Προσκύνημα στον Καταναλωτισμό. Διάβασμα σε 4 '

Καταναλωτές, ενωθείτε για την επάρκεια και οχι για το προσκύνημα του καταναλωτισμού.

Το σημερινό μας σύστημα δεν μπορεί να σταματήσει τη κλιματική αλλαγή. Μόνο μια δημοκρατική επανάσταση θα μπορούσε ίσως να το κάνει αυτό. Πώς θα μπορούσε να ξεκινήσει αυτή.

Είναι αδύνατο να σταματήσει η κλιματική αλλαγή δημοκρατικά! Την είδαμε να έρχεται τώρα και δεκαετίες, επιστήμονες αλλά και κόμματα προειδοποιούσαν συνεχώς για αυτήν, αλλά οι κυβερνήσεις δεν έκαναν απολύτως τίποτα. Εάν έκαναν κάτι, τότε μόνο για τον καθορισμό κάποιων μεσοπρόθεσμων στόχων, τίποτε άλλο. Ειναι προφανές ότι από όλες αυτές τις συναντήσεις που έχουν κάνει μέχρι σημερα και τους στόχους που έβαλαν στο παρελθόν δεν μπόρεσαν να τους επιτύχουν.

Όμως κανείς δεν κατάφερε να επιτύχει ένα στόχο χωρίς να χρησιμοποιήσει κάποια αποτελεσματικά μέτρα-εργαλεία. Και κανείς δεν ομιλεί για αυτό το πρόβλημα, το αιώνιο! Χρησιμοποιούνται “μέτρα που ειναι αποτελεσματικά”, δηλώνουν οι κυβερνήσεις.

Αλλά αυτό συμβαίνει εδώ και δεκαετίες. Για παράδειγμα, η ενεργειακή απόδοση υποτίθεται ότι αυξάνεται και πραγματικά συνεχίζει να αυξάνεται. Από την άλλη και η αύξηση του CO2 συνεχίζεται ... Συνεπάγεται τι ? 

 

Οι άνθρωποι που εχουν μέσα τους την τάση να λύνουν προβλήματα θα έλεγαν πραγματικά στον εαυτό τους: «υπερεκτιμήσαμε τους πόρους μας, ας χρησιμοποιήσουμε άλλους που είναι πιο αποτελεσματικοί». Δεν συμβαίνει όμως αυτό. 

 

 

 

Τι μας οφελεί μια τέτοια δημοκρατία;

Το βλέπουμε καθημερινά, οι κυβερνήσεις δεν τολμούν να εμποδίσουν τους ανθρώπους να καταναλώνουν ορισμένα αγαθά, ή ακόμα και να τα απαγορεύσει, η παραγωγή και χρήση των οποίων βλάπτει το κλίμα. Ναι, "να εμποδίσουν" και χρησιμοποιούμε συνειδητά τη λέξη αυτή. Εαν το κάνουν αυτό δε θα επανεκλεγούν. Η προσπάθεια να αποσύρουν τέτοια αγαθά από την εκμετάλλευση τους από τους ανθρώπους με τέτοιο τρόπο ώστε να θεωρούν ότι το έχει η μοίρα τους, αποτυγχάνει ξανά και ξανά. Γιατί δεν είναι ηλίθιοι. Εάν δεν μπορούν πλέον να αντέξουν οικονομικά π.χ. ένα αυτοκίνητο, επειδή έχουν γίνει πολύ ακριβά, έχουν ενημερωθεί πλέον μέσω της εφημερίδας ή των ηλεκτρονικών κοινωνικών μέσων ενημέρωσης: η κυβέρνηση εξανάγκασε αυτη την αύξηση της τιμής.

Τώρα οι αριστεροί -φυσικά και θα το δουν έτσι- έρχονται στη σκηνή και λένε, ότι το κεφάλαιο πρέπει να αναλάβει μόνο του την ευθύνη του κόστους, επειδή οι άνθρωποι δεν ειναι υπεύθυνοι γι αυτό. Ωραία, αλλά τι σημαίνει αυτό; Πρέπει ένας επιχειρηματίας να πληρώνει για τον ρύπο που προκύπτει κατά τη διάρκεια της παραγωγής και να μην το προσθέτει στην τελική τιμή κατανάλωσης; Αυτό θα ήταν οικονομικά παράλογο. Το "κοινωνικό κόστος"είναι επίσης "γενικά έξοδα" και σαν τέτοια προστίθενται πάνω στη τιμη, διαφορετικά θα ήταν ζημιογόνα η παραγωγή και αυτό θα σήμαινε ότι δεν θα παραχθούν καθόλου προϊόντα.

