Χιλή:Χωματερές - Μεσαία τάξη, Tα "Σικάγο αγόρια" ήταν Χιλιανοί φοιτητές που... Διάβασμα σε 1,5'

Χωματερές - Μεσαία τάξη ή το "θαύμα της Χιλής"

Χιλή: Τα Chicago Boys κάποτε πίστευαν ότι είχαν δημιουργήσει ένα οικονομικό θαύμα. Η πραγματικότητα είναι  πολύ διαφορετική

 Richard Davies

Plaza Italia στο  Santiago de Chile, 25 Οκτωβρίου 2019

Πιστεύαμε ότι η ανισότητα τελικά θα εξαφανιστεί ", λέει ο Rolf Lüders, πηγαίνοντας πίσω στο χρόνο σκεπτόμενος τον εαυτό τότε ως οικονομικός manager στη Χιλή. Ο σήμερα 85-χρόνος άνηκε στη  τότε ομάδα των "Chicago Boys", η οποία σήμερα κατηγορείται για την ακραία ανισότητα και συνεπώς για τις μαζικές διαμαρτυρίες. Ταξίδεψα στο Σαντιάγο για να διερευνήσω αυτό το πράγμα, γιατί  η οικονομία της Χιλής θεωρούνταν κάποτε ως κυρίαρχο πρότυπο που πρέπει να ακολουθήσουν και άλλες οικονομίες.

Τα "Σικάγο αγόρια" ήταν Χιλιανοί φοιτητές στα πλαίσια ανταλλαγής φοιτητών που σπούδαζαν οικονομικά στις Ηνωμένες Πολιτείες για να επιστρέψουν μετά στους συναδέλφους τους και να τους αποτρέψουν μια για πάντα από τις εμπνευσμένες σοσιαλιστικές ιδέες τους. Η επιρροή τους σύντομα θα ήταν μεγαλύτερη από ό, τι μπορούσε να φανταστεί κανείς. Μετά την κατάκτηση της εξουσίας το 1973, ο Augusto Pinochet προώθησε γρήγορα αυτό το είδος του οικονομολόγου σε όλες τις υπουργικές θέσεις. Ένα βιβλίο που κυκλοφόρησε από τα αγόρια αυτά, γεμάτο με μέτρα για την ελεύθερη αγορά με τίτλο El Ladrillo (Το τούβλο), ήταν ένα σχέδιο για το πώς πρέπει να τρέξει η οικονομία της Χιλής. Το  El Ladrillo δήλωνε, ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ο δημόσιος τομέας - οπότε και τον κατεδάφισαν. Μεταξύ του 1973 και του 1980, ο αριθμός των δημόσιων κρατικών  εταιρειών μειώθηκε από 300 σε 24, ενώ μειώθηκαν οι προϋπολογισμοί για υποδομές, στέγαση, εκπαίδευση και κοινωνικές υπηρεσίες. Τα πρώτα αποτελέσματα ήταν καταστροφικά, καθώς ο μόλις πρόσφατα απελευθερωμένος χρηματοπιστωτικός τομέας της Χιλής παρέλυσε το 1982 από μια κρίση, αλλά μεταξύ 1985 και 1997 οι ρυθμοί ανάπτυξης ήταν γύρω στο 7%. Τα ποσοστά των επενδύσεων και των εξαγωγών ήταν μεταξύ των καλύτερων στη Νότια Αμερική. Ο Μίλτον Φρίντμαν, που είχε διδάξει τον Lüders και τους συναδέλφους του, το ονόμασε «το θαύμα της Χιλής».

Ένα μπάνιο για δέκα οικογένειες

Ταυτόχρονα, η ανισότητα αυξήθηκε έντονα, αλλά δύο πυλώνες του σχεδίου οικονομολόγων το κατέστησαν δευτερεύον θέμα στα μάτια τους. Ο πρώτος πυλώνας ήταν η πεποίθηση τους, ότι η φτώχεια θα μπορούσε να εξαλειφθεί μέσω της ανάπτυξης. Το δεύτερο ήταν οι εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις. Το βιβλίο El Ladrillo, σε ένα κεφάλαιο για τις ίσες ευκαιρίες, λέει ότι η ιδιωτικοποίηση των πανεπιστημίων δημιουργεί περισσότερα πανεπιστήμια και ένα νέο πρόγραμμα υποτροφιών θα βοηθήσει τα παιδιά από φτωχότερες οικογένειες να αποκτήσουν πτυχίο. Στο χαρτί, το σχέδιο - η εκπαίδευση για την μείωση της φτώχειας και ένα εκπαιδευτικό δίκτυα ασφάλειας - φαινόταν συνεπές, αλλά οι αναφορές εκείνων που πρέπει να τα βγάλουν πέρα και να επιβιώσουν στο σημερινό Σαντιάγο αποκαλύπτουν τις ελλείψεις του

