Σε αναζήτηση και εκδίωξη των φτωχών(Ι). Η αόρατη φτώχεια. Διάβασμα σε 3'

Φτώχεια - Αστεγία, Φτωχός - Άστεγος

Σε αναζήτηση και εκδίωξη των φτωχών(Ι). Η αόρατη φτώχεια.

Δύο ουσιαστικά και επίθετα ετυμολογικά  συνυφασμένα αλλά στη μετανεωτερικότητα πολιτικά και κοινωνικά  διαφορετικά.  Προφανώς μεταξύ των κρατών λαών υπάρχουν σημαντικές διαφορές στο ελάχιστο αποδεκτό όριο διαβίωσης. Όσοι ζουν σε συνθήκες φτώχειας πεθαίνουν 10 χρόνια νωρίτερα. Προς το παρόν γιατί σε μερικά χρόνια η επισφαλής κατάσταση τέτοιων συνανθρώπων μας θα έχει γίνει χειρότερη όποτε και το προσδόκιμο τους θα μειώνεται[1].

Σε όλο τον κόσμο, το χάσμα μεταξύ φτωχών και πλουσίων διευρύνεται - όπως και το προσδόκιμο ζωής. Για τις συντάξεις, αυτό σημαίνει ότι οι άνθρωποι με χαμηλό εισόδημα χρηματοδοτούν τελικά τις συντάξεις για άτομα με υψηλό εισόδημα.[2]

"Μπορείτε να σκοτώσετε ένα άτομο απλά, με ένα υγρό (με υγρασία) διαμέρισμα"

Στην Αυστρία, 1,5 εκατομμύρια άνθρωποι κινδυνεύουν από φτώχεια ή κοινωνικό αποκλεισμό. Δηλαδή, έχουν εισόδημα κάτω από € 1.238 (για ιδιώτες) ή δεν μπορούν να καλύψουν τις βασικές ανάγκες. Και αυτό μειώνει το προσδόκιμο ζωής. Ο Martin Schenk από τη Διάσκεψη για τη Φτώχεια το περιγράφει με αυτόν τον τρόπο: "Μπορείτε να σκοτώσετε ένα άτομο με ένα υγρό διαμέρισμα, όπως μπορείτε και με ένα τσεκούρι."

Οι φτωχοί άνδρες πεθαίνουν 11 χρόνια νωρίτερα.  Όσοι ζουν σε φανερή φτώχεια, δηλαδή δεν μπορούν να ζεστάνουν σωστά το σπίτι τους ή δεν έχουν χρήματα για απρόσμενες επισκευές, ζουν σημαντικά συντομότερα . Σε αριθμούς μπορεί να υπολογίσει κάποιος ότι οι γυναίκες που πλήττονται από αυτό πεθαίνουν 4 χρόνια νωρίτερα από άλλες - στους άνδρες είναι 11 χρόνια. Εάν θα πρέπει να ζήσουν παραπάνω χρόνια έτσι, η κατάσταση χειροτερεύει ακόμα. Το προσδόκιμο ζωής μειώνεται κατά 9 χρόνια στις γυναίκες και 12 έτη στους άνδρες.[3]

Για τους άστεγους, η κατάσταση είναι ακόμα πιο δραματική: ζουν 20 χρόνια λιγότερο από έναν μέσο Αυστριακό.

Τα παιδιά πλήττονται ιδιαίτερα από τη φτώχεια. Οι λόγοι για την πρόωρη θνησιμότητα τους είναι πολλαπλοί. Έτσι, η οικονομική πίεση όχι μόνο τα επιβαρύνει ψυχολογικά, αλλά και φέρνει μαζί της έναν ανθυγιεινό τρόπο ζωής. Ένας  υποβαθμισμένος τρόπος διαβίωσης (κατοικείν και διατροφή) δημιουργεί όλα τα υπόλοιπα. Η κατάσταση επιδεινώνεται από το γεγονός ότι οι γονείς μεταφέρουν την υπάρχουσα γι’ αυτούς κοινωνική τους θέση στα παιδιά τους. Το περιβάλλον στο οποίο γεννιούνται τα παιδιά καθορίζει σημαντικά την περαιτέρω πορεία της ζωής τους. Η μείωση του ελάχιστου εισοδήματος για τις μεγάλες οικογένειες επιδεινώνει ακόμη περισσότερο την κατάσταση.

Αποτέλεσμα: οι φτωχοί πληρώνουν τις συντάξεις των πλουσίων, αν το πάρουμε από πλευράς ανακατανομής εισοδήματος.