Η κλιματική καταστροφή οφείλεται στο γεγονός ότι πωλούνται πάρα πολλά αγαθά με μεγάλη ρύπανση, συμπεριλαμβανομένων και των πολλών αυτοκινήτων. 

 

Πάρα πολύ, όχι μόνο όσον αφορά τις αμιγώς φυσικές συνέπειες, αλλά και όσον αφορά τα οφέλη τους. Η αυτοκινητοβιομηχανία προβαίνει σε μελέτες για να μάθει πώς να μπορεί να επηρεάσει ακόμα και τους ηλικωμένους για να αγοράσουν αυτοκίνητο παρόλο που δύσκολα μπορούν να κρατήσουν το τιμόνι.

Και οι άνθρωποι καταναλώνουν ευχάριστα. Αν όχι αυτοκίνητα, τότε κάνουν μια άλλη άχρηστη κατανάλωση. Αυτό ονομάζεται καταναλωτισμός. Πράγματι, το κεφάλαιο είναι υπεύθυνο για ένα μεγάλο μέρος για τον καταναλωτισμό.

 

Ο Ελβετός οικονομολόγος Ματθαίος Μπινσβανγκερ περιγράφει τον μηχανισμό στο τελευταίο του βιβλίο “ο αναπτυξιακός εξαναγκασμός”: «Είναι όλο και λιγότερες οι ακόρεστες ανάγκες που οδηγούν την ανάπτυξη στις αναπτυγμένες οικονομίες, αλλά και οι προσπάθειες των επιχειρηματιών να δημιουργούν πάντα νέα δυναμικά ανάπτυξης. Από τεχνολογική άποψη αυτό δεν είναι πρόβλημα. Το μπλοκάρισμα βρίσκεται στους στους ίδους τους καταναλωτές που έχουν γίνει  από κινήτήρια δύναμη για την ανάπτυξη κυνηγημένοι πλέον από την ίδια την ανάπτυξη (τον καταναλωτισμό alias κεφάλαιο), προσπαθώντας συνεχώς να τους ενθαρρύνουν να συνεχίσουν να καταναλώνουν ".

 

Η κυριολεκτικά καιροσκοπική υποκατάσταση της θρησκείας απο τον καταναλωτισμό?

Το κεφάλαιο θέλει να δημιουργεί κέρδος, αποφασίζει τι πρέπει να παραχθεί - αυτό φταίει τελικά. Το μόνο πρόβλημα είναι, ότι τελικά καταφέρνει επίσης να κάνει τους ανθρώπους ενθουσιώδεις αγοραστές των αγαθών του. Εάν το κράτος αυξήσει την τιμή του αυτοκινήτου, θα επαναστατήσει το κεφάλαιο. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο το κράτος προτιμά να μην κάνει τίποτα και να σιωπά.

Αλλά ουτε μια δικτατορία μάλλον δεν θα βοηθούσε. Ποιος θα ήταν ο οικολογικός της στόχος; Απαίτηση καθορισμού πραγματικών τιμών λαμβάνοντας υπόψη το κοινωνικό κόστος; Ωστόσο, αυτό θα ήταν δικτατορικό. "Κίτρινα γιλέκα" ή παρόμοιες κινήσεις που τολμούν να βγούν στους δρόμους θα κατασταλούν σίγουρα στρατιωτικά. Αλλά αυτές οι δικτατορίες καταρρέουν. 

 

Οι άνθρωποι θα έβλεπαν ότι η επιβλαβής για το περιβάλλον κατανάλωση θα συνέχιζε απλώς, με τη μόνη διαφορά ότι μόνο οι πλούσιοι θα μπορούσαν να το αντέξουν οικονομικά. Θα στεκόντουσαν στην άκρη του δρόμου, θα έβλεπαν τα αυτοκίνητα να κινούνται και θα γνώριζαν ότι οι πλούσιοι καθόνται μέσα. Δεν θα λειτουργούσε αυτό. 

