizens, Experts, and the Environment - The Politics of Local Knowledge, Duke University Press, Durham, London.
Hanchey, R.J. (1998). «Involving the Public in Planning and Decision-Making», στο: Creighton, J., Delli Priscoli, J., & Dunning, C.M. (επιμ.). Public Involvement Techniques – A Reader of Ten Years Experience at the Institute for Water Resources, Institute for Water Resources, U.S. Corps of Engineers, Alexandria, VA, σελ. 123-129.
Harvey, D. (2012). Rebel Cities: From the Right to the City to the Urban Revolution. London: Verso.
Kanji, N. & Greenwood, L. (2001). «Participatory Approaches to Research and Development», στο: IIΕD- Learning from Experience, IIED, London.
Khakee, A. (1999). «Participatory Scenarios for Sustainable Development», Foresight, 1(3): 229-240.
Martens, K. (2005). «Participatory Experiments from the Bottom-up – The Role of Environmental NGOs and Citizen Groups», European Journal of Spatial Development, 18: 2-20. Community Development as a Process, University of Missouri Press, Columbia, σελ. 144-170
McGuirk, P.M. (2001). «Situating Communicative Planning Theory: Context, Power and Knowledge», Environment and Planning A, 33: 195-217.
Moser, C. (1983). «The Problem of Evaluating Community Participation in Urban Development», Development Planning Unit, Working Paper No. 14, University College London.
Papadopoulou, Ch.-A. & Giaoutzi, M. (2014). «Crowdsourcing as a Tool for Knowledge Acquisition in Spatial Planning», Future Internet, 6(1): 109-125, Doi: 10.3390/fi6010109.
Steyaert, S. & Lisoir, H. (2005). Participatory Methods Toolkit – A Practitioner’s Manual, King Baudouin Foundation, Flemish Institute for Science and Technology Assessment.
Stratigea, A. & Papadopoulou, Ch.-A. (2013). «Evaluation in Spatial Planning: A Participatory Approach», Territorio Italia, Land Administration, Cadastre, Real Estate, Agenzia del Territorio, (2): 85-97.
Tewdwr-Jones, M. & Thomas, H. (1998). «Collaborative Action in Local Plan-making: Planners’ Perceptions of ‘Planning through Debate’», Environment and Planning B: Planning and Design, 25(1): 127-144.
Van Asselt M. & Rijkens-Klomp, N. (2002). «A Look in the Mirror: Reflection on Participation in Integrated Assessment from a Methodological Perspective», Global Environmental Change, 12: 167-484.
Dr. rer.pol. Νίκος Θεοδοσάκης Πανεπιστημίων Κιέλου & Αμβούργου. Γεωγράφος-Οικονομολόγος, Σύμβουλος ολιστικής αειφόρου αστικής ανάπτυξης και πολυλειτουργικής αγροτικής οικονομίας.
Γιώργος Χατζηνάκος, Αστικός Γεωγράφος, Υποψήφιος Διδάκτορας Μητροπολιτικού Πανεπιστημίου του Μάντσεστερ.
THS16122017
Μετά από 20 χρόνια ενεργούς διεκδίκησης, στις 27.10.2017, υπογράφηκε η τελική σύμβαση παραχώρησης του πρώην στρατοπέδου Παύλου Μελά στον ομώνυμο Δήμο από το Ταμείο Εθνικής Άμυνας με σκοπό τη δημιουργία ενός Μητροπολιτικού Πάρκου. Ο δήμαρχος Δημήτρης Δεμουρτζίδης δήλωσε ότι «έκλεισε ένα πολυετές κεφάλαιο για την πόλη μας», χαρακτηρίζοντας αυτή την μέρα «ιστορική». Ο στόχος του Δήμου είναι να δημιουργηθεί «ένας χώρος περιπάτου, ανάπαυσης, αθλητισμού, πολιτισμού, κοινωνικοποίησης, δράσεων πολλαπλών μορφών και πάνω από όλα ένας τόπος απόδρασης από τη δύσκολη καθημερινότητα της πόλης».
