Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης (ΜΚΔ). Μιλάμε απλά για μαριχουάνα/χασίς, για σκληρό ναρκωτικό ή για τίποτα από τα δύο? Μερικές σκέψεις για τα ΜΚΔ
Τα έχουμε υπό έλεγχο όσον αφορά την καθημερινή χρήση τους? Ισχύει αυτό τόσο προσωπικά όσο και κοινωνικά? Σίγουρα με εξαιρέσεις αλλά ο κανόνας είναι να μην είναι υπό έλεγχο ?
Εκ μέρους μου μπορώ να πω ότι υπάρχουν στιγμές που θέλω και ΄νηστεύω’ από το τα ΜΚΔ. Όλο και περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν ότι το καλύτερο είναι να μην είναι μέσα σβήνοντας περιοδικά όπως ο Τομ Χόλαντ τον λογαριασμό τους, και να μας ενημερώνουν για ποιους συγκεκριμένους λόγους έσβησαν τους λογαριασμούς τους, ή για πάντα όπως ο Υπουργός Οικονομικών της Γερμανίας πριν 3 χρόνια[i].
Οι παρακάτω σκέψεις είναι σε πρώτο και τρίτο πρόσωπο καθώς δεν συμβαδίζουν πάντα οι σκέψεις και οι ενέργειες μου με αυτές των άλλων.
Πριν από όλα θέλω να καταθέσω ότι η προσπάθεια μου σε ένα ΜΚΔ που έχω λογαριασμό είναι κυρίως α) να μην επικοινωνώ με emojis παρά μόνο με λέξεις και κείμενα και β) να επιλέγω πάντα να ακολουθώ λίγους μόνο στα θέματα που με ενδιαφέρουν, περιβάλλον, κλίμα, αειφόρος αστική ανάπτυξη και πρωτογενής τομέας και να έχω λίγους ακόλουθους. Το τελευταίο γίνεται εξ αντικειμένου καθώς λίγοι ενδιαφέρονται για τέτοια αφηρημένα και επιστημονικά θέματα όταν πρέπει να εκφραστούν.
Συνήθως η αιτιολογία της δικής μου απομάκρυνσης είναι ότι τα συγκεκριμένα μέσα δεν κάνουν καλό στη ψυχική διάθεση και κατάσταση μου καθώς πολλές φορές γίνομαι παρατηρητής θυμού και μίσους χωρίς να το επιδιώκω, κατά δεύτερο λόγο μου κλέβουν χρόνο που θα ήθελα να τον διαθέσω κάπου αλλού και τρίτον έχω βάλει έναν παράγοντα στην καθημερινότητα μου που δεν γνωρίζω πως επιδρά στην υγεία μου. Έχω αλλάξει τρόπο να διαβάζω τα βιβλία, προσαρμόζομαι βέβαια τάχιστα. Το κινητό είναι το κυριότερο εργαλείο μέσα από το οποίο πραγματώνονται όλοι αυτοί ο φόβοι. Αν δεν είχαμε κινητό η χρήση σίγουρα θα ήταν περιορισμένη(καθήμενοι μόνο και όχι περπατώντας ή ξαπλώνοντας) και οι διαφορετικές επιπτώσεις λιγότερες.
Σίγουρα δεν είμαι εγω προσωπικά το μοναδικό άτομο που το αγγίζει αρνητικά η χρήση των ΜΚΔ. Προφανώς όταν και εφ’ όσον είμαι κυρίαρχος με τον εαυτό μου και νοιώθω ότι κάτι δεν πάει καλά διακόπτω για μερικές ώρες ή μέρες τη χρήση των ΜΚΔ. Αλλα φυσικά δεν είναι τόσο απλοϊκή η εξήγηση. Σίγουρα υπάρχει μια σειρά αλυσιδωτών ενεργειών στον κοινωνικό περίγυρο ή μια σειρά διαδράσεων ας πούμε.
Θα τολμήσω να πω, αναφορικά με τη χρήση του διαδικτύου, ότι σίγουρα υπάρχει κατ’ αρχήν μια σημαντική διαφορά στη χρήση του διαδικτύου ανάλογα με το φύλλο (βλέπε παρακάτω τη δεύτερη έρευνα) και την ηλικία, τη γενιά ας πούμε. Οι παλαιότεροι περισσότερο ψάχνουν διαβάζουν ενημερώνονται, γράφουν αναρτούν κείμενα ενώ οι νεότεροι είναι περισσότερο στο οπτικό πεδίο χρήσης συγκεντρωμένοι, σε YouTube, Instagram, Pictures etc. To FB π.χ. από την άλλη πλευρά θεωρείται το μέσο για τους ηλικιωμένους.
