Μια ειρωνεία πραγματικά. Ο πόλεμος στο Κονγκό έχει κρατήσει τον πλανήτη πιο δροσερό
Οι ζοφερές ειρωνείες της κλιματικής αλλαγής
Ross Andersen
Η βελγική αυτοκρατορία εισέβαλε στο τροπικό δάσος του Κονγκό στα τέλη του 19ου αιώνα και γρήγορα καθιερώθηκε ως η πιο σκληρή αυτοκρατορική δύναμη στην Αφρική. Το Κονγκό είναι το δεύτερο μεγαλύτερο τροπικό δάσος στον κόσμο μετά από τον Αμαζόνιο και ο βασιλιάς Λεοπόλδος Β' το αντιμετώπισε σαν ένα προσωπικό κουτί λαφύρων. Για να απογυμνώσει και να πουλήσει τους πόρους του, υποδούλωσε τον ιθαγενή πληθυσμό, καταστρέφοντας μεγάλο μέρος του προϋπάρχοντος πολιτισμού και πολιτικής της περιοχής από την οικογενειακή μονάδα και πάνω. Η ποινή για τη μη τήρηση των ποσοστώσεων καουτσούκ ήταν ακρωτηριασμός. Εκατομμύρια πέθαναν κατά τη διάρκεια της εξορυκτικής βασιλείας του, και από τότε, το τροπικό δάσος σπάνια γνώρισε ειρήνη.
Αndrew McConnell / Panos Pictures / Redux
Τα τροπικά δάση που διασχίζουν την ισημερινή ζώνη της Γης αποτελούν την κορυφή όλης της δημιουργίας. Κάθε μέρα, 12 ώρες ηλιακού φωτός χτυπούν τους θόλους τους και ακτινοβολούν μέσα από ρωγμές σε φτέρες στο δάσος. Αυτή η ημερήσια δόση ήλιου «καίει» επίσης την ομίχλη από τους ισημερινούς ωκεανούς και ποτάμια, αυξάνοντας μια ζώνη σύννεφων από το μεσαίο τμήμα του πλανήτη. Τα σταγονίδια που πέφτουν από αυτό βάζουν τη βροχή στο τροπικό δάσος. Μαζί, αυτές οι δίδυμες προμήθειες ηλιακής ενέργειας και νερού τροφοδοτούν την ανάπτυξη ενός πράσινου πολυώροφου καταφυγίου όλο το χρόνο, από το οποίο έχουν προκύψει μερικές από τις πιο ποικίλες ζωικές, μυκητιακές και μικροβιακές οικολογίες στον κόσμο. Λίγα άλλα φυσικά συστήματα, ίσως σε ολόκληρο το σύμπαν, μετατρέπουν άψυχα υλικά τόσο εύκολα, και τόσο άφθονα, σε ζωή.
Τα τροπικά δάση δεν είναι απλώς θαύματα της φύσης. Όπως και τα ανθρώπινα όντα, επηρεάζουν βαθιά το σύστημα της Γης. Το σταθεροποιούν επίσης ενόψει γεωλογικά νέων γεγονότων. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 200 ετών, το έκαναν αναπνέοντας τα καυσαέρια άνθρακα της βιομηχανικής νεωτερικότητας, ανασυνιστώντας τα μόρια της σε διακλαδιζόμενα δίκτυα ριζών, παχιών στελεχών, φρέσκων φύλλων, λουλουδιών και σπόρων. Τα τροπικά δάση είναι από τα σημαντικότερα συστήματα δέσμευσης άνθρακα της φύσης, απορροφώντας πολύ περισσότερα από οποιαδήποτε ανθρώπινη τεχνολογία. Ωστόσο, απειλούνται σε όλο τον κόσμο. Μερικά είναι σε καλύτερη θέση από άλλα. Μέχρι στιγμής, τα 500 εκατομμύρια στρέμματα δάσους του Κονγκό έχουν παραμείνει σε μεγάλο βαθμό άθικτα. Αλλά ίσως όχι για κάποιον λόγο που ο καθένας θα μπορούσε να χαρεί.
Για περισσότερα από 50 χρόνια, οι δορυφόροι περιστρέφονται γύρω από τη Γη πολλές φορές την ημέρα, παρακολουθώντας την υγεία και την έκταση των τροπικών δασών. Σχεδόν όλα τα μεγαλύτερα δάση - στη λεκάνη του Αμαζονίου, στην ηπειρωτική Νοτιοανατολική Ασία και στα νησιά μέσα και γύρω από την Ινδονησία - έχουν χάσει πολύ σημαντικά τμήματα της κάλυψης των δέντρων τους. Μόνο στον Αμαζόνιο, τεράστιες εκτάσεις έχουν καεί και αντικατασταθεί με χωράφια βιομηχανικής κλίμακας καλαμποκιού και σόγιας από το 1985. Οι αποδόσεις τους τροφοδοτούν δεκάδες δισεκατομμύρια κοτόπουλα, χοίρους και αγελάδες σε εργοστασιακές φάρμες, οι οποίες αντικατοπτρίζουν διεστραμμένα το τροπικό δάσος στην πυκνότητα της παραγωγής βιομάζας. Το Κονγκό υπήρξε μια αξιοσημείωτη εξαίρεση σε αυτή την ακραία τάση αποψίλωσης των δασών - αλλά αυτό οφείλεται εν μέρει στο γεγονός ότι το τροπικό δάσος έχει φιλοξενήσει μια από τις πιο αιματηρές παρατεταμένες συγκρούσεις από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Το 1960, οι αποικιοκράτες Βέλγοι εκδιώχθηκαν από την εξουσία στο Κονγκό και στις δεκαετίες που ακολούθησαν, το τροπικό δάσος έχει υποστεί σχεδόν κάθε είδους πολιτική αστάθεια. Το γεγονός ότι τα εθνικά σύνορα της περιοχής χαράχτηκαν από και για τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις έχει επιδεινώσει τις εντάσεις, όπως και η συνεχιζόμενη ανάμειξη από τους ας πούμε αποικιακούς ξένους. Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, ένα πραξικόπημα που υποστηρίχθηκε από τις Ηνωμένες Πολιτείες δολοφόνησε τον Πατρίς Λουμούμπα, τον πρώτο δημοκρατικά εκλεγμένο ηγέτη του ανεξάρτητου Κονγκό. Ένας βάναυσος δικτάτορας, που τότε ονομαζόταν Joseph Mobutu, τελικά κατέλαβε την εξουσία. Ακόμη και με τα τοπικά πρότυπα, το καθεστώς του Μομπούτου ήταν εξαιρετικά διεφθαρμένο. Καταχράστηκε το δρόμο του σε μια τεράστια προσωπική περιουσία, εξαντλώντας τη δύναμη του κράτους.
Όταν οι Χούτου που διέπραξαν τη γενοκτονία της Ρουάντα αναζήτησαν καταφύγιο στο ανατολικό τροπικό δάσος στα τέλη της δεκαετίας του 1990, στην περιοχή ξεκίνησε ο Πρώτος Πόλεμο του Κονγκό. Διήρκεσε μόνο έξι μήνες, αλλά έβαλε τις βάσεις για τον Δεύτερο Πόλεμο του Κονγκό, ο οποίος διήρκεσε περίπου τέσσερα χρόνια και τελικά σκότωσε περισσότερους από 3 εκατομμύρια ανθρώπους. Μια ειρηνευτική συμφωνία έφτασε τελικά το 2002, αλλά σήμερα οι πολιτοφυλακές συνεχίζουν να πολεμούν στις ανατολικές περιοχές του Κονγκό. Κατά συνέπεια, οι πολυεθνικές εταιρείες καθυστέρησαν να δημιουργήσουν μεγάλες επιχειρήσεις από ό,τι στη Βραζιλία, ας πούμε, μου είπε ο Max Holmes, διευθύνων σύμβουλος του Woodwell Climate Research Center. Χωρίς πολλές επιχειρήσεις εταιρικής κλίμακας στο έδαφος, το φύλλωμα έχει διατηρηθεί και ο πλανήτης έχει παραμείνει πιο δροσερός.
Κάθε αξιοπρεπής άνθρωπος πρέπει να ελπίζει για μια πιο σταθερή ειρήνη σύντομα στο Κονγκό, παρόλο που πιθανότατα θα σημαίνει πιο έντονη αποψίλωση των δασών. Η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό (ΛΔΚ) είναι ένα από τα φτωχότερα έθνη του κόσμου και οι ηγέτες της θα θελήσουν να ενισχύσουν την οικονομία. Ο γρηγορότερος και βρώμικος τρόπος για να γίνει αυτό θα είναι η εκμετάλλευση του τροπικού δάσους. Αλλού στον κόσμο, τα δάση έχουν καταστραφεί μετά το τέλος των συγκρούσεων. Για παράδειγμα, μετά τις συμφωνίες του 2016 μεταξύ της κολομβιανής κυβέρνησης και των ανταρτών των Επαναστατικών Ενόπλων Δυνάμεων της Κολομβίας (FARC), πολλά από τα πρώην οχυρά των ανταρτών στη ζούγκλα κάηκαν για να ανοίξουν δρόμο για αγροκτήματα και άλλες επιχειρήσεις.
Κάτι παρόμοιο θα μπορούσε να συμβεί στο Κονγκό, το σπίτι του δασικού ελέφαντα και γορίλα. Μελέτες έχουν βρει μια θετική συσχέτιση μεταξύ των συγκρούσεων στο Κονγκό και της παραδοσιακής, μικρής κλίμακας αποψίλωσης των δασών, η οποία προκαλείται κυρίως από τους ντόπιους που καθαρίζουν τα δάση για αγροκτήματα επιβίωσης και από την εξόρυξη ξυλάνθρακα, ξυλείας και ορυκτών από ομάδες πολιτοφυλακής. Αλλά η ειρήνη μπορεί να φέρει μεγαλύτερης κλίμακας αποψίλωση των δασών, εξήγησε η Elizabeth Goldman, ερευνήτρια στο Global Forest Watch. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 15 ετών, το ποσοστό έχει διπλασιαστεί στη ΛΔΚ. Η κυβέρνηση του Κονγκό έχει περάσει νομοθεσία για τη διατήρηση των δασών, αλλά περιφρονεί ξεδιάντροπα τους δικούς της νόμους. Νέα δίκτυα κόκκινων δρόμων απλώνονται μέσα στη ζούγκλα. Η αποψίλωση των δασών στην περιοχή εξακολουθεί να μην είναι τόσο κακή όσο ήταν στον Αμαζόνιο ή σε ορισμένα μέρη της Ινδονησίας, μου είπε η Goldman, αλλά αυτό θα μπορούσε να αλλάξει εάν έρθει επιτέλους ειρήνη στην περιοχή.
Μεταξύ εκείνων που προσπαθούν να σώσουν το Κονγκό, δεν υπάρχει ακόμη συναίνεση για το τι πρέπει να κάνουν στη συνέχεια. Η κοινοτική διαχείριση των δασών έχει δείξει κάποια υπόσχεση, αλλά μόνο σε μικρή κλίμακα. Πολλοί υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής έχουν υποστηρίξει ένα σύστημα πίστωσης άνθρακα, σύμφωνα με το οποίο οι ξένες εταιρείες πληρώνουν τους ντόπιους για να διατηρήσουν ανέπαφα τα τροπικά δάση, για να αντισταθμίσουν τις δικές τους εκπομπές. Ωστόσο, μία από τις μεγαλύτερες ιδιωτικές επιχειρήσεις πίστωσης άνθρακα του Κονγκό αποκαλύφθηκε επειδή δεν τήρησε τις υποσχέσεις της προς τους ντόπιους και η ίδια η πρακτική τέθηκε πρόσφατα υπό έντονο παγκόσμιο έλεγχο. Μεταξύ άλλων, είναι δύσκολο να επιβεβαιωθεί ότι οι πιστώσεις λειτουργούν όπως προβλέπεται. Ούτε είναι πάντοτε σαφές ότι τα δάση που προστατεύουν διαφορετικά θα είχαν απομακρυνθεί. Η Βραζιλία μόλις πρότεινε ένα τεράστιο νέο παγκόσμιο ταμείο που θα πληρώνει τις χώρες για να κρατούν τα αλυσοπρίονα και τους πυρσούς μακριά από τα τροπικά δάση. Αλλά δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι θα εγκριθεί.
Για όσους δίνουν προσοχή στην κλιματική αλλαγή, οι ζοφερές ειρωνείες είναι δύσκολο να χαθούν. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, η πιο ισχυρή χώρα του κόσμου, ισχυρίζονται ότι ενδιαφέρονται για την υπερθέρμανση της ατμόσφαιρας του πλανήτη, αλλά μόλις έγιναν ο μεγαλύτερος εξαγωγέας φυσικού αερίου. Το Αμπού Ντάμπι, ένα πετροκράτος, φιλοξενεί την εξέχουσα παγκόσμια συνάντηση για το κλίμα και οι συνομιλίες καθοδηγούνται από τον Σουλτάνο Ahmed al-Jaber, διευθύνοντα σύμβουλο της Εθνικής Εταιρείας Πετρελαίου του Αμπού Ντάμπι. Προφανώς, για το ορατό μέλλον, η ανθρωπότητα θα συνεχίσει να καίει τα δάση που θάφτηκαν κάτω από την επιφάνεια της Γης πριν από εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια, καθώς και τα ζωντανά δάση που τώρα ψύχουν την ατμόσφαιρά της. Έχουμε ήδη συρρικνώσει δραματικά τα μεγαλύτερα από αυτά, εκτός από ένα, το οποίο μπορεί να αποτελεί εξαίρεση μόνο λόγω ενός τρομερού, τρομερού πολέμου..