Είναι γεγονός ότι τα αστικά και σε ένα δεύτερο στάδιο εξυγίανσης μιας πόλης τα μητροπολιτικά πάρκα συνιστούν πολλές λειτουργίες για τον αστικό πληθυσμό, όπως αποδεικνύεται από επιστημονικές και εμπειρικές έρευνες. Σε αντίθεση με άλλους ανοικτούς χώρους, τα πάρκα προσφέρουν στενή επαφή με τη φύση λόγω της μεγάλης αναλογίας βλάστησης και έτσι το αστικό περιβάλλον γίνεται ελκυστικότερο με την βοήθεια της. Γι’ αυτό τον λόγο η δημιουργία ενός τέτοιου πάρκου φαντάζει επιτακτική ανάγκη στον πυκνοδομημένο αστικό ιστό της Θεσσαλονίκης και το εντονότατο αστικό περιβάλλον. Με σκοπό λοιπόν να συμβάλουμε στην ευρεία δημόσια συζήτηση σχετικά με τους στόχους και τις στρατηγικές για την υπό ανάπτυξη περιοχή, σε αυτό το άρθρο ιχνηλατούμε ένα σχέδιο συμμετοχικής διαβούλευσης. Γι’ αυτό τον λόγο εστιάζουμε στην οργανωτική καινοτομία και την έννοια της κυβερνησιμότητας η οποία έχει ως επίκεντρο την μακροχρόνια στρατηγική για την επίτευξη στόχων που αφορούν τον πολίτη και την διαβίωσή του και φυσικά την ενίσχυση της ποιότητας ζωής μέσα από την κοινωνική χωρική ταυτότητα.
Παράλληλα είναι γεγονός ότι η συμμετοχή των χρηστών εξ’ αρχής στον σχεδιασμό ενός χώρου πρασίνου ή αστικού πάρκου αποτελεί ουσιαστικό στοιχείο του αειφόρου αστικού σχεδιασμού, καθώς πολλές μελέτες φανερώνουν ότι η προώθηση των συμμετοχικών διαδικασιών που στοχεύουν στην καλλιέργεια της ταυτότητας και της αίσθησης του τόπου μπορεί να επιτευχθεί μέσω της αύξησης της συνέργειας και της συν-δημιουργίας αυτών των χώρων/τόπων. Μέσα από τον συμμετοχικό σχεδιασμό ό ίδιος ο κάτοικος συνδέεται άμεσα με την προσπάθεια συγκρότησης, ανάδειξης και προώθησης της ταυτότητας του τόπου μέσα από συλλογικές διαδικασίες, ενώ παράλληλα η συμμετοχική σύμπραξη και συνέργεια των πολιτών πάνω σε θέματα όπως η ξεκούραση και η αναψυχή αγγίζουν την πιο ευαίσθητη πλευρά της καθημερινότητάς. Έτσι λοιπόν, στο επίκεντρο αυτού του άρθρου βρίσκεται η μακροπρόθεσμη εκπόνηση ενός κοινού προβληματισμού σχετικά με το μέλλον της Ελληνικής πόλης δεδομένου ότι κατά τη διάρκεια των οικονομικών κρίσεων, οι πόλεις δεν αποτελούν μόνο το επίκεντρο που εκδηλώνεται η κάθε κρίση αλλά θέτουν και το κοινωνικο-πολιτιστικό πλαίσιο που διαμορφώνει την καθημερινότητα των πολιτών και την σχέση τους με την πόλη. Βεβαίως θα πρέπει να αναφερθεί εδώ ότι το’ καθήκον’ ενός μητροπολιτικού πάρκου είναι τελείως διαφορετικό από αυτό ενός αστικού πάρκου καθημερινής απόδρασης.