 

Μόνο μια 'δικτατορία' που δεσμεύει μόνο τα χέρια των επιχειρηματιών θα μπορούσε να βοηθήσει 

 

να περιοριστεί η ποσότητα των αυτοκινήτων που μπορούν να παραχθούν όπως και άλλων ρυπογόνων αγαθών. Ωστόσο, αυτό ισχύει μόνο εάν η ποσότητα μειώνει επίσης την εθελοντική απαίτηση. Διαφορετικά, το μόνο αποτέλεσμα θα ήταν να αυξηθούν οι τιμές και να αγοράζουν μόνο οι πλούσιοι. Αλλά όπου η ανάγκη υποχωρεί εθελοντικά, δεν είναι πλέον δικτατορία. 

  

 Αυτή η δημοκρατία θα ήταν μια νέα και σε μια άμεση πρακτική σχέση και σε μια πιο ανθρωποιστορική έννοια. Η άμεση πρακτική πτυχή είναι ότι το θέμα πρέπει να λειτουργήσει συντονισμένα και συνταγματικά άψογα, ουτε λιγότερο ουτε περισσότερο. Θα πρέπει να μπορεί να πεί κάποιος, ότι τόσοι πολλοί άνθρωποι έχουν πλέον αποφασίσει να αλλάξουν και να χρησιμοποιούν αντί το αυτοκίνητο τις  δημόσιες συγκοινωνιες.

 

Επομένως ούτε η δικτατορία, αλλά ούτε και η δημοκρατία που έχουμε βοηθά. Η δημοκρατία που έχουμε δεν αγγίζει την "οικονομία" - αυτό είναι το πρόβλημα. 
 

Ωστόσο, στην "οικονομία" συμμετέχουν και οι καταναλωτές που ακολουθούν οικειοθελώς τον καταναλωτισμό που προκαλεί το κεφάλαιο. 

Μια οικολογική λύση μπορεί να ήταν μόνο εάν οι καταναλωτές τα σπάσουν με τον καταναλωτισμό. Δε θα γίνει με το να το απαγορεύσεις, αλλά θα πρέπει να το κάνουν εθελοντικά. Πώς θα ήταν δυνατόν αυτό; 

 

Πιθανόν μόνο εάν πείσουμε τους πολίτες ότι θα είναι καλύτερα χωρίς καταναλωτισμό. Οι εταιρείες θα βρεθούν σίγουρα υπό πίεση. Όμως θα πρέπει να ακολουθήσουν τη βούληση των πολιτών. Ενώ από την άλλη πλευρά μπορούν σήμερα χωρίς κανένα πρόβλημα να αγωνιστούν για τη παραμονή κάθε σταθμού ηλεκτροπαραγωγής με καύση άνθρακα.

 

Προφανώς στη συνέχεια θα πρέπει να διασφαλιστεί, ότι οι δημόσιες μεταφορές θα επεκταθούν αναλόγως και ότι η παραγωγή αυτοκινήτων θα μειωθεί αναλόγως. Αυτό δε θα λειτουργήσει χωρίς μια επίσημη επιλογή  από τους καταναλωτές, οι οποιοι με έναν τέτοιο τρόπο θα επέλεγαν τι κοινωνική παραγωγή θα πραγματωνόταν.

Ανθρωποιστορικά σχετίζεται με το γεγονός ότι μερικοί ερευνητές καταδεικνύουν μια αιτία καταναλωτισμού που είναι σχεδόν άσχετη με το κεφάλαιο. Εδω μιλάμε για το γεγονός ότι η θρησκεία έχει χάσει την κοινωνική της επιρροή. Πιο συγκεκριμένα, οι περισσότεροι άνθρωποι δεν πιστεύουν πλέον σε μια μεταθανάτια ζωή, όπου αποζημιώνονται για την επίγεια τους ταλαιπωρία στον ουρανό. Ως αποτέλεσμα, βλέπουμε να προσπαθούν να παραμείνουν αβλαβείς στη γη - όχι μόνο "στον παράδεισο", που δεν υπάρχει, αλλά να είναι ευτυχισμένοι εδώ και τώρα όπως αυτοί θεωρούν την ευτυχία τους.