Οι διαφορές στο προσδόκιμο όριο ζωής επηρεάζουν επίσης τις συντάξεις. Επειδή οι χαμηλοσυνταξιούχοι λαμβάνουν σύνταξη κατά μέσο όρο πολύ συντομότερα από το πλουσιότερο 10 % του πληθυσμού, τα μικρά εισοδήματα συστηματικά επιδεινώνονται. Αν προσθέσουμε επι πλέον σε αυτό το γεγονός, ότι πολλοί μισθωτοί χαμηλού εισοδήματος δεν προλαβαίνουν να συνταξιοδοτηθούν καν στην ηλικία των 65 ετών, το αποτέλεσμα ανακατανομής από κάτω προς τα πάνω είναι ακόμη πιο σημαντικό. Η απόδοση όμως του ασφαλίστρου αυξάνεται με την αύξηση του εισοδήματος.

Συνεπώς, οι ερευνητές συνιστούν να ληφθεί υπόψη το άνισο προσδόκιμο επιβίωσης στις μελλοντικές μεταρρυθμίσεις των συντάξεων. Ειδικά όταν η κατανομή του εισοδήματος γίνεται πιο άνιση, οι ανισορροπίες στο συνταξιοδοτικό σύστημα καθίστανται ακόμα πιο οξείς. Ως εκ τούτου, προειδοποιεί και ο καθηγητής Rolf Rosenbrock, πρόεδρος της Ισότιμης Κοινωνικής Πρόνοιας:

"Οι φτωχοί άνθρωποι, που έχουν πληρώσει όλη τους τη ζωή εισφορές στη συνταξιοδοτική τους ασφάλιση και που μπορούν στη συνέχεια να απολαύσουν κατά μέσο όρο μόνο τέσσερα ή πέντε χρόνια σύνταξης, βασικά χρηματοδοτούν τη σύνταξη των πιο πλούσιων και των περισσότερο εν ζωή ευρισκομένων ανθρώπων".

Σε αναζήτηση και εκδίωξη των φτωχών. Η αόρατη φτώχεια

Ας δούμε όμως γιατί βλέπουμε μόνο φτωχούς μπροστά μας και όχι τη φτώχεια ή γιατί παραπονιόμαστε μόνο για τις συμπεριφορές φτωχών και αστέγων και όχι για την φτώχεια και την αστεγία, αυτά που δημιουργούν το πρόβλημα μας να τους περιθωριοποιούμε.

Ένα1 χρόνο σχεδόν κάθε δεύτερη Δευτέρα στο Δημοτικό Συμβούλιο της Θεσσαλονίκης δεν ακούστηκε η λέξη φτώχεια.  Αυτή την έχουμε εργαλειοποιήσει την έχουμε κάνει ένα κοινωνικό κατασκεύασμα άμβλυνσης των συμπτωμάτων της. Όμως πολλές φορές ακούστηκε η λέξη πλανόδιοι, φτωχοί, αυτοί που ενοχλούν την εικόνα της παραλίας, των πεζοδρομίων, όταν η ασχήμια γίνεται συνήθεια etc etc. Και οι περισσότεροι είναι της γνώμης ότι το θέμα της φτώχειας και της αστεγίας είναι θέμα κεντρικής εξουσίας και όχι της ΤΑ! Καλά πάμε.

Μια μεγαλύτερη διαφορά ευημερίας από αυτή μεταξύ ενός αρχαιολόγου ή ανθρωπολόγοι του 19ου/20ου αιώνα και των μελών των ομάδων που διερευνούν και οι δύο επιστήμες δεν μπορεί να φανταστεί κανείς.

Ενώ ο επιστήμονας ως εκπρόσωπος της σύγχρονης καταναλωτικής κοινωνίας διαθέτει σημαντικό πλούτο, ένα πλούτο που καμία γενιά της ανθρωπότητας δεν τον γνώριζε μέχρι σήμερα, είναι η κατοχή υλικών αγαθών και η διάθεση υλικών πόρων στις υπό διερεύνηση και εστίαση ανήκοντες συγγενείς των ενδιαφερόντων ομάδων σαφώς άνισα  χαμηλότερες.[4] .

Ωστόσο, υπάρχει μια έντονη απουσία του ορισμούς της "φτώχειας" στις περιγραφές των αρχαιολόγων και των εθνολόγων. Αυτό το "τυφλό σημείο" μπορεί να εξηγηθεί με μια έννοια της φτώχειας που υπερβαίνει τις καθαρά ποσοτικές οικονομικές πτυχές. Εάν κάποιος υποθέσει ότι η "εύγλωττη σιωπή"  έως και εκκωφαντική μπορεί επίσης να είναι μέρος ενός λόγου, τότε η φτώχεια είναι επίσης αποτέλεσμα πρακτικών διάκρισης: δεν ομιλούμε για φτώχεια.

Η φτώχεια δεν είναι θέμα. Η αδυναμία της θεματοποίησης της φτώχειας  επιβεβαιώνεται μέσα από την έννοια του  concept „honest poor“ [5]/ «ειλικρινής φτωχός» του 18ου αιώνα.