Παρόλα αυτά, η κατανόηση των επιπτώσεων που αφορούν στο παρόν και στο μέλλον της ποιότητας ζωής στην πόλη παρουσιάζει μία σημαντική έλλειψη προοπτικής προπάντων αναφορικά με τις διαστάσεις του αστικού περιβάλλοντος. Ο Δήμος Παύλου Μελά έχει ξεκινήσει μία ιδιάζουσα συμμετοχική διαδικασία, αλλά διαφαίνεται να απουσιάζει ένα πλαίσιο ενίσχυσης της συμμετοχής των πολιτών στην διαχείριση του τόπου (place-management), ουσιαστικά μέσα από την βιωματική οικειοποίηση των αστικών γειτονιών. Ίσως μέσα από ένα τέτοιο πλαίσιο (π.χ. σύλλογος γειτονιάς) ο πολίτης θα μπορούσε να αναλάβει έτσι έναν πιο ενεργό ρόλο στον σχεδιασμό του μητροπολιτικού πάρκου, εκφράζοντας τις επιθυμίες του. Πως ο Δήμος θα αποκτούσε με άμεσο τρόπο πρόσβαση στις επιθυμίες των κατοίκων; Ποιες λειτουργικές πτυχές μιας κοινωνίας θέλουμε να αγγίξει μια συμμετοχική διαδικασία πολιτών στην λήψη αποφάσεων (decision-making) της τοπικής αυτοδιοίκησης; Μέχρι σήμερα 16.12. 2017 δεν είχαν διατεθεί τα πρακτικά της δεύτερης συνάντησης για τον στρατηγικό σχεδιασμό και όταν ζητήθηκαν 1.12.2017 από ένα από τους συντάξαντες το παρόν κείμενο, του απάντησαν ότι θα αναρτηθούν στο διαδίκτυο. Στο ενδιάμεσο στις 14.12.2017 ήταν να γίνει συνεδρίαση της Δημοτικής Επιτροπής Διαβούλευσης του Δήμου Παύλου Μελά με μοναδικό θέμα: «Γνωμοδότηση στο δημοτικό συμβούλιο σχετικά με το Στρατηγικό σχέδιο ανάπλασης του πρώην στρατοπέδου “Παύλου Μελά». Άρα το θέμα έχει λήξει?
Γνωρίζουμε ότι ο Δήμος μέσω της δικτυακής πύλης έχει αναπτύξει δίαυλους επικοινωνίας και δυνατότητες ευρύτερης συμμετοχής για την καλύτερη επικοινωνία και την ενημέρωση των πολιτών. Θέτοντας όμως κριτήρια κυβερνησιμότητας, αναρωτιόμαστε άμα αυτό είναι αρκετό και περιεκτικό. Πως προσεγγίζουν άραγε οι διαφορετικές κοινωνικές ομάδες την χρήση και την οικειοποίηση του χώρου; Για να απαντήσουμε λοιπόν σε παρόμοιους προβληματισμούς θα ξεκινήσουμε από μία ανθρωποκεντρική προσέγγιση [όσο αφορά τη συνέργεια του πολίτη σαν θεσμική διαδικασία] που θεωρούμε ότι θα λειτουργήσει ευεργετικά για τους χρήστες του νέου πάρκου, αλλά και για τις γειτονιές γύρω από αυτό. Θα ξεκινήσουμε από ένα επιθυμητό αποτέλεσμα, για να δούμε τι έχουμε να αντιμετωπίσουμε σαν προβληματισμό πριν πιάσουμε τη πένα για να κάνουμε τον σχεδιασμό ενός δημόσιου χώρου και από την άλλη, θα εξετάσουμε ένα πιθανό μονοπάτι σχετικά με το πως περισσότεροι κάτοικοι, η σιωπηλή πλειοψηφία, θα έχουν την ευκαιρία να εκφράσουν την γνώμη και τις ιδέες τους.