«Δεν μας βοηθά κανείς», λέει η Melissa Niera, που δείχνει τη παράνομη και πρόχειρα κατασκευασμένη παράγκα στα νότια της πρωτεύουσας, το οποίο η ίδια και ο σύζυγός της Emmanuel το ονομάζουν το σπίτι τους. "Εμείς είμαστε η μεσαία τάξη, όχι τόσο φτωχοί". Άνθρωποι σαν αυτούς έχουν δουλειές ως κηπουροί, δάσκαλοι, φροντιστές ή πωλητές κινητών τηλεφώνων, αλλά το εισόδημά τους είναι λίγο πάνω από τα επίπεδα της φτώχειας. Η πρόχειρη διαμονή της Melissa Niera σε πρώην χωματερή, είναι από λεπτή μοριοσανίδα, το μπάνιο της, το οποίο το μοιράζεται με δώδεκα οικογένειες, αποτελείται από τέσσερα κυματοειδή μεταλλικά φύλλα και δεν έχει στέγη. Όλοι στη γειτονιά ζουν με τρόπο που λέγεται από το χέρι στο στόμα(ότι πάρουν το καταναλώνουν στο φαγητό) και αγοράζουν το φαγητό τους για το 20% του εισοδήματός τους με ανεπίσημα δάνεια σε μικρά τοπικά καταστήματα, τα γράφουν όπως και εδώ στη χώρα μας σε πολλές πόλεις και καταστήματα καθημερινής διατροφής. Διαπιστώνουν ότι οι αλυσίδες φαρμακείων του Σαντιάγκο δεν έχουν κανένα λόγο να ανοίξουν φαρμακεία στη περιοχή τους. 
 Είναι επομένως απαραίτητο να δημιουργηθούν κρατικά "φαρμακεία των πολιτών", αναφέρει ο κομμουνιστής τοπικός πολιτικός Daniel Jadue.

Μακριά από την λεγόμενη εξάλειψη της ανισότητας, μια διεστραμμένη εκπαιδευτική αγορά την παγίωνε  την ανισότητα. Στη δεκαετία του 1970 υπήρχαν οκτώ πανεπιστήμια στη Χιλή, όλα χρηματοδοτημένα από το κράτος. Σήμερα υπάρχουν πάνω από 150, από τα οποία τα δύο τρίτα είναι κερδοσκοπικές και ιδιωτικές εταιρείες. Η κυβέρνηση δαπανά μόνο 0,5% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, τόσο πολύ όσο δεν υπάρχει άλλη χώρα του ΟΟΣΑ. Στο Σαντιάγο υπάρχει ένα πανεπιστήμιο σε κάθε γωνιά: συχνά σε παράδρομους ή ανάμεσα σε δύο εκθεσιακούς χώρους για αυτοκίνητα.

Σύμφωνα με τους ισχυρισμούς των Boys, ο ανταγωνισμός μειώνει τις τιμές και αυξάνει την ποιότητα. Στη Χιλή είναι ακριβώς το αντίθετο. Ένα πρόγραμμα σπουδών κοστίζει κατά μέσο όρο το 41% του μέσου εισοδήματος, και το 50%  ποσοστό εγκατάλειψης των πανεπιστημίων είναι το υψηλότερο στον κόσμο. Η Μελίσσα και ο Εμμανουήλ μετανιώνουν για το γεγονός ότι έχουν σπουδάσει, γιατί δε βελτιώθηκαν  οι προοπτικές απασχόλησης τους, και τους φόρτωσαν μόνο  χρέη  δια βίου.