Οι πρόσφατες θεωρίες της εμφάνισης και της παρατεταμένης  φτώχειας υποδηλώνουν τη σιωπή σχετικά με τη φτώχεια ως την σημαντικότερη  αιτία της φτώχειας. Συνεπώς, δεν υπάρχει φτώχεια επειδή δεν υπάρχουν οικονομικά μέσα.

Αντίθετα, φτώχεια ορίζεται πολύ περισσότερο σαν έλλειψη ευκαιρίας να εφιστήσουμε την προσοχή για δικά μας προβλήματα, να εκλάβουμε κατανόηση για τα  προβλήματα μας και τελευταίο αλλά όχι ασήμαντο, σαν  έλλειψη επιλογών δράσης που θα μπορούσε να μας οδηγήσει εκτός φτώχειας.

Για τον Α. Sen, η «παραμέληση» της φτώχειας είναι ο λόγος για τον οποίο και συμβαίνει το συγκεκριμένο φαινόμενο. Μόνο όταν η κατάσταση των ανθρώπων σε άλλα οικονομικά πλαίσια, αποκρύβεται ξεκινάει και η οικονομική περιθωριοποίησή τους (Sen 1974, Sen 1999)[6].Η παρουσία αυτού του "τυφλού σημείου" μπορεί να θεωρηθεί ως επιβεβαίωση της θεωρίας του Sen σχετικά με αιτίες της φτώχειας στο σύνολό της.

Η έννοια της «κουλτούρας της φτώχειας» προκάλεσε διαμάχες στην ανθρωπολογία και πέρα από αυτήν. Σε αυτή δεν παραβλέπεται μια πτυχή μιας γεύση των  εννοιών των φτωχών του 18ου αιώνα. Οι φτωχοί, όπως τους περιγράφει ο Lewis[7], δεν είναι ότι αναγκάζονται από κάτι να έλθουν στην άθλια κατάσταση τους, αλλά επειδή έχουν τις δικές τους αξίες. Όσο δεν προσπαθούν να αλλάξουν  τη στάση τους, δεν θα μπορέσουν να βοηθηθούν. Αυτή η έκφραση  στην παλαιά ορολογία, δεν τέμνει το θέμα του προβληματισμού  για τους "ειλικρινείς φτωχούς". Πρόκειται μάλλον για τους «έξυπνους φτωχούς», τους πονηρούς ή τους ανέντιμους που δεν θέλουν να αλλάξουν την κατάστασή τους καθόλου (Lindner 1999)[8]. Ο όρος «κουλτούρα της φτώχειας» απέκρυψε ένα βασικό γεγονός της φτώχειας, δηλαδή τη γυμνή  δυστυχία και τον ψυχαναγκαστικό χαρακτήρα της.

Στην αναζήτηση των φτωχών, μια κεντρική σημαντική πτυχή της φτώχειας δεν λαμβάνεται υπόψη. Κριτικοί αυτής της έννοιας της φτώχειας,  δηλαδή της «κουλτούρας της φτώχειας» ομιλούν πλέον και για μια ωραιοποίηση του φαινομένου(Romandisierung). Αυτό θεωρούν, ότι προϋποθέτει ένα βαθμό αυτονομίας και χρονικής σταθερότητας αυτών των «πολιτιστικών φορέων- ομάδων» που δεν αντιστοιχούν στην πραγματικότητα (Scharenberg 2007).[9]

Η χρήση  αυτης της έννοιας λοιπόν δεν χρησιμοποιείται στην έρευνα, γιατί  αποκρύπτει έτσι την άποψη της πραγματικής κατάστασης και κλέβει από τα αποτελέσματα μιας τέτοιας έρευνας, την πολιτική διάσταση του θέματος

Σύμφωνα με τον Sen, η φτώχεια ορίζεται πρώτα απ' όλα από την έλλειψη συμμετοχής. Αν οι άνθρωποι δεν έχουν καμία πιθανότητα συμμετοχής στο ίδιο επίπεδο εκπαίδευσης όπως και το υπόλοιπο του πληθυσμού, αν δεν είναι η ισόνομη η υγειονομική περίθαλψη και δεν είναι προσβάσιμη και αν δεν τους επιτρέπεται να συμμετάσχουν στην πολιτική συζήτηση στη χώρα, τότε οι άνθρωποι είναι φτωχοί.