Με αυτήν την αφετηρία θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι ένας Δημότης θα επιθυμούσε όχι μόνο ένα προσβάσιμο πάρκο με ζώνες ηρεμίας και δράσης σε πλαίσια σεβασμού και ποικιλομορφίας, αλλά και ένα καλά συντηρούμενο και ακέραιο σε λειτουργία πάρκο που θα μπορεί ο ίδιος να εκφράζεται, μέσα από χώρους δημιουργίας και συνεύρεσης (πίνακας). Η προσπάθεια συλλογής ιδεών έχει ήδη ξεκινήσει, καθώς ο Δήμος Παύλου Μελά διοργάνωσε στις 14.11.2017 τη δεύτερη ανοιχτή δημόσια διαβούλευση με συμμετοχή κατοίκων, εκπροσώπων συλλόγων και φορέων, προσδίδοντας έτσι στη διαβούλευση τις δυνατότητες να αποκτήσει ένα θεματικό χαρακτήρα, ενισχύοντας περισσότερο την έννοια της κυβερνησιμότητας. Αλλά τι διαφορετικό περιμένουμε από μια ενεργή συμμετοχική διαδικασία;
 |
Στη βάση του προσχεδίου της αναπτυξιακής ιδέας ο Δήμος θα μπορούσε να χτίσει πάνω στις τοπικές κοινότητες που ήδη δραστηριοποιούνται στον χώρο στρέφοντας την προσοχή του στις αρχές του συμμετοχικού σχεδιασμού και της αστικής διαχείρισης. Ο στόχος αυτής της διαδικασίας αφορά ουσιαστικά τη δημιουργία μίας κοινότητας ανθρώπων που θα αποτελέσουν την πρώτη ενεργή ομάδα διαχείρισης του πάρκου. Στην συνέχεια, σε ένα εναρκτήριο ανοιχτό forum, μπορούν να παρουσιαστούν οι προκαταρκτικές ιδέες. Ο στόχος θα μπορούσε να είναι η αποσαφήνιση βασικών τεχνικών ζητημάτων, ο εντοπισμός πρακτικών περιορισμών και η χαρτογράφηση χρήσεων και φορέων οι οποίοι με την σειρά τους θα μπορέσουν να εκφράζουν τις ιδέες τους. Αυτό θα μπορέσει να οδηγήσει στον εντοπισμό και στην κατηγοριοποίηση δυνατών και προβληματικών σημείων μαζί με τους άμεσα ενδιαφερόμενους όπως είναι οι φορείς εκμετάλλευσης, οι τοπικές αρχές, οι καθημερινοί χρήστες και οι επαγγελματίες που δραστηριοποιούνται στην περιοχή. Έτσι θα μπορούσε να δημιουργηθεί ένα πολύμορφο διαχειριστικό δίκτυο που θα συγκεκριμενοποιήσει την συμμετοχική διαδικασία, ενεργοποιώντας παράλληλα πόρους που βασίζονται στην τοπική διαχείριση μιας οικονομίας κλίμακας ‘γειτονιάς’. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω νέων μορφών συνεργασίας μεταξύ δημοτικών θεσμών και άλλων παραγόντων, όπως είναι η κοινωνία των πολιτών, οι δημιουργικές βιομηχανίες και οι φορείς του τρίτου τομέα.
Στην συνέχεια οι καταγραμμένοι στόχοι, επιθυμίες και περιορισμοί μπορούν να συζητηθούν σε ένα εργαστήριο συμμετοχικού σχεδιασμού, με έναν ευρύ και πολυμορφικό κύκλο χρηστών, κατοίκων και συλλόγων. Στο εργαστήριο οι συμμετέχοντες θα μπορούσαν να λάβουν μια σύντομη θεωρητική εισήγηση σχετικά με την αναπτυξιακή ιδέα, καθώς και πληροφορίες σχετικά με την ιστορική σημασία του χώρου, την τρέχουσα χρήση και τα προβλήματα που αντιμετωπίζει. Τα αποτελέσματα του εργαστηρίου και οι πρόσθετες πληροφορίες όπως προτάσεις και θέσεις πρωτοβουλιών, συλλόγων και φεστιβάλ, θα ενσωματωθούν στην περαιτέρω ανάπτυξη της ιδέας. Στην συνέχεια μπορούν να ακολουθήσουν συνοδευτικοί κύκλοι συζητήσεων για εμβάθυνση σε πιλοτικές δράσεις με τα ενδιαφερόμενα μέρη και διάφορους εμπειρογνώμονες (π.χ. περιβαλλοντικές οργανώσεις). Η αποσαφήνιση των διαφόρων θεμάτων πρέπει να συμπεριληφθεί συνειδητά στη διαδικασία με την υποστήριξη της Δημοτικής αρχής, γιατί έτσι θα μπορέσει να οδηγήσει σε μία ευρεία συναίνεση στο πλαίσιο των συνοδευτικών συζητήσεων. Παράλληλα, μπορούν να αναπτυχθούν προτάσεις για τη συνέχιση της συμμετοχής των πολιτών και φορέων σε μια μελλοντική εκστρατεία επικοινωνίας. Η παρουσίαση των αποτελεσμάτων μπορεί να πραγματοποιηθεί σε ένα καταλυτικό forum.