Κάποιος ειχε γράψει για τη θρησκεία ότι ειναι “το όπιον του λαού”. Όμως οι περισσότεροι Χριστιανοί πλέον έχουν πειστεί – σίγουρα απο το κεφάλαιο και τη παραγωγή- ότι ο καταναλωτισμός θα αντισταθμίσει τις απώλειες του ουρανού. Όσο περισσότερα αυτοκίνητα, οσο περισσότερα SUV τόσο πιο ευτυχισμένοι. Είναι μια πλάνη και στην πραγματικότητα φταίει το κεφάλαιο γι 'αυτό.

Το 1921, ο Walter Benjamin υποστήριξε τη θέση ότι " μπορεί να δει κανείς στον καπιταλισμό μια θρησκεία". Η συνοπτική περίληψή του είναι ότι εξυπηρετεί την ικανοποίηση των ίδιων βασικών ανησυχιών, μαρτυρίων και αναταραχών μεσα απο τις οποίες αποκαλύφθηκαν κάποτε οι αποκαλούμενες θρησκείες.

100 χρόνια αργότερα, αυτό το εύρημα δεν ειναι λιγότερο διαχρονικό. Ο Jean Ziegler διαβεβαίωσε ότι ο ταχέως αναπτυσσόμενος οικονομικός καπιταλισμός ήταν εξίσου ισχυρός όπως τον έβρισκε και ο Benjamin: «Είναι το αυξανόμενο σε λίγα χέρια μονοπωλιακό, όλο και περισσότερο πολυεθνικό χρηματοδοτικό κεφάλαιο που εξαναγκάζει στον πλανήτη μας μια σχεδόν ομογενή συλλογική συνείδηση, έναν ενιαίο νόμο δράσης, «καθολικές τιμές αναφοράς».

Από αυτή την ανθρώπινη προοπτική, βλέπουμε, ότι δεν αρκεί να σκεφτόμαστε μόνο για μεμονωμένα προϊόντα. Πρέπει να είμαστε πιο απαιτητικοί αναρωτώντας τον εαυτό μας και τους άλλους καταναλωτές τι μας κάνει ευτυχισμένους ή τι θα μπορούσε να μας κάνει. «Είμαι στον έβδομο ουρανό», πότε μπορώ να το πω αυτό;

Πόσο δύσκολο είναι να το απαντήσω αυτό; 

 

 Όπου αυτή η ευτυχία είναι επιτυχής, ο καταναλωτισμός συμμετέχει πολύ λίγο με το ρόλο του στο να υποστηριξει την ευτυχία. Ο καταναλωτισμός μπορεί τότε να είναι πολύ λιγότερος από αυτό που είναι σήμερα. Τόσο μικρός ώστε να μη δημιουργεί πλέον κανένα κίνδυνο για το περιβάλλον.

Η κοινωνία μπορεί να δημιουργήσει προϋποθέσεις για να το πετύχει αυτό. Ακόμη και για μια περιπέτεια. Εάν θέλει κάποιος να πάει διακοπές μακριά, δεν θα μπορεί και δε θα πρέπει να το κάνει με αεροπλάνο αν ο χρόνος διακοπών του επεκταθεί!

Ακόμη και η αγάπη-ο έρωτας μπορεί να προωθηθεί, επειδή σχετίζεται με τις επικοινωνιακές ικανότητες. Πολλές μελέτες δείχνουν ότι οι γυναίκες είναι κατά μέσο όρο πολύ πιο ικανές να επικοινωνούν απ' ό, τι οι άνδρες. Αυτό και μόνο δηλαδή επειδή υπάρχει αυτή η ικανότητα, μπορεί να διδαχθεί.

 

Μήπως να ξαναδούμε τον Κάρλ Μάρξ λίγο πιο αναλυτικά

 

Οι παραπάνω σκέψεις αφορούν πέρα από την αυτο-απελευθέρωση των ανθρώπων και κάποια αυστηρά όρια για το κεφάλαιο. Όρια για το κεφάλαιο υπάρχουν όμως?