Πηγαίνοντας προς το νότο του Σαντιάγο, η εκπαίδευση και το εισόδημα εξακολουθούν να μειώνονται. Πόσο βλάπτει τoν αστικό ιστό μιας πόλης όταν δημοτικά διαμερίσματα και γειτονιές χαρακτηρίζονται μόνο από το ύψος του εισοδήματος των κατοίκων? Για παράδειγμα, το Plaza Italia, εκεί που έγιναν οι πρόσφατες αναταραχές, είναι ένα είδος συνόρων που οι πλούσιοι ποτέ δε το διασχίζουν πηγαίνοντας προς νότια. Υπάρχουν πάρκα για τους πλούσιους και πάρκα για τους φτωχούς και έτσι  ο δημόσιος χώρος έχει μετατραπεί σε ζώνες των οποίων η προσβασιμότητα εξαρτάται από το εισόδημα. Εδώ  συναντάς πραγματικά το φαινόμενο της τελικής ιδιωτικοποίησης – αυτή της κοινωνικής υποδομής μιας ολόκληρης μητρόπολης. Είναι το μόνο που δεν είχαν σκεφτεί τα Chicago Boys.

Χιλη:Το λάθος πεδίο μάχης, όπως πάντα. Διάβασμα σε 1,5'

Το λάθος πεδίο μάχης στη Χιλή

Αντί να στραφεί εναντίον των πολιτών του, το κράτος θα πρέπει να πολεμήσει τον πραγματικό εχθρό: τη κοινωνική ανισότητα

Cristóbal Rovira Kaltwasser

 

Παγκόσμιες καταστάσεις Φωτογραφία: Claudio Reyes / AFP μέσω Getty Images

Όπως και με τη κίνηση των κίτρινων γιλέκων στη Γαλλία, ήταν απίθανο ότι μια αύξηση της τιμής του μετρό του Σαντιάγκο δεν θα οδηγούσε σε διαδηλώσεις σε όλη τη Χιλή. Ωστόσο, μόλις το σκεφτείτε πιο πολύ, δεν πρέπει να παραξενευτείτε. 

Η ανισότητα στη Χιλή είναι σημαντικότατη, το μεγαλύτερο μέρος της μεσαίας τάξης της Χιλής ζει σε επισφαλή κατάσταση (σχόλιο του blogger: κάτι μας θυμίζει, και ας διαφέρει η μεσαία τάξη της Χιλής από αυτή της Ελληνικής κοινωνίας). Η Χιλή μαστίζεται από μαζικές διαμαρτυρίες και λεηλασίες - η κυβέρνηση έχει κηρύξει τη κατάσταση έκτακτης ανάγκης και επέβαλε απαγόρευση κυκλοφορίας σε πολλές πόλεις σε ολόκληρη τη χώρα. Η έκταση των ταραχών δείχνει, ότι η χώρα έχει ένα διαρθρωτικό πρόβλημα με ένα σαφές όνομα: την ανισότητα.

Το κατά κεφαλήν εισόδημα του κατώτερου πέμπτου της Χιλιανής κοινωνίας είναι μικρότερο από 140 δολάρια το μήνα. Το ήμισυ του πληθυσμού κερδίζει περίπου 550 δολάρια. Εν τω μεταξύ, η φοροδιαφυγή κοστίζει στο προϋπολογισμό του κράτους  περίπου 1,5 δισ. Δολάρια. Τα δύο τρίτα των Χιλιανών θεωρούν άδικο ότι εκείνοι που μπορούν να πληρώσουν περισσότερα έχουν πρόσβαση σε καλύτερη υγειονομική περίθαλψη και εκπαίδευση. Έχουν δίκιο.

Οι εικόνες δυσαρέσκειας και οργής σε όλη τη χώρα μπορεί να σας ταράζουν. Αλλά η σημερινή κυβέρνηση της Χιλής και ένα μεγάλο μέρος της πολιτικής τάξης απλά δεν φαίνεται να καταλαβαίνουν πόσο μεγάλο είναι το πρόβλημα - ή τι διακυβεύεται. Τη Παρασκευή το βράδυ, όταν η κατάσταση βρέθηκε εκτός ελέγχου, ο Πρόεδρος, Σεμπαστιάν Πίνερα, δειπνούσε στη Vitacura, τη πλουσιότερη γειτονιά στο Σαντιάγκο. Λίγες μέρες νωρίτερα, ο υπουργός Οικονομικών πρότεινε το εξής, «οι άνθρωποι θα πρέπει να σηκώνονται νωρίτερα για να εξοικονομήσουν χρήματα», καθώς η τιμή του μετρό του Σαντιάγο το πρωί είναι φθηνότερη. Τέτοιες προτάσεις προς το πληθυσμό ενισχύουν μόνο την ήδη υπάρχουσα έλλειψη κατανόησης προς τις ελίτ.