Μέσω της χρήσης καινοτόμων μεθοδολογικών εργαλείων και ‘καλών πρακτικών’ παρουσιάζουμε μία πιθανή εναλλακτική προοπτική σχετικά με την ανάπλαση του πρώην στρατοπέδου Παύλου Μελά, θεωρώντας ότι η ευρύτερη προώθηση της συμμετοχικής διαδικασίας, που έχει ήδη ξεκινήσει, μπορεί να καταδείξει τις δυνατότητες για μία εκ βαθέως εξέταση του τοπικού αστικού πολιτισμού. Το πλαίσιο που επεξεργαστήκαμε αποτελεί καθοριστική παρατήρηση και αναφέρεται με συγκεκριμένα παραδείγματα στη ροή των διαδικασιών για την ενεργοποίηση του συμμετοχικού σχεδιασμού, με τον πολίτη ουσιαστικά να συμπράττει μέσα από μία πολυφασική διαδικασία, η οποία διαδραματίζεται σε διάφορες αυτοτελείς φάσεις που ξεκινούν από τον σχεδιασμό και καταλήγουν στην τελική διαμόρφωση της αναπτυξιακής ιδέας.
Η συμμετοχή των πολιτών στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων εκτός από τον εκσυγχρονισμό των διοικητικών δομών και τη βελτίωση δημόσιων υπηρεσιών, στοχεύει επίσης στην ανάκαμψη των τοπικών γειτονιών από τις συνέπειες της κρίσης, όπως επίσης και στην ενίσχυση των εν γένει δημοκρατικών αρχών, καθώς η έννοια της κυβερνησιμότητας, είναι προφανώς ενσωματωμένη σε μια πολύ πιο μακροπρόθεσμη αλλαγή που σχετίζεται με τη διακυβέρνηση μιας κοινωνικής πολιτειακής βάσης των πόλεων, καθώς αφορά συγκεκριμένα θεσμικά και πολιτικά πλαίσια που ενισχύουν την κοινωνική και πολιτιστική αλληλεπίδραση. Η εμπέδωση και η καλλιέργεια της κυβερνησιμότητας λοιπόν, όχι μόνο ως θεσμική εξέλιξη σε επίπεδο πόλης, αλλά και ως βιωματική εμπειρία στη καθημερινότητα του πολίτη, αποτελεί ένα καίριο ζήτημα το οποίο έρχεται πολύ έντονα στο προσκήνιο στην Ελλάδα της κρίσης, καθώς είναι γεγονός ότι δεν έχει καλλιεργηθεί καθόλου το συμμετοχικό πλαίσιο τόσο στη λήψη αποφάσεων όσο και στον αστικό σχεδιασμό. Παράλληλα, είναι χαρακτηριστικό ότι υπάρχει έλλειψη επιστημονικών δεδομένων όπως για παράδειγμα αναλύσεις δημογραφικού και βιοτικού επιπέδου για την συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή, χαρτογράφηση πολιτιστικών συλλόγων που δραστηριοποιούνται στον χώρο και πέριξ αυτού, παραδειγματικά εργαστήρια και ψυχο-περιβαλλοντικές προσεγγίσεις των επισκεπτών, συλλογή την τοπικής μνήμης κλπ. Πως εκτιμάται για παράδειγμα το γεγονός ότι το προσχέδιο της αναπτυξιακής ιδέας βασίζεται σε μια κοινωνικο-οικονομική ανάλυση δημοτών που πάει πίσω στην απογραφή του 2011 (ΕΛΣΤΑΤ) και μάλιστα όχι πάνω σε μια βάση ποιοτικών χαρακτηριστικών διαβίωσης και ποιότητας ζωής;
Η εστιασμένη αποτύπωση της κοινωνικό-οικονομικής κατάστασης, όχι μόνο του συγκεκριμένου Δήμου, αλλά και των χωρικά γειτνιαζόντων Δήμων (η βιωσιμότητα του πάρκου εξαρτάται και από τους άλλους Δήμους), μπορεί να συμβάλλει σε μία βαθύτερη κατανόηση της κοινωνικής πολυπλοκότητας του τοπικού αστικού πολιτισμού μέσω της στοχευόμενης αλληλεπίδρασης και επικοινωνίας μεταξύ πολιτών και τοπικών φορέων. Παράλληλα, ο συμμετοχικός σχεδιασμός αποτελεί μία σημαντική παράμετρο που θα μπορούσε να οδηγήσει στην βιωματική σύνδεση των χρηστών με τον χώρο/τόπο, προσφέροντας έτσι διεξόδους δημιουργικής έκφρασης σε ‘καθημερινούς’ πολίτες, καθώς και στην διαμόρφωση της περιβαλλοντολογικής αστικής διαχείρισης. Ουσιαστικά, μέσω της συμμετοχής και της αμοιβαίας (peer2peer) ανταλλαγής γνώσης, ο Δήμος θα είναι σε θέση να συν-διαβουλεύεται με τους πολίτες, σχετικά με θέματα σχεδιασμού και όχι μόνο και οι πολίτες θα έχουν την ευκαιρία να ασχοληθούν με τα προβλήματα της γειτονιάς τους συμμετέχοντας σε διαδικασίες που αφορούν την ποιότητα ζωής αλλά και τον τρόπο που αυτοί βιώνουν την καθημερινότητα τους. Ένα τέτοιο μεθοδολογικό πλαίσιο μπορεί να συμβάλλει στην καλλιέργεια και στην εμπέδωση μιας περισσότερο συμμετοχικής κουλτούρας, ενισχύοντας την αίσθηση του τόπου και την ταυτότητα των γειτονιών της πόλης.