Είναι εύκολο να προσδιορίσει κανείς ποια  μορφή μπορεί έχει η καταπολέμηση της φτώχειας όταν διαπιστωθούν τα πραγματικά αίτια της φτώχειας και πιο συγκεκριμένα της «παραμονής στη φτώχεια». Αυτό περιλαμβάνει την παροχή εκπαίδευσης, υγειονομικής περίθαλψης και ενδεχομένως δίκαιης αμοιβής και  απλής εργασίας για τους φτωχούς[10]. Οι δημοκρατικές δομές, σύμφωνα με αυτό το μοντέλο, είναι επίσης απαραίτητες για την αντιμετώπιση της φτώχειας.

«Θα ήταν, ένα μεγάλο λάθος να υιοθετούσαμε μια αυτοτελή ανεξάρτητη  "κουλτούρα φτώχειας" μέσα σε μια συγκεκριμένη κοινωνία. Υποφέρουν από μηχανισμούς αποκλεισμού και έλλειψης συμμετοχικών διαδικασιών σε σημαντικά θέματα της καθημερινότητας. Γι' αυτό μια περιγραφή των φτωχών χωρίς αναφορά στις αμοιβαίες σχέσεις μεταξύ διαφορετικών ομάδων σε μια κοινωνία  είναι ελλιπής. Η ζωή στη φτώχεια σημαίνει πάντα να συγκρίνεις τον εαυτό σου με τους πλουσιότερους.»[11]

---

[1] Αυτό βρέθηκε σαν αποτέλεσμα σε μια  μελέτη της Στατιστικής Αυστρίας.

[2] Η Στατιστικής της Αυστρίας εξέτασε τις επιπτώσεις της φτώχειας στο προσδόκιμο ζωής των Αυστριακών. Διεξήγαγε μια ειδική αξιολόγηση της κοινωνικής έρευνας της ΕΕ SILC.  Αποτέλεσμα: Μόνιμα φτωχοί άνθρωποι πεθαίνουν δέκα χρόνια νωρίτερα από ό, τι ο υπόλοιπος πληθυσμός. Ακόμη μεγαλύτερη είναι η διαφορά στους άστεγους.

[3] Παράδειγμα η Αυστρία: "Αυτός ο τεράστιος περιορισμός του προσδόκιμου ζωής επηρεάζει περίπου 270.000 ανθρώπους στην Αυστρία, που αντιστοιχεί περίπου στον πληθυσμό του Γκρατς, της δεύτερης μεγαλύτερης πόλης στην Αυστρία", λέει ο Martin Schenk.

[4] Hans Peter Hahn., Auf der Suche nach den Armen. Warum Armut in den Kulturwissenschaften so oft unsichtbar bleibt, aus: Harald Meiler et al. (Hg): Arm und Reich: Zur Ressourcenverteilung in prähistorischen Gesellschaften, Halle, Landesamt für enkmalpflege und Archäologiew Sadchsen-Anhalt 2016, S 101-109

[5]Rogers, Nichola., Policing the Poor in Eighteenth-Century London: The Vagrancy Laws and Their Administration, Histoire sociale-Social History, Vol. XXIV, nO 47 (mai-May 1991) : 127-147

[6] Sen, Α.,  On Econo,mic Inequality (Oxford 1974) και Sen, A.,Sen Development as Freedom  (New York) 1999

[7] Lewis, O., The Culture of Poverty. Scien. American 215,4, 1966, 19–25.

[8] Lindner R. Was ist ›Kultur der Armut‹? Anmerkungen zu Oscar Lewis. In: S. Herkommer (Hrsg.), Soziale Ausgrenzungen. Gesichter des neuen Kapitalismus (Hamburg 1999) 171–178.

[9] Scharenberg, Α., Kampfschauplatz Armut. Der Unterschichtendiskurs in den Vereinigten Staaten. Bl. Internat. Politik  2007, 183–192

[10] Ένα παράδειγμα από το τρέχον έργο της Γερμανικής Εταιρείας Διεθνούς Συνεργασίας (GIZ) το ανταλλαγή στο θέμα διερεύνησης  των φτωχών : Ενώ παλαιότερα ένας συλλέκτης σκουπιδιών ήταν ένα επιβλαβές και επικίνδυνο φαινόμενο μιας αναποτελεσματικής υποδομής σε πολλές αναπτυσσόμενες χώρες, σε πρόσφατα projects «απορριμμάτων», η GIZ είχε μάθει να αφήνει αυτές τις δουλειές σε ανθρώπους και μόνο για να τους  κάνει με  ένα κατάλληλο τρόπο να ενσωματωθούν  στις διαδικασίες επεξεργασίας αποβλήτων.

[11] Hans Peter Hahn., Auf der Suche nach den Armen. Warum Armut in den Kulturwissenschaften so oft unsichtbar bleibt, aus: Harald Meiler et al. (Hg): Arm und Reich: Zur Ressourcenverteilung in prähistorischen Gesellschaften, Halle, Landesamt für Denkmalpflege und Archäologie Sachsen-Anhalt 2016, S 101-109, σ. 107