Πώς αντέδρασαν οι αρχές της Χιλής μέχρι στιγμής; Από τη μία πλευρά, έμειναν σιωπηλοί για μεγάλο χρονικό διάστημα, και μετά ήρθε η αντίδρασή τους πολύ αργά και ανεπαρκής. Από την άλλη πλευρά, η κυβέρνηση έχει αρχίσει να παίρνει μια αυταρχική θέση δηλώνοντας ότι η σύγκρουση μπορεί να επιλυθεί μόνο μέσω της καταστολής. Μήνυμα προς την ελίτ: Δεν μπορεί να συνεχιστεί έτσι!

"Η Χιλή βρίσκεται σε πόλεμο", δήλωσε ο Πρόεδρος Piñera το βράδυ της Κυριακής. Ισχυρίστηκε ότι η χώρα αντιμετωπίζει έναν ισχυρό και βίαιο εχθρό και ότι η κυβέρνηση πρέπει να αντιδράσει αναλόγως. Όσοι είχαν ζήσει στη δικτατορία του Pinochet άκουγαν αυτές τις λέξεις με απογοήτευση. Είναι αλήθεια ότι η λεηλασία είναι σοβαρή και ότι η κατάσταση πρέπει να τεθεί υπό έλεγχο. Αλλά είναι εξίσου ανησυχητικό το γεγονός ότι η κυβέρνηση δεν φαίνεται να έχει το παραμικρό ενδιαφέρον να κατανοήσει την κοινωνική δυσαρέσκεια της κοινωνίας της Χιλής - δηλαδή, τη ρίζα του προβλήματος.

Ο Πρώσος στρατιωτικός θεωρητικός Carl von Clausewitz ήταν γνωστό ότι είπε ότι «ο πόλεμος είναι η συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα». Εάν ο πρόεδρος της Χιλής ισχυριστεί ότι η χώρα βρίσκεται σε πόλεμο, υποδεικνύοντας ότι οι ένοπλες δυνάμεις πρέπει να λύσουν το πρόβλημα, αποφεύγει ουσιαστικά τη δουλειά του: να κυβερνήσει. (Ευτυχώς, ο στρατηγός Javier Iturriaga, ο οποίος είναι υπεύθυνος για τη διαχείριση κρίσεων, δήλωσε αργότερα ότι δεν βρίσκεται σε πόλεμο με κανέναν.) Η Piñera και οι σύμβουλοί του δεν φαίνεται να καταλαβαίνουν ότι το πρόβλημα της χώρας δεν είναι στρατιωτικό αλλά πολιτικό. Αυτή η κρίση είναι ουσιαστικά ένα επείγον μήνυμα προς την Χιλιανή ελίτ: απαιτούνται βαθιές αλλαγές για την αποκατάσταση της κοινωνικής ειρήνης.

Όσο περισσότερο χρόνο χρειάζεται η κυβέρνηση να το καταλάβει αυτό, τόσο πιο δύσκολο θα γίνει να βγούμε από αυτή την κρίση. Οι πραγματικές πολιτικές μεταρρυθμίσεις θα χρειαστούν χρόνο, αλλά υπάρχουν συμβολικά μέτρα που η κυβέρνηση θα μπορούσε να πάρει ως πρώτο βήμα - όπως η απόλυση υπουργών που έχουν χάσει εντελώς οποιαδήποτε επαφή με τους πολίτες τους.

Πρέπει επίσης να υπενθυμίσουμε ότι η αυξανόμενη οικονομική ανισότητα δεν είναι Χιλιανό αλλά παγκόσμιο φαινόμενο. Ελπίζουμε ότι άλλες κυβερνήσεις θα μάθουν από αυτό: Η αύξηση της οικονομικής ανισότητας είναι επικίνδυνη για την κοινωνική σταθερότητα.

Αν η κυβέρνηση της Χιλής ακολουθήσει τη κατασταλτική πορεία που έχει πάρει, όχι μόνο θα προκαλέσει μεγαλύτερη βία, αλλά θα δώσει μεγαλύτερη βαρύτητα στις ριζοσπαστικές και αυταρχικές δεξιές δυνάμεις. Η ίδια η δημοκρατία διακυβεύεται. Εάν ο Piñera θέλει να διεξάγει πόλεμο, θα πρέπει να πολεμήσει εναντίον του πραγματικού εχθρού: ενάντια στη κοινωνική ανισότητα. Αυτός ο πόλεμος μπορεί να κερδηθεί μόνο από την πολιτική και όχι με άλλα μέσα.

Ο Cristóbal Rovira Kaltwasser είναι Καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Diego Portales στο Σαντιάγκο της Χιλής