Πηγές-Βιβλιογραφία για Dr. rer. pol. Νίκος Θεοδοσάκης, Οικονομολόγος-Γεωγράφος
1. Stadt Leipzig, Amt für Stadtgrün und Gewässer, Abteilung Verwaltung | Abteilung Planung und Bau, Beteiligungsprozesses zum Entwicklungskonzept, 2015.
2. Stadt Leipzig, Bürgerbeteiligung für den Clara-Zetkin- und den Johannapark, Freizeit Kultur und Tourismus, 2016.
3. BUND: Bürgerbeteiligung für die Zukunft des Tempelhofer Feldes ist mangelhaft, 16. Oktober 2013, http://www.bund-berlin.de/nc/bund_berlinde/presse/ essemitteilungen/detail/artikel/bund-buergerbeteiligung-fuer-die-zukunft-des-tempelhofer-feldes-ist-mangelhaft.html?tx_ttnews[backPid]=447&cHash =45f9ece0e5c764eacb9baa606bcb5649
4. Maßnahmen zur Umsetzung des nachhaltigen Regenwassermanagements auf dem Tempelhofer Feld, 11.10.13, Pressemitteilung, http://www.stadtentwicklung.berlin.de/aktuell/pressebox/archiv_volltext.shtml?arch_1310/nachricht5081.html
5. Michael, Braum.,Thies, Schröder., Wie findet Freiraum Stadt?: Fakten, Positionen, Beispiele, Bericht der Baukultur, Bd. 2, 2010, Basel.
6. Kleiner Tiergarten Ost – frühzeitige Bürgerbeteiligung, http://www.moabitonline.de/ 3377/comment-page-7
7. Bürgermeisteramt Tübingen, Entwicklungskonzept für den Park am Anlagensee Leitbild und weiteres Verfahren, Planungsausschuss Ortsbeirat Mitte/West zur Kenntnis, Gemeinderat, 11.06.2007.
8. Stadtgrün für alle – Hamburg gemeinsam gestalten und erhalten, http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:EhUbBq7JTm4J:www.hamburg.de/contentblob/4402742/ca22a7bc2a047d8f7830b29a178e95d1/data/d-7-dialog-broschuere.pdf+&cd=32&hl=el&ct=clnk&gl=gr&client=firefox-b
9. S, Joss., (2003): Zwischen Politikberatung und Öffentlichkeitsdiskurs – Erfahrungen mit Bürgerkonferenzen in Europa. In: Schicketanz, S. & Naumann, J. (Hg.), Bürgerkonferenz: Streitfall Gendiagnostik. Ein Modellprojekt der Bürgerbeteiligung am bioethischen Diskurs. Opladen: Leske + Budrich. 15 – 36.
10. C, Schwarz., & Tigges, A. (2000): Planning for Real. Theorie und Anleitung zum Handeln. Berlin: Technologie-Netzwerk Berlin e. V.
11. Βασενχόβεν, Λ. (2010). Χωρική διακυβέρνηση: Θεωρία, Ευρωπαϊκή εμπειρία και η περίπτωση της Ελλάδας, Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα.