 

"Το κεφάλαιο ως τέτοιο," διαβάζουμε στον Μαρξ, "δίνει μόνο μια συγκεκριμένη προστιθέμενη αξία επειδή δεν μπορεί να την πραγματώσει σε άπειρο χρόνο, αλλά είναι σε συνεχή κίνηση για να φτιάχνει περισσότερο από αυτή."

Αν έχει δίκιο ο Μάρξ τότε ο περιορισμός της καπιταλιστικής παραγωγής ισοδυναμεί με την κατάργησή της.

Συμπίπτει αυτή η θέση πραγματικά με την ανάγκη για μία νέα επανάσταση? 

 

Αλλα εάν ναι αμέσως βρισκόμαστε όμως αντιμέτωποι με την επόμενη ερώτηση: Οι επαναστάτες πρέπει να είναι δημοκράτες, διότι πρέπει να αγωνιστεί κάποιος για μια (επίσης οικονομική) δημοκρατία. Ποια θα ήταν μια νέα δημοκρατική επανάσταση; Ο Μαρξ πίστευε ότι ήταν δυνατόν: «Γνωρίζουμε», λέει σε μια εκδήλωση στο Άμστερνταμ το 1872, «ότι πρέπει να ληφθούν τα θεσμικά όργανα, τα έθιμα και οι παραδόσεις διαφορετικών χωρών υπόψη και δεν αμφισβητούμε ότι υπάρχουν χώρες όπως η Αμερική, η Αγγλία και εάν ήξερα καλύτερα τους θεσμούς σας, θα μπορούσα να προσθέσω και την Ολλανδία, όπου οι εργαζόμενοι μπορούν να φτάσουν στον προορισμό τους ειρηνικά ».

Η σοβιετική προπαγάνδα προσπάθησε να επιμείνει ότι μόνο ο Μπολσεβίκικος τρόπος μπορεί να ονομαστεί επαναστατικός. Ωστόσο, αυτή η πορεία δεν ήταν ποτέ επιτυχημένη για να την ακολούθησαν σε μια χώρα με κοινοβουλευτικό πολιτικό σύστημα. Στη παραπάνω πρόταση λοιπόν που μόλις αναφέρθηκε διαρκίνει κανείς ότι είναι εφικτός ένας «ειρηνικός» επαναστατικός τρόπος; Αρκεί να ληφθούν υπόψη τα θεσμικά όργανα, τα έθιμα και οι παραδόσεις.

Οι θεσμοί της σημερινής Δύσης είναι διαφορετικοί από τη Ρωσία του 1917, εχουν τα μειονεκτήματά τους, αλλά δεν αξίζουν περιφρόνηση.

Μόνο δύο θεσμικά όργανα πρέπει να πέσουν, το κεφάλαιο και η πατριαρχία.  

 

Γι' αυτό η κάθε μορφή επ-ανάστασης πρέπει να είναι δημοκρατική και όχι δικτατορική. Στη Ρωσία των Μπολσεβίκων υπήρχαν περίπου έντεκα εκατομμύρια θάνατοι από το 1917 έως το 1923. Συγκρίνετε αυτό με την επανάσταση του 1968 στο βαθμό που υπήρξε στη Δύση. Επέλεξαν τον ειρηνικό δρόμο αλλα σίγουρα δεν θα πρπεπει να το δούμε σαν την αιτία της αποτυχίας. Παρά το γεγονός ότι υπήρξαν και ορισμένες πολιτικές δολοφονίες. Ισω απέτυχε επειδή μερικοί νόμιζαν τότε ότι θα έπρεπε να επιστρέψουν στον μπολσεβικισμό. Και φυσικά, επίσης, επειδή πολλοί απελπίστηκαν λόγω των δολοφονιών.

Αλλά ποιοι ήταν οι θύτες των επιθέσεων; Martin Luther King και Robert Kennedy, Rudi Dutschke και Aldo Moro - πολύ διαφορετικές μορφές πολιτών, αλλά το κοινό τους ήταν ότι όλοι νόμιζαν ότι ενεργούσαν δημοκρατικά. Δεν ήταν η δικτατορία, αλλά η δημοκρατία που απειλούσε το κεφάλαιο - και το κεφάλαιο το αναγνώρισε αυτό. Ακόμα και σήμερα αληθεύει αυτό.
 

Michael Jäger