Την διαφορά αυτή των γενεών μπορεί να την παρατηρήσει κανείς και διαφορετικά. Πόσες φορές έχετε γυρίσει πίσω γιατί ξεχάσατε το κινητό σας και όχι γιατί αισθάνεστε όχι μόνο ανασφαλείς αλλα αναρωτιέστε εάν θα πάτε να καθήστε κάπου τι θα κάνετε χωρίς τη σύνδεση στο διαδίκτυο. Όταν το λέω σε κάποιους -«εεε δεν απάντησα γιατί δεν είχα μαζί μου το κινητό»- είναι σαν να μη τους λέω την αλήθεια. «Δεν είναι δυνατόν να μην έχεις το κινητό μαζί σου» απαντούν σχεδόν όλοι, περισσότεροι οι νεότεροι με σιωπή οι παλαιότεροι, τουλάχιστον δικοί μου γνωστοί γνωρίζουν ότι θα ρεζιλευτούν αν πουν κάτι.
Θέλω να μου κάνει μόνο καλό το διαδίκτυο ή είναι κάτι άλλο που με φρενάρει να ανοίξω τις εφαρμογές των ΜΚΔ? Είναι η ζήλεια για καλύτερες στιγμές που περνάει ο άλλος ή ο ανταγωνισμός για κάτι που θα ήθελα και εγω να έχω και το πήρε ο άλλος, όπως π.χ. εάν γυρεύω δουλειά και βλέπω ότι μια θέση εργασία την πήρε κάποιος άλλος παρόλο που θα την ήθελα και εγω?
Ιδιαίτερα στο FB που έχω εγκαταλείψει τώρα και 5 χρόνια, οφείλεις να δικαιολογήσεις κάθε σου θέση και φύση σε πολιτική και κοινωνία. Γιατί είσαι έτσι και τι θέση είναι αυτή και γενικώτερα υπάρχει μια αυταρχική διαχείριση της πληροφορίας όταν δεν μας ταιριάζει. Και στο twitter σιγά σιγά το ίδιο γίνεται. Προσφάτως αν και δεν το παρακολούθησα επ’ ακριβώς, διάβασα ένα κατεβατό συγνώμης από κάποιον και τεκμηρίωσης της θέση του απέναντι σε άτομα που σχεδόν - όπως έγραψε κάποιος- «τον λιντσάρανε τουιτερικά». Και μάλιστα είναι ένα τύπος ο οποίος το διασκεδάζει το μέσο έτσι όπως θέλει, χωρίς να προσβάλει κανέναν και καμία. Μίσος, θυμός και παράνοια για τη διαφορετικότητα και αμέσως επισήμανση μέσω ¨αυτοκόλλητου¨! Θα ήθελα να ξέρω- γιατί καλώς ή κακώς έτσι είμαι εγω-, ποια ήταν η αύξηση των followers του μετα από αυτό? Fishing of more compliments με σκοπό την αύξηση των ακολούθων ίσως? Γιατί οι περισσότεροι για τους αριθμούς είναι μέσα στο μέσο αυτό, χωρίς να υπονοώ ότι ο συγκεκριμένος το κάνει γι’ αυτό το λόγο.
Αισθάνεσαι όταν δεν είσαι σε φάση και διαβάζεις ότι ο άλλος πάει διακοπές και δεν μπορείς να χαρείς για τον άλλο, επειδή εσύ ο ίδιος δεν μπορείς να πας διακοπές εκείνη στην περίοδο. Όμως ένας λόγος είναι οικονομικός αλλα σου δημιουργούνται και άλλα συναισθήματα. Σου κάνει κακό εκείνη την ώρα. Δεν θέλεις το κλείνεις. Δεν μπορείς να χαρείς για τον άλλο!!!
Και αυτό είναι ένα δείγμα προς συμμόρφωση. Να μάθουμε, να εκπαιδευτούμε να χαιρόμαστε για τον άλλο. Κάτι ανάλογο αλλα αντίστροφο συνέβει και με το FB. Με έκανε να αισθάνομαι θυμό. Συνέχεια, ¨τι αυτή είναι η πολιτική σου θέση?» , «τι αυτή είναι θέση σου για την επιστήμη?» «τι αυτό είναι το αγαπημένο σου μουσικό κομμάτι?» Τι τύπος είσαι τελικά εσύ? Τελικά υπάρχουν έρευνες που αποδεικνύουν ότι το FB σου ανέβαζε αλγοριθμικά αυτό το θέμα στο οποίο ήξερε ότι θα αντιδρούσες, το θυμό!!! Γι’ αυτό και οι περισσότεροι φοβούμενοι μη εκτεθούν αρκούνται στην φωτογραφίες και στα emojis χωρίς να αναρτούν ούτε μια λέξη. Αυτό το ονομάζω εγω κοινωνική διαδικτυακή τρομοκρατία.
Δεν έχω εμπειρία με Instagram ή FΒ ή TikTok ή κάτι άλλο αλλά τουλάχιστον στο Twitter «σιωπώ» πολλούς και πολλές που αναφέρονται συνέχεια στη σεξουαλική τους ζωή ή στην απλή και πολλαπλή καθημερινότητα τους εάν δεν διακωμωδούν τουλάχιστον μια πολιτική κατάσταση. Δεν θέλω βρε παιδί μου να ξέρω πως το χρειάζεσαι τώρα ή κάθε βράδυ και το κάνεις για να γελάσουν οι ακόλουθοι. Το κλείνω, δεν με ενδιαφέρει μου χαλάει τη διάθεση να διαβάζω με τι οι άνθρωποι αρκούσης φάσης είναι ευχαριστημένοι. Μπορώ να δω μια ή δυο φορές στιγμές μιας βάπτισης ή γάμου, αλλα και εγω σαν άνθρωπος έχω μία ποσόστωση πόσο συχνά μπορώ την ημέρα ή την εβδομάδα να αντιδράσω συναισθηματικά σε κάτι ανάλογο που διαβάζω ή κάποιο βίντεο ή φωτογραφία που βλέπω πολλάκις.
Αλλά το ότι μερικά γνωστά στην κοινωνία άτομα αποφάσισαν να εγκαταλείψουν το συγκεκριμένο μέσο είναι μια θετική κοινωνική εξέλιξη. Παλιότερα δεν υπήρχε περίπτωση βγει ένα τέτοιο πρόσωπο της κοινωνίας μπροστά και να κάνει την ανατροπή. Θα έμεναν όλοι με ανοικτό το στόμα.
Από την άλλη τόσο για γνωστά την κοινωνία άτομα όσο και για άγνωστα δηλαδή ο καθημερινός πολίτης το να το ανακοινώνεις ότι φεύγεις ή σταματάς για ένα διάστημα είναι πραγματικά ανιαρό και αδιάφορο για τους περισσότερους και αυτό είναι που διαφέρει από την πραγματική ζωή. Ακόλουθοι στην πραγματική ζωή εάν εγκαταλείπουν τον περιβάλλον σου είναι ένα σκληρό βίωμα που θα σε επηρεάσει για πολλές ημέρες μήνες ίσως και χρόνια. Ακόλουθοι στο ΜΚΔ θα σε ξεχάσουν αν φύγεις από το μέσο σε χρόνο dt. Και ίσως επανέρχεσαι, ίσως πιο επιλεκτικά και λιγότερο αντιδραστικός αλλα επανέρχεσαι.
Αλλα το να κάνω μια ημερήσια παύση στο twitter π.χ. είναι κοροϊδία. Συνήθως αυτοί που μπαινοβγαίνουν είναι και αυτοί που το ανακοινώνουν μεγαλοστόμως.
Σίγουρα σχετικοποιούνται όλα τα συναισθήματα όταν ακούω ότι φεύγει κλείνει τους λογαριασμούς ένα γνωστό πρόσωπο στην κοινωνία, αλλα ξαφνικά αναγνωρίζω με όλες τις εξηγήσεις που δίνει στην δημοσιότητα ότε τελικά είναι κατά κύριο λόγο θέμα PR σε γνωστά κοινωνικά άτομα σε δε άγνωστα fishing for more "αααα και ησουν τόσο καλός/καλή?.
Τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης βασίζοντα κυρίως σε μηχανισμούς εκμαυλισμού, προσφορών-ανταμοιβής. Το ξέρουμε και το αισθανόμαστε καθημερινά νομίζω. Όταν δεν υπάρχουν αυτοί οι δυο παράγοντες τότε καταρρέει το σύστημα του ελέγχου των παρορμήσεων μου αναφορικά με τη χρήση ενός συγκεκριμένου μέσου. Εγω προσωπικά νοιώθω ότι καθημερινά μειώνεται όλο και περισσότερο αυτός ο έλεγχος της παρόρμησής μου από τις εφαρμογές και απευθύνομαι όχι πάλι αλλα περισσότερο σε blogs, βιβλιοθήκες, WordPress etc. και βιβλία, ναι βιβλία από χαρτί και μελάνι, γιατί θεωρώ ότι ο τρόμος ανταμοιβής μου ταιριάζει περισσότερο, με ικανοποιεί περισσότερο. Και λειτουργούν τα μέσα ακριβώς για αυτό το λόγο. Οι περισσότεροι είναι ευχαριστημένοι με τον ελάχιστο έλεγχο παρορμήσεων και επιθυμιών τους, τους αρκεί το ελάχιστο, για να μπουν καθημερινά μέσα και να τρολάρουν μόνο αλλά παίρνουν την αμοιβή από όλους που το κάνουν για τον ίδιο λόγο. Οκ λοιπόν.
Το άλλο πρόβλημα είναι η διακοπή περιοδική ή μόνιμη. Το ανακοινώνει και εγω παλιότερα: «Όχι, και μη και θα είμαστε φτωχότεροι εδώ μέσα» etc. etc. Τελικά και φυσικά ο υποψήφιος αισθάνεται επιβεβαιωμένος όταν επιβεβαιώνεται η αντίδραση του αντίστροφα, ψαρεύοντας για περισσότερα «γουστάρω το λογαριασμό σου».
Και ξαφνικά εξαφανίζεται ένας «Φίλος» οξυδερκής και αναρωτιέσαι, τι συνέβει, τι έγινε, γιατί κλπ και όταν τον ρωτάς σου λέει ειλικρινά « μου παίρνει πολύ χρόνο και δεν θέλω να δίνω τόσο χρόνο στο twitter».
Και όμως υπάρχουν θετικά στοιχεία τεκμηριωμένα πλέον μέσα από τ ΜΚΔ διότι πολλοί συνάνθρωποι μου που είναι απομονωμένοι και αυτό το σύμπτωμα γίνεται όλο και συχνότερο, βρίσκουν διέξοδο στην επικοινωνία τους με άτομα που είναι ομοίως ενδιαφέροντα με τους ίδιους. Υπάρχουν θετικά επακόλουθα για την ψυχική υγεία και την κοινωνία. Μόνο και μόνο που περιοδικά πολλοί άνθρωποι που είτε έχουν μια ιδιαίτερη συμπεριφορά είτε είναι μία μειονότητα, δεν αισθάνονται μόνοι τους με τη χρήση του μέσου. Καθώς βλέπουν ότι υπάρχουν και άλλοι όμοιοι σαν αυτούς, είναι ένα θετικό αποτέλεσμα του Μέσου Κοινωνικής δικτύωσης.
Ας σκεφτούμε ότι στην αρχή της λειτουργίας του twitter γνωριζόντουσαν όλοι σχεδόν με το μικρό τους όνομα. Τώρα ούτε καν γνωρίζουμε την όψη των περισσότερων και αν θα βάλεις μια φωτογραφία όλοι στην πέφτουν. Και αν βάλεις σαν γυναίκα φωτογραφία συνήθως μια πολύ παλιότερη φωτογραφία. Οκ το καταλαβαίνω αλλα πρέπει να το κάνουμε αυτό? Τι περιμένουμε, τι αναγνώριση θέλουμε να έχουμε από μια δημόσια σφαίρα που δεν υπάρχει με τις παραστάσεις της και τον διάλογο.
2019 δημοσιεύτηκε μια ερεύνα του πανεπιστημίου Μόντρεαλ με πεδίο έρευνας 4000 teenager, σχετικά με τις επιπτώσεις των ΜΚΔ και την κατάθλιψη. Όσο περισσότερο βρισκόταν στα ΜΚΔ τόσο περισσότερα συμπτώματα κατάθλιψης αναπτυσσόταν στους νέους. Ο κύριος παράγοντας που σπρώχνει του νέους να έχουν τέτοια συμπτώματα είναι οι συγκρίσεις που κάνουν οι νέοι της προσωπικότητάς τους και των άλλων μέσα από τα ΜΚΔ.
Σε τελική ανάλυση υπάρχουν τόσες πολλές έρευνες που μπορείς να αποδείξεις όλα, τόσο τα υπερ όσο και τα κατά των ΜΚΔ. Και εδώ αναφέρομαι σε μια έρευνα[ii] που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Cureus to 2020. Εκεί λοιπόν βρίσκεις ότι θέλεις από θετικές ή αρνητικές επιδράσεις των ΜΚΔ στη ψυχική διάθεση και κατάσταση των ατόμων που τα χρησιμοποιούν. Ενδιαφέρον είναι δυο πορίσματα που καταγράφει: έναν ας πούμε εθισμό-εξάρτηση ιδιαίτερα των γυναικών από τα ΜΚΔ και ένα δεύτερο ότι αυτοί που παρακολουθούν από έξω το twitter το θεωρούν αρνητικό για την ψυχική υγεία ενώ αυτοί που είναι μέσα το θεωρούν θετικό για τους ίδιους.
Σίγουρα δεν μπορούμε να έχουμε απλές απαντήσεις σε πολύπλοκα ερωτήματα αναφορικά με τα ΜΚΔ. Δεν μπορούμε να απαντήσουμε εάν ερωτώμεθα αν το κολύμπι κάνει καλό στη ζωή μας ‘η όχι.
Απλά να πούμε είναι καλό η κακό το ΜΚΔ δεν μπορούμε να το πούμε, αλλα ούτε και να ελπίζουμε ότι θα εξαφανιστούν. Τόσο απλό δεν είναι το θέμα. Τελικά είναι μέρος τη καθημερινότητας μας και το βλέπουμε αυτό από την πραγματικότητα, ότι κάθε γενιά έχει τα δικά της ΜΚΔ και τα χρησιμοποιεί σύμφωνα με τα δικά της κριτήρια!
Ευθύνες όμως να ρίξουμε ΜΚΔ για την τάδε ή δείνα κατάσταση στην κοινωνία ή στην προσωπικότητα των ατόμων νομίζω ότι θα είναι μια ανωριμότητα. Και αυτό γιατι? Γιατι δεν μπορουμε απλά με διάφορες διακιολογίες να εξηγήσουμε φαινόμενα συμεριφορών (κάνουν τα ΜΚΔ τους νέους νάρκισσους κάνουν απομονωμένους και μοναχικούς ) αντί να κοιτάξουμε το υπόβαθρο αυτής της εξέλιξης αρκούμαστε σε απλοϊκές εξηγήσεις για να προχωρήσουμε παρακάτω απλά.
Τα ΜΚΔ είναι τόσο εμφυτευμένα μέσα στην κοινωνία που δεν μπορούμε να ζήσουμε κοινωνικά χωρίς αυτά καθώς μπορεί να τα αποφύγεις μια δυο τρεις εβδομάδες ή μήνες σαν νέος αλλά μετα θα σε κοιτάζουν και θα λένε ‘τιντουτος’ ή ‘τιντουτη’?
Όμως για του παλιότερους θα θέσω την ερώτηση. Αναλογισθήκατε ποτέ πως ήταν κατανεμημένος ο χρόνος αναφορικά με τη χρήση του ΜΚΔ πριν 10 χρόνια? Τι κάνατε περισσότερο, πόσο ποικίλες ήταν οι δραστηριότητες σας και οι δικές μου τότε, τι σχέση είχα τότε με την πόλη μου και τι σχέση έχω σήμερα, πόσο με ενοχλεί η υποβάθμιση της πόλης μου ή της γειτονιάς μου τότε και πόσο σήμερα? Οκ προσωπικά γράφω και διαβάζω περισσότερο από ότι βρίσκομαι στα ΜΚΔ. Αλλά πως είναι σε εσας?
Πως χειριζόμαστε πλέον τα ΜΚΔ? Η ψηφιακή βιβλιοθήκη αναζήτησης google στη γενιά Ζ δεν παίζει πια. Τώρα έρχεται σε πρώτη θέση το μέσο TikTok. Πραγματικά αναζητούν απαντήσεις στo TikTok. Γιατί? Γιατί δεν χρειάζεται να μπουν στη διαδικασία να διαβάσουν κείμενα ή να δoύν κάποιο βίντεο αλλα το μέσο TikTok έχει την απάντηση σε πολύ σύντομη version. Μη το πλατειάσουμε όμως το θέμα για το τι πολίτες βγαίνουν έτσι γιατί θα πυροδοτήσουμε το όλο πλαίσιο.
Αν προσχωρήσουμε βαθύτερα θα δούμε ότι είναι τελικά ένα πολύ σημαντικό εργαλείο της πολιτικής καθημερινότητας και μάλιστα της λεγόμενης «διαβουλευτικής Δημοκρατίας», Deliberative democracy[iii]. Ίσως οφείλουμε να παραδεχτούμε ότι τα ΜΚΔ παίρνουν όλο και περισσότερο χώρο από τη λεγόμενη δημόσια σφαίρα και είναι απόλυτα πλέον συνδεδεμένο με τη Δημοκρατία. Δηλαδή η διαδικασία είναι ο διάλογος και ότι πάνω σε αυτόν το διάλογο προσανατολίζεται πολλές φορές αν όχι ολοκληρωτικά τουλάχιστον κατά ένα μεγάλο μέρος η πολιτική.
Παρ’ όλα αυτά το ότι η κοινωνία δεν είναι έτοιμη και αυτό το αναγνωρίζουμε από τα ακατέργαστα ένστικτα που βγαίνουν στην επιφάνεια με τους διαφορετικά σκεπτόμενους και όχι με αυτούς που πάνε με τη μάζα. Συγχρόνως οφείλουμε να αναγνωρίσομε όλοι ότι εάν δεν έχουμε επαφή με τη διαφορετικότητα και τις διαφορετικές απόψεις δεν υπάρχει discurs , διάλογος-αντίλογος.
Η σημερινή μορφή της κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας λοιπόν δεν θα μπορούσε να λειτουργήσει προς όφελος της πολιτειακής μάζας αν έλειπαν τα ΜΚΔ.
ΜΚΔ αλλάζουν συνεχώς στο πως λειτουργούν και οφείλουμε και εμείς να είμαστε σε εγρήγορση για να αντιδράσουμε προσαρμοζόμενοι και αντιδρώντας στα δόγματα λειτουργίας τους. Και όπως και ένας δημοσιογράφος τόνισε «πλέον χρειαζόμαστε στο σχολείο το μάθημα online education.»
Να χειριζόμαστε τα ΜΚΔ οφείλουμε μάθουμε. Τα ΜΚΔ είναι κάτι πολύ νέο που δεν μπορούμε να κατανοήσουμε ούτε σε προσωπικό αλλα ούτε και σε κοινωνικό επίπεδο, και γι’ αυτό είναι επιτακτική ανάγκη συνέχεια να διερευνούμε και να ερευνούμε, πως και τι λειτουργεί με τα ΜΚΔ, τι καταφέρνουν τι κάνουν τα ΜΚΔ με μένα? Και αυτό είναι που δεν διερωτάται κανείς σχεδόν, τι κάνει με μένα. Μην είμαστε απόλυτοι κάνει μόνο καλό ή μόνο κακό. Φυσικά έχει πολλά θετικά αλλα δεν επιτρέπεται να αγνοούμε και τις αρνητικές πλευρές. Και όσο νωρίτερα συμπαραστέκεστε στα παιδιά σας εσείς οι κριτικοί τόσο καλύτερα για παιδιά σας αργότερα και για την ίδια την κοινωνία. Όχι κινητό όχι ΜΚΔ δεν είναι η λύση για την στήριξη των παιδιών μας. Δεν θα πω όμως εγω τι θα ήταν η λύση, γιατι εγω έγινα πατέρας γονιός, πέτυχα, απέτυχα, και τώρα προσπαθώ ακόμα να τα βρω και να κατασταλάξω
[i]Αυτούς παρακολουθώ μέσω του ραδιοφώνου Deutschlandfunk και ουχί ελληνόφωνο ραδιόφωνο ή τηλεόραση όσο και να μην αρέσει αυτό σε κάποιους, γιατί έχω τους λόγους μου.
[ii] Social Media Use and Its Connection to Mental Health: A Systematic Review
[iii] Οι ρίζες της διαβουλευτικής δημοκρατίας μπορούν να εντοπιστούν στον Αριστοτέλη και την έννοια της πολιτικής. Ο όρος διαβουλευτική δημοκρατία επινοήθηκε από τον Joseph M. Bessette το 1980 στο βιβλίο Deliberative Democracy: The Majority Principle in Republican Government και αναπτύχθηκε περαιτέρω στο βιβλίο The Mild Voice of Reason του 1994. Άλλοι σημαντικοί θεωρητικοί της διαβουλευτικής δημοκρατίας είναι ο Jürgen Habermas και ο John Rawls.Ωστόσο, το έργο του Γερμανού φιλοσόφου Γιούργκεν Χάμπερμας για τον επικοινωνιακό ορθολογισμό και τη δημόσια σφαίρα αναγνωρίζεται συχνά ως το σημαντικότερο έργο σε αυτόν τον τομέα.