Ενδεικτική βιβλιογραφία για Γιώργος Χατζηνάκος, Αστικός Γεωγράφος, Υποψήφιος Διδάκτορας Μητροπολιτικού Πανεπιστημίου του Μάντσεστερ
Βασενχόβεν, Λ. (2010). Χωρική διακυβέρνηση: Θεωρία, ευρωπαϊκή εμπειρία και η περίπτωση της Ελλάδας, Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα.
Ευαγγελίδου, Μ. (2007). «Σύστημα χωρικού σχεδιασμού στην Eλλάδα και δυνατότητες παρέμβασης της κοινωνίας των πολιτών», Παρουσιάστηκε στο διεθνές συνέδριο «Κοινωνία των πολιτών, περιβάλλον και βιώσιμη ανάπτυξη - Από την ενημέρωση στην ενεργό συμμετοχή», Μεσόγειος-SOS, ΑΚΤΗ, Πάντειο Πανεπιστήμιο, 23-24 Νοεμβρίου
Ευαγγελίδου, Μ. (2007). «Σύστημα χωρικού σχεδιασμού στην Ελλάδα και δυνατότητες παρέμβασης της κοινωνίας των πολιτών», εργασία που παρουσιάστηκε στο διεθνές συνέδριο «Κοινωνία των πολιτών, περιβάλλον και βιώσιμη ανάπτυξη - Από την ενημέρωση στην ενεργό συμμετοχή», Μεσόγειος-SOS, ΑΚΤΗ, Πάντειο Πανεπιστήμιο, 23-24 Νοεμβρίου.
Λεοντίδου, Λ. (2011). Αγεωγράφητος χώρα, Εκδόσεις Προπομπός, Αθήνα.
Ποζουκίδου, Γ. (2000). «Μοντέλα χρήσεων γης - Ανασκόπηση και προοπτικές του ρόλου τους στον χωρικό σχεδιασμό», Αειχώρος, 13: 118-141.
Στρατηγέα, Α. (2009). «Συμμετοχικός σχεδιασμός και βιώσιμη τοπική ανάπτυξη: Μια μεθοδολογική προσέγγιση», Πρακτικά 2ου Συνεδρίου Πολεοδομίας, Χωροταξίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Βόλος, 24-27 Σεπτεμβρίου, σελ. 43-51.
Στρατηγέα, Α. και Παπαδοπούλου, Μ. (2012). «Η συμβολή του συμμετοχικού σχεδιασμού στη διαχείριση και προστασία του φυσικού περιβάλλοντος: Η εφαρμογή της οδηγίας 2000/60/ΕΚ στην ελληνική πραγματικότητα», Πρακτικά 3ου Εθνικού Συνεδρίου Πολεοδομίας, Χωροταξίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Βόλος, 27-30 Σεπτεμβρίου, σελ. 1303-1311.
Σωμαράκης, Γ. & Στρατηγέα, Α. (2015). «Η συμμετοχική προσέγγιση στον χωροταξικό σχεδιασμό και η συμβολή των τεχνολογιών πληροφόρησης και επικοινωνίας: Εξελίξεις από την ελληνική πραγματικότητα», Πρακτικά 3ου Συνεδρίου Πολεοδομίας, Χωροταξίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Βόλος, 24-27 Σεπτεμβρίου.
Χατζηνάκος Π. & Χατζηνάκος, Γ. (2017). «Η Γειτονιά της Αλεξάνδρου Σβώλου Ανθίζει: Το Πάρκο Τσέπης στη Τελική του Ευθεία», Δημοσιεύτηκε από Parallaximag: http://parallaximag.gr/life/geitonia-tis-aleksandrou-svolou-anthizei-to-parko-tsepis-sti-teliki-tou-eftheia.
Aggens, L. (1998). «Identifying Different Levels of Public Interest in Participation», στο: Creighton, J., Delli Priscoli, J. & Dunning, M. (επιμ.). Public Involvement Techniques: A Reader of Ten Years Experience at the Institute for Water Resources, Institute for Water Resources, U.S. Corps of Engineers, Alexandria, VA, σελ. 193-198.
Arnstein, S. (1969). «A Ladder of Citizen Participation», Journal of the American Planning Association, 35(4): 216-224.
Bishop, B. (1998). «Planning as a Process of Social Change», στο: Creighton, J., Delli Priscoli, J. & Dunning, M. (επιμ.). Public Involvement Techniques: A Reader of Ten Years Experience at the Institute for Water Resources, Institute for Water Resources, U.S. Corps of Engineers, Alexandria, VA, σελ. 31-40.
Bousset, J.-P., Macombe, C. & Taverne, M. (2005). «Participatory Methods, Guidelines and Good Practice Guidance to be Applied throughout the Project to Enhance Problem Definition, Co-learning, Synthesis and Dissemination», SEAMLESS Project, Report Νo 10, Ref.: D7.3.1, December.
Burby, R. (2003). «Making Plans that Matter: Citizen Involvement and Government Action», Journal of the American Planning Association, 69(1): 33-49, Doi: 10.1080/01944360308976292.
Creighton, J. (2005). The Public Participation Handbook – Making Better Decisions through Citizens’ Involvement, Jossey-Bass, San Francisco.
Duraiappah, A., Robby, P. & Parry, E. (2005). «Have Participatory Approaches Increased Capabilities?», International Institute for Sustainable Development (IISD). Canada.
Egger, P. & Majeres, J. (1992). «Local Resource Management and Development: Strategic Dimensions of People’s Participation», στο: Ghai, D. & Vivian, J.M. (επιμ.). Grassroots Environmental Action: People’s Participation in Sustainable Development, Routledge, London.
Elliott, J., Heesterbeek S., Lukensmeyer C. & Slocum, N. (2005). «Participatory Methods Toolkit: A Practitioner’s Manual», King Baudouin Foundation and the Flemish Institute for Science and Technology Assessment (viWTA).
European Commission (2005). Communication from the Commission to the Council and the European Parliament on the ‘Review of the Sustainable Development Strategy - A Platform for Action’, Brussels, 13.12.2005, COM(2005)658 final.
Fischer, F. (2003). Citizens, Experts, and the Environment - The Politics of Local Knowledge, Duke University Press, Durham, London.
Hanchey, R.J. (1998). «Involving the Public in Planning and Decision-Making», στο: Creighton, J., Delli Priscoli, J., & Dunning, C.M. (επιμ.). Public Involvement Techniques – A Reader of Ten Years Experience at the Institute for Water Resources, Institute for Water Resources, U.S. Corps of Engineers, Alexandria, VA, σελ. 123-129.
Harvey, D. (2012). Rebel Cities: From the Right to the City to the Urban Revolution. London: Verso.
Kanji, N. & Greenwood, L. (2001). «Participatory Approaches to Research and Development», στο: IIΕD- Learning from Experience, IIED, London.
Khakee, A. (1999). «Participatory Scenarios for Sustainable Development», Foresight, 1(3): 229-240.
Martens, K. (2005). «Participatory Experiments from the Bottom-up – The Role of Environmental NGOs and Citizen Groups», European Journal of Spatial Development, 18: 2-20. Community Development as a Process, University of Missouri Press, Columbia, σελ. 144-170
McGuirk, P.M. (2001). «Situating Communicative Planning Theory: Context, Power and Knowledge», Environment and Planning A, 33: 195-217.
Moser, C. (1983). «The Problem of Evaluating Community Participation in Urban Development», Development Planning Unit, Working Paper No. 14, University College London.
Papadopoulou, Ch.-A. & Giaoutzi, M. (2014). «Crowdsourcing as a Tool for Knowledge Acquisition in Spatial Planning», Future Internet, 6(1): 109-125, Doi: 10.3390/fi6010109.
Steyaert, S. & Lisoir, H. (2005). Participatory Methods Toolkit – A Practitioner’s Manual, King Baudouin Foundation, Flemish Institute for Science and Technology Assessment.
Stratigea, A. & Papadopoulou, Ch.-A. (2013). «Evaluation in Spatial Planning: A Participatory Approach», Territorio Italia, Land Administration, Cadastre, Real Estate, Agenzia del Territorio, (2): 85-97.
Tewdwr-Jones, M. & Thomas, H. (1998). «Collaborative Action in Local Plan-making: Planners’ Perceptions of ‘Planning through Debate’», Environment and Planning B: Planning and Design, 25(1): 127-144.
Van Asselt M. & Rijkens-Klomp, N. (2002). «A Look in the Mirror: Reflection on Participation in Integrated Assessment from a Methodological Perspective», Global Environmental Change, 12: 167-